Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 403/06
POSTANOWIENIE
Dnia 21 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Gerard Bieniek
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości Przedsiębiorstwa Produkcyjno-
Handlowo-Usługowego "P." Spółki z o.o. w S.
przeciwko Zakładowi Rozwoju Nowych Technik Ochrony Środowiska "E."
Spółce z o.o. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 lutego 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 czerwca 2006 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 21 lutego 2005 r. oddalił powództwo
Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego
„P.” Spółki z o.o. w S. przeciwko Zakładowi Rozwoju Nowych Technik Ochrony
Środowiska E. Spółce z o.o. w W. o zapłatę kwoty 277.733,23 zł. Sąd Okręgowy
poczynił następujące ustalenia faktyczne: W dniu 18 października 2000 r. strony
zawarły umowę o roboty budowlane. Zgodnie z umową powód jako wykonawca
zobowiązał się do złożenia zabezpieczenia należytego wykonania przedmiotu
umowy w formie pieniężnej lub gwarancji ubezpieczeniowej w wysokości 3%
wynagrodzenia określonego w umowie. Zabezpieczenie w formie pieniężnej miało
być zapłacone w ten sposób, że 30% miało być wpłacone jednorazowo najpóźniej
w dniu podpisania umowy, a pozostałe kwoty do łącznej wysokości 296.802 zł miały
być potrącone przez zamawiającego w wysokości 3% należności z wystawianych
przez powoda faktur. Łącznie pozwany zatrzymał z tytułu zabezpieczenia kwotę
dochodzoną pozwem. W piśmie doręczonym powodowi w dniu 6 września 2002 r.
strona pozwana poinformowała powoda o odstąpieniu od umowy z dniem 7
września 2002 r., wobec niedotrzymania przez wykonawcę terminu wykonania
umowy.
W ocenie Sądu Okręgowego odstąpienie od umowy było skuteczne, co
powoduje zgodnie z art. 494 k.c., że strony są zobowiązane wzajemnie do zwrotu
tego co otrzymały w wykonaniu umowy. Roszczenie strony powodowej nie
zasługuje na uwzględnienie z tego względu, że zabezpieczenie, o jakim mowa
w umowie, wobec braku dowodu na wpłacenie wymienionej w umowie kwoty ponad
89 tysięcy zł do dnia zawarcia umowy, powstało w całości z zatrzymań 3%
wynagrodzenia z poszczególnych faktur. W tej sytuacji powód żąda zatrzymanej
części wynagrodzenia, czyli spełnienia świadczenia przewidzianego w umowie.
Powód nie udowodnił, że wynagrodzenie rzeczywiście mu się należało. Nie
przedstawił dowodów wykonania przez siebie świadczenia wzajemnego.
Na skutek apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5
czerwca 2006 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i uwzględnił powództwo.
3
Sąd Apelacyjny uznał za bezsporne, że oświadczenie powoda o odstąpieniu
od umowy było skuteczne. W następstwie złożenia oświadczenia stosunek prawny
wygasł (a wraz z nim stosunki akcesoryjne) od momentu zawarcia umowy. Zgodnie
z art. 494 k.c. odstąpienie od umowy wzajemnej – jaką jest umowa o roboty
budowlane – powoduje obowiązek zwrotu drugiej stronie wszystkiego co od niej
otrzymano na mocy umowy, sam zaś zamawiający może żądać nie tylko tego co
świadczył ale również naprawienia szkody.
Wedle § 18 zawartej przez strony umowy wykonawca zobowiązał się do
wniesienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy w formie pieniężnej lub
gwarancji ubezpieczeniowych w wysokości 3 % umówionego wynagrodzenia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu
pierwszej instancji, że zatrzymana przez pozwanego kwota jest częścią
wynagrodzenia za wykonane roboty, które i tak po odstąpieniu od umowy
podlegałaby zwrotowi na rzecz pozwanego. Kwestie związane z wniesieniem
zabezpieczenia i jego charakter wyjaśniają przepisy ustawy z dnia 10 czerwca 1994
r. o zamówieniach publicznych (Dz. U. Nr 72 z 2002 r., poz. 664). Zgodnie z art. 75
wymienionej ustawy, w ramach której została zawarta umowa wiążąca strony
zabezpieczenie, może być wniesione nie tylko w pieniądza ale może to być np.
poręczenie bankowe, gwarancje bankowe czy ubezpieczenie. Jeżeli formą
zabezpieczenia jest wpłacenie kwoty pieniężnej - jak w § 18 umowy – to
zamawiający był zobowiązany do przechowywania go na oprocentowanym
rachunku bankowym, a po odbiorze robót zabezpieczenie podlegało zwrotowi wraz
z odsetkami. Wskazuje to, że zabezpieczenie stanowiło kaucję gwarancyjną –
niezależnie od tego w jaki sposób było udzielone – a nie część należnego
wynagrodzenia jak błędnie przyjął Sąd Okręgowy, wyciągając z tego twierdzenia
mylne przekonanie, że i tak zwrot pieniędzy potrąconych na zabezpieczenie jako
część wynagrodzenia podlegałby zwrotowi na rzecz zamawiającego. Tym samym
nastąpiło naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 75 ustawy z dnia
10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych w związku z art. 494 k.c. Wskutek
oświadczenia o odstąpieniu od umowy wygasa nie tylko zobowiązanie główne, ale
i akcesoryjne, jakim jest zobowiązanie do zabezpieczenia należytego wykonania
robót.
4
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego strona pozwana
zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie w sprawie art. 75
ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych mimo, że ustawa ta
nie ma zastosowania do łączącego strony stosunku cywilnoprawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie ulega wątpliwości, że w konsekwencji skutecznego odstąpienia od
umowy wzajemnej, stosownie do art. 494 k.c. każdej ze stron przysługuje
roszczenie zwrotne. Jednocześnie też zostają one zwolnione z obowiązku
świadczenia w zakresie dotychczas nie wykonanym.
Tak więc w wypadku odstąpienia od umowy o roboty budowlane
zamawiający ma obowiązek zwrócić wykonawcy to wszystko, co otrzymał od niego,
także tytułem zabezpieczenia umowy, natomiast nie ma obowiązku świadczenia
niezapłaconego wynagrodzenia.
W konkretnej sprawie problem wynika ze specyficznego charakteru
zabezpieczenia. Sąd pierwszej instancji ustalił, że w czasie obowiązywania umowy
wykonawca wystawił faktury na poczet umówionego wynagrodzenia, zaś pozwany
płacąc należności określone w fakturach pomniejszał je o 3%, co łącznie złożyło się
na kwotę dochodzoną pozwem. Ustalenia tego Sąd Apelacyjny nie zakwestionował.
Istotą zabezpieczenia było więc powstrzymanie się z zapłatą części wynagrodzenia
za roboty budowlane do czasu wykonania umowy.
Trudno zgodzić się z poglądem Sądu Apelacyjnego, że przy zabezpieczeniu
polegającym na niezapłaceniu wykonawcy pewnej części umówionego
wynagrodzenia przed wykonaniem umowy, niezapłacona kwota podlega zwrotowi
na rzecz wykonawcy na podstawie art. 494 k.c. Prowadziłoby to do sytuacji,
w której zamawiający mimo skutecznego odstąpienia od umowy musiałby spełnić
na rzecz drugiej strony swoje świadczenie przy braku świadczenia wzajemnego.
Trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej, że Sąd Apelacyjny wywodząc
obowiązek zapłaty przez stronę pozwaną zatrzymanej tytułem zabezpieczenia
części wynagrodzenia z treści art. 75 ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r.
o zamówieniach publicznych, naruszył ten przepis. Brak bowiem jakichkolwiek
ustaleń faktycznych, które upoważniałyby do przyjęcia, że do łączącego strony
5
stosunku prawnego mają zastosowanie przepisy ustawy o zamówieniach
publicznych.
Z powyższych względów na mocy art. 39815
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.
jc