Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 462/06
POSTANOWIENIE
Dnia 9 marca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Izabella Janke
w sprawie ze skargi D.K.
o wznowienie postępowania, dotyczącej wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta
Miasta C.
przy uczestnictwie Gminy C., M.C., B.C., D.K. oraz Zakładu Elektroenergetycznego
S.A
o stwierdzenie nabycia prawa własności nieruchomości,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 marca 2007 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki D.K. od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 15 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie, znosząc postępowanie
związane z jego wydaniem i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w C. wznowił postępowania zakończone postanowieniami
Sądu Powiatowego w C. z dnia 25 i 26 września 1958 r., na mocy których
stwierdzono, że Skarb Państwa, na podstawie dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o
majątkach opuszczonych i poniemieckich, nabył z dniem 1 stycznia 1956 r. prawo
własności nieruchomości, stanowiących wcześniej własność C.P. i S.P. i
postanowieniem z dnia 24 września 2004 r. uchylił wskazane wyżej orzeczenia oraz
oddalił wniosek Skarbu Państwa.
Sąd ten ustalił, że S.P. i jego córka C.P. byli właścicielami kilku
zabudowanych nieruchomości położonych w C. Byli oni obywatelami polskimi i w
czasie wojny nie złożyli wniosków o wpisanie ich na Volkslistę. Mimo tego zostali
przymusowo wysiedleni do Niemiec w sierpniu 1946 r. Wysiedlenie nastąpiło w
oparciu o decyzję Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa, która w okresie
późniejszym została uznana za pozbawioną podstaw. S.P. starał się o powrót do
Polski, ale nie uzyskał na to zgody. Po wojnie nieruchomości należące do S. i C.P.
były administrowane przez Skarb Państwa, a ich część została oddana w
użytkowanie wieczyste Zakładowi Elektroenergetycznemu S.A. Sąd Rejonowy
uznał, że w tych okolicznościach dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach
opuszczonych i poniemieckich (dalej: dekretu z 1946 r.) nie miał zastosowania,
gdyż dotyczył on wyłącznie nieruchomości należących do osób, które w związku z
wojną rozpoczętą w 1939 r. utraciły te nieruchomości. Przemawiało to za
oddaleniem wniosku Skarbu Państwa.
Sąd Okręgowy w K. po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy, postanowieniem
z dnia 15 listopada 2005 r., zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że
stwierdził, iż Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie, z dniem 1 stycznia 1975 r.,
własność nieruchomości, których dotyczył wniosek. Sąd drugiej instancji nie
rozważał istnienia przesłanek do nabycia przez Skarb Państwa własności
nieruchomości należących wcześniej do S. i C. P. na podstawie dekretu z 1946 r.
Uznał, że wniosek dotyczy stwierdzenia zasiedzenia, a posiadanie wykonywane
3
przez Skarb Państwa na podstawie przepisów wskazanego wyżej dekretu nie miało
charakteru posiadania samoistnego i nie mogło prowadzić do nabycia własności
nieruchomości przez zasiedzenie. Według oceny tego Sądu Skarb Państwa był
natomiast posiadaczem samoistnym nieruchomości od momentu uprawomocnienia
się postanowień Sądu Powiatowego w C. stwierdzających nabycie własności z
dniem 1 stycznia 1956 r. Zdaniem Sądu Okręgowego w K. uzasadniało to
stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie na podstawie
art.172 k.c., z dniem 1 stycznia 1975 r. W konsekwencji Sąd ten zmienił
odpowiednio do tej oceny treść zaskarżonego postanowienia.
Skarga kasacyjna uczestniczki postępowania D.K. została oparta o obie
podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania skarżąca zarzuciła obrazę art. 378 § 1 k.p.c., art. 412 § 1
k.p.c., art. 321 § 1 k.p.c. i art. 609 § 1 k.p.c. w związku z art. 506 k.p.c., skutkujące
w jej ocenie nieważnością postępowania oraz obrazę art. 328 § 2 k.p.c. W ramach
zaś podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuciła niewłaściwe zastosowanie
art. 172 k.c. W parciu o te zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia stwierdzenie, że
wniosek złożony w postępowaniu, którego dotyczyła skarga o wznowienie, był
wnioskiem o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości i że Sąd
Powiatowy w C. w postanowieniach z dnia 25 i 26 września 1958 r. orzekł o
zasiedzeniu na rzecz Skarbu Państwa wskazuje, że Sąd Okręgowy w K. błędnie
ocenił przedmiot tych postępowań, nie dostrzegając różnicy pomiędzy instytucją
zasiedzenia i przemilczenia, które stanowiło podstawę nabycia własności na
gruncie przepisów dekretu z 1946 r. Obie te instytucje mieszczą się wprawdzie w
szeroko rozumianym pojęciu dawności i zezwalają na nabycie własności
w związku z upływem określonych w przepisach terminów, jednakże istotnie różnią
się między sobą jeśli idzie o określenie przesłanek decydujących o możliwości ich
zastosowania. Nie ulega wątpliwości, że Skarb Państwa wystąpił w sprawie objętej
4
wznowieniem postępowania o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości na
podstawie przepisów dekretu z 1946 r., a zatem nie domagał się stwierdzenia
zasiedzenia. Jak już wyżej wskazano przepisy tego dekretu dotyczące nabywania
własności nieruchomości przez Skarb Państwa opierały się o konstrukcję
przemilczenia (utratę prawa własności na skutek jego niewykonywania przez
oznaczony okres i w konsekwencji nabycie własności przez inny podmiot), a Sąd
Powiatowy w C. uwzględnił wnioski Skarbu Państwa w tym zakresie. Jest zatem
oczywiste, że Sąd drugiej instancji wadliwie ocenił przedmiot postępowania w
sprawie, której dotyczył wniosek o wznowienie postępowania i błędnie przyjął, że
wniosek Skarbu Państwa dotyczył stwierdzenia zasiedzenia. W konsekwencji Sąd
ten orzekając o zasiedzeniu rozpoznał sprawę wykraczając poza granice wniosku
wszczynającego postępowanie, poza granice apelacji, która dotyczyła orzeczenia
mającego inny przedmiot oraz wyszedł poza granice skargi o wznowienie
postępowania. Dlatego też w pełni uzasadnione były zarzuty skargi kasacyjnej
odnoszące się do naruszenia przepisów postępowania w tym zakresie. Należy
podzielić jednocześnie ocenę skarżącej, że tak istotne naruszenie przepisów
postępowania w okolicznościach rozpoznawanej sprawy pozbawiło skarżącą
możliwości obrony jej praw. Nie miała ona bowiem żadnych podstaw by
przypuszczać, że na etapie orzekania o apelacji wnioskodawcy, Sąd drugiej
instancji będzie rozstrzygał sprawę w przedmiocie zasiedzenia i to w oparciu
o okoliczności, które zaszły po zakończeniu wznowionego postępowania.
Uniemożliwiło to odniesienie się przez skarżącą do odmiennego przedmiotu
postępowania określonego z urzędu przez Sąd drugiej instancji i ujawnionego
dopiero w treści zaskarżonego postanowienia, a tym samym pozbawiło ją
możliwości obrony swoich praw. Wydanie zaskarżonego postanowienia nastąpiło
zatem w warunkach nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Dlatego też
zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
Wobec istnienia podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej z powodu
nieważności postępowania i związanej z tym konieczności zniesienia postępowania
w zakresie dotkniętym nieważnością (art. 386 § 1 i 39821
k.p.c.) bezprzedmiotowe
stało się rozważanie pozostałych, zawartych w skardze kasacyjnej zarzutów,
5
dotyczących wadliwości uzasadnienia zaskarżonego postanowienia i błędnego
zastosowania przepisów prawa materialnego.