Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 22 LUTEGO 2007 R.
SNO 5/07
Artykuł 115 § 3 Prawa o u.s.p. wprawdzie stanowi, że nieusprawiedliwione
niestawiennictwo obwinionego nie wstrzymuje rozpoznania sprawy, to jednakże
respektowanie prawa strony do rzetelnego procesu w tym wypadku nakazuje
odroczenie rozprawy w celu umożliwienia obwinionemu sędziemu skorzystania z
prawa do obrony. Prawo do ostatniego słowa zawarowane w głosach stron
stanowi gwarancję tego prawa, a pozbawienie strony takiej możliwości może mieć
wpływ na treść wyroku, jako naruszenie zasad.
Przewodniczący: sędzia SN Jan Bogdan Rychlicki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: Mirosław Bączyk, Małgorzata Wrębiakowska–Marzec.
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y na rozprawie z udziałem
Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego sędziego Sądu Apelacyjnego oraz protokolanta
po rozpoznaniu w dniu 22 lutego 2007 r. sprawy sędziego Sądu Okręgowego w
związku z jej odwołaniem od wyroku Sądu Apelacyjnego  Sądu Dyscyplinarnego z
dnia 2 października 2006 r., sygn. akt (...)
I. z m i e n i ł zaskarżony w y r o k w ten sposób, że na podstawie art. 108 § 2
u.s.p. umorzył postępowanie co do czynu z pkt 1 wyroku;
II. uchylił zaskarżony wyrok w pkt. V, VI, VII i w tej części sprawę przekazał do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu, zaś
w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał w mocy;
III. kosztami postępowania dyscyplinarnego obciążył Skarb Państwa.
U z a s a d n i e n i e
Sędzia Sądu Okręgowego została obwiniona o to, że:
I. w dniu 28 sierpnia 2003 r. w A. zaciągnęła pożyczkę w kwocie 5 000 zł od
adwokata Jerzego R., której nie zwróciła w ustalonym terminie, tj. do dnia 15
listopada 2003 r., czym uchybiła godności urzędu sędziego, popełniając w ten
sposób przewinienie dyscyplinarne określone w art. 107 § 1 u.s.p.;
II. w grudniu 2002 r. zwróciła się do adwokata Magdaleny Z. o udzielnie
pożyczki w kwocie kilku tysięcy złotych, przy czym w tym czasie adwokat
Magdalena Z. występowała jako pełnomocnik strony w prowadzonej przez
tego sędziego Sądu Okręgowego sprawie, sygn. akt IV C 1377/01, czym
2
uchybiła godności urzędu sędziego, popełniając w ten sposób przewinienie
dyscyplinarne określone w art. 107 § 1 u.s.p.;
III. jesienią 2003 r. w A. zwróciła się do adwokata Marii P. o udzielenie pożyczki
w kwocie 3 000 zł, przy czym w tym czasie adwokat Maria P. występowała
jako pełnomocnik strony w prowadzonej przez tego sędziego Sądu
Okręgowego sprawie rozwodowej, czym uchybiła godności urzędu sędziego,
popełniając w ten sposób przewinienie dyscyplinarne określone w art. 107 § 1
u.s.p.;
IV. we wrześniu 2002 r. w A. zwróciła się do adwokata Magdaleny G.–M. o
udzielenie pożyczki w kwocie 3 000 zł, czym uchybiła godności urzędu
sędziego, popełniając w ten sposób przewinienie dyscyplinarne określone w
art. 107 § 1 u.s.p.;
V. w dniu 11 października 2001 r. na podstawie umowy nr (...) zaciągnęła kredyt
w (...) Banku Cukrownictwa S.A., którego do dnia 25 listopada 2003 r. nie
spłaciła, doprowadzając do egzekucji z wynagrodzenia za pracę, czym
uchybiła godności urzędu sędziego, popełniając w ten sposób przewinienie
dyscyplinarne określone w art. 107 § 1 u.s.p.;
VI. w okresie od dnia 28 sierpnia 2001 r. do dnia 19 lutego 2003 r. na podstawie
umowy pożyczki z dnia 28 sierpnia 2001 r. o korzystanie z karty nr (...)
zaciągnęła kredyt w ING Bank (...) S.A. na kwotę 22 000 zł, którego do dnia
17 listopada 2003 r. nie spłaciła, doprowadzając do egzekucji z
wynagrodzenia za pracę, czym uchybiła godności urzędu sędziego,
popełniając w ten sposób przewinienie dyscyplinarne określone w art. 107 § 1
u.s.p.;
VII. w okresie od dnia 28 lutego 2001 r. do dnia 20 stycznia 2003 r. na podstawie
umowy kredytowej z dnia 28 lutego 2001 r. zaciągnęła kredyt w Banku Polska
Kasa Opieki S.A. na kwotę 7 553,91 zł, którego do dnia 17 sierpnia 2005 r. nie
spłaciła, doprowadzając do egzekucji z wynagrodzenia za pracę, czym
uchybiła godności urzędu sędziego, popełniając w ten sposób przewinienie
dyscyplinarne określone w art. 107 § 1 u.s.p.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia 2 października 2006 r.,
sygn. akt (...), sędziego Sądu Okręgowego uznał za winną:
1. popełnienia czynów opisanych w punktach I, V, VI i VII, stanowiących
uchybienie godności urzędu w myśl art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070
ze zm.) i za to na mocy tegoż przepisu w zw. z art. 109 § 1 pkt 5
3
powołanej ustawy wymierzył jej za każdy z tych czynów karę
dyscyplinarną złożenia sędziego z urzędu;
2. stwierdził popełnienie przez obwinioną zarzucanych jej czynów
opisanych w punktach II, III i IV, stanowiących uchybienia godności
urzędu w myśl art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z póź. zm.) i na
podstawie art. 108 § 2 powołanej ustawy umorzył postępowanie w
zakresie wymierzenia kar dyscyplinarnych za te czyny.
Odwołanie od wyroku wniosła sędzia Sądu Okręgowego. Zaskarżając wyrok w
całości co do winy zarzuciła:
► błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
mający wpływ na jego treść poprzez nadanie waloru wiarygodności
zeznaniom świadków Marii P., Magdaleny G.–M., Magdaleny Z.,
Barbary A. i Jerzego R. w sytuacji, gdy osoby te o tych
okolicznościach (udzielanie pożyczek) poinformowały sędziego
Sądu Okręgowego Marię K., a nie przewodniczącego wydziału w
którym orzekała obwiniona, czy też prezesa Sądu Okręgowego;
► obrazę art. 6 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie jej wniosku z dnia 2
października 2006 r. o odroczenie terminu rozprawy wyznaczonej
na ten dzień z uwagi na ciężką chorobę jej siostry, a tym samym
uniemożliwienie jej „w głosach” stron zajęcia stanowiska co do
wniosków zastępcy rzecznika dyscyplinarnego;
► obrazę art. 7 k.p.k. poprzez dowolne ustalenia faktycznie
poczynione przez sąd pierwszej instancji, iż brak spłaty
zobowiązań kredytowych i doprowadzenie w ten sposób do
postępowania egzekucyjnego z wynagrodzenia sędziego stanowi
uchybienie godności tego urzędu, podczas gdy fakty zaciągania
kredytów jak i ich niespłacanie w określonym terminie znajdowały
uzasadnienie w trudnej sytuacji rodzinnej i majątkowej obwinionej,
co nie stanowi przewinienia dyscyplinarnego na gruncie art. 107 §
1 u.s.p.;
► rażącą niewspółmierność wymierzonych kar dyscyplinarnych,
zważywszy na długoletnią i pozytywnie ocenianą pracę zawodową
obwinionej.
Sędzia Sądu Okręgowego w odwołaniu wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i
uniewinnienie od popełnienia zarzucanych jej przewinień dyscyplinarnych,
4
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny po wysłuchaniu obwinionej, która
popierając odwołanie wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi
Dyscyplinarnemu oraz Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego, który wnosił o
nieuwzględnienie odwołania obwinionej i utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku,
rozważył co następuje:
Odwołanie jest częściowo zasadne.
I. Na wstępie zauważyć należało, iż odwołanie zostało sporządzone o ogólnej
treści, stąd Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny posiłkując się przepisem art.
118 § 1 k.p.k. uznał, iż obwiniona sformułowała zarzuty odwoławcze w
postaci: obrazy przepisu prawa materialnego (art. 107 § 1 u.s.p.), obrazy
przepisu postępowania mogącej mieć wpływ na treść orzeczenia, błędu w
ustaleniach faktycznych przyjętych za postawę orzeczenia mogącego mieć
wpływ na treść orzeczenia, oraz rażącej niewspółmierności wymierzonej kary
dyscyplinarnej (art. 438 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p.). Nie ulega wątpliwości,
iż konstrukcja odwołania jest wadliwa, co jest zrozumiałe przez fakt, iż
obwiniona nie korzystała z pomocy obrońcy. W związku z tym ocenę
zasadności zarzutów należało rozpocząć od oceny zarzutu błędu (...). Jest on
bezzasadny. Sąd pierwszej instancji w tej części prawidłowo ustalił stan
faktyczny niniejszej sprawy. Słusznie nadał walor wiarygodności dowodom w
postaci zeznań wymienionych wyżej świadków, albowiem ich zeznania są
spójne i konsekwentne. Okoliczności podniesione przez obwinioną, dla oceny
zeznań tychże świadków nie mają istotnego znaczenia. Brak jest bowiem
jakichkolwiek podstaw, które by uzasadniały stanowisko, iż obwiniona
bezzasadnie została pomówiona przez te osoby o tego rodzaju postępowanie
(zaciąganie pożyczek). Nie ulega zatem najmniejszej wątpliwości, iż
obwiniona dopuściła się przewinień dyscyplinarnych w pkt. I, II, III, i IV i
wina jej w tym zakresie nie budzi żadnych wątpliwości. W związku z tym
mając na uwadze przepis art. 108 § 2 u.s.p. Sąd Najwyższy – Sąd
Dyscyplinarny umorzył postępowanie o czyn opisany w pkt. I zaskarżonego
wyroku. Z kolei trafność stanowiska sądu pierwszej instancji w ocenie czynów
z pkt. II, III i IV wyroku sprawia, że w tej części wyrok ten należało utrzymać
w mocy.
II. Przechodząc do oceny zasadności zarzutu obrazy art. 6 k.p.k., to należało
zauważyć, iż nieobecność obwinionej na rozprawie w dniu 2 października
2006 r. została oceniona stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra
5
Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie warunków i trybu
usprawiedliwiania niestawiennictwa oskarżonych, świadków i innych
uczestników postępowania karnego z powodu choroby oraz sposobu
wyznaczania lekarzy uprawnionych do wystawiania zaświadczeń
potwierdzających niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie
organu prowadzącego postępowanie karne (Dz. U. Nr 110, poz. 1049), jak
również przepisów rozporządzenia Ministrów Sprawiedliwości oraz Zdrowia i
Opieki Społecznej z dnia 20 sierpnia 1998 r. w sprawie warunków i
usprawiedliwienia niestawiennictwa oskarżonych, świadków i innych
uczestników procesu karnego z powodu choroby (Dz. U. Nr 111, poz. 706).
Jednakże kontynuowanie rozprawy pod nieobecność obwinionej, która jako
jedyna osoba najbliższa opiekowała się swoją 62-letnią siostrą, dotkniętą
ciężką chorobą, w następstwie której w dniu 22 października 2006 r. zmarła,
kłóciło się jednak z regułami rzetelnego procesu. Wprawdzie art. 115 § 3
u.s.p. stanowi, że nieusprawiedliwione niestawiennictwo obwinionego nie
wstrzymuje rozpoznania sprawy, to jednakże respektowanie prawa strony do
rzetelnego procesu w tym wypadku nakazywało odroczenie rozprawy, ażeby
umożliwić obwinionej skorzystanie z prawa do obrony. Prawo do ostatniego
słowa zawarowane w głosach stron stanowi gwarancję prawa do obrony.
Pozbawienie strony tej możliwości może mieć wpływ na treść wyroku, jako
naruszenie zasad „o równości broni procesowej”. W zaistniałej sytuacji
procesowej obraza art. 6 k.p.k. jest oczywista, to jednakże nie z tego powodu
zaskarżone orzeczenie w pkt I zostało skorygowane. Otóż, co do czynów
opisanych w pkt. V, VI i VII poczynione ustalenia faktyczne są niepełne, zaś
dokonana ocena prawna jest przedwczesna. Zarówno ustalenia faktyczne jak i
końcowe wnioski co do czynów obwinionej jako przewinień dyscyplinarnych
z perspektywy postępowania odwoławczego rażą uproszczeniem i nie mogą
być zaaprobowane.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny do tych kwestii odniósł się w sposób
marginalny na stronie 6 – 7 uzasadnienia wyroku stwierdzając, że o ile fakt
zaciągnięcia kredytów nie jest sam w sobie naganny, to brak spłaty takich zobowiązań
i dopuszczenie do egzekucji z wynagrodzenia należy ocenić jako uchybienie godności
każdego urzędu, a w szczególności urzędu sędziego. Zdaniem Sądu Najwyższego –
Sądu Dyscyplinarnego, można byłoby taką ocenę zaakceptować pod pewnymi
warunkami, które w tej sprawie w żadnym stopniu nie wystąpiły, na przykład: sędzia
zaciąga kredyt i nie spłaca go w terminie z przeznaczeniem środków pieniężnych na
uprawianie hazardu, prowadzenie wystawnego trybu życia, wyjazdy na luksusowe
wycieczki, itp. Natomiast zaciąganie kredytów bankowych dla rozwiązywania
6
niecierpiących spraw majątkowych (naprawa domu), wypadków losowych (kradzież
samochodu), czy też kosztów sprawowania opieki nad osobami najbliższymi, powinno
być ze szczególną rozwagą oceniane w kontekście art. 107 § 1 u.s.p. jak i art. 109 § 1
u.s.p. Tej szczególnej rozwagi w rozważaniach Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego po prostu zabrakło. Jak już wyżej podniesiono, poczynione ustalenia
faktyczne co do czynów w pkt. V, VI i VII są dowolne, zaś ocena prawna tych
zachowań jest przedwczesna. Stąd przekonanie sądu meriti o stanie dowodów było
kształtowane dowolnie, a nie swobodnie, co stanowi obrazę art. 7 k.p.k. mającą wpływ
na treść rozstrzygnięcia. Konsekwencją tego było uchylenie zaskarżonego wyroku co
do pkt I i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z
zaleceniem dokonania całościowej oceny zachowań obwinionej w pkt. V, VI i VII, a w
szczególności czy zachowania te wyczerpują znamiona przewinienia dyscyplinarnego.
Zważywszy na treść wyroku Sądu Najwyższego, bezprzedmiotowe było odnoszenie
się do zasadności zrzutu rażącej niewspółmierności orzeczonej kary dyscyplinarnej.
O kosztach postępowania dyscyplinarnego orzeczono na podstawie art. 133 u.s.p.