Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 15/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Maria Grzelka
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta P.
przeciwko A. H. i L. H.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie powodowej Miasta P
oraz z udziałem Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w […]
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja 2007 r.,
skarg kasacyjnych strony powodowej oraz interwenienta ubocznego
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 19 kwietnia 2006 r.
oddala skargi kasacyjne;
zasądza od powoda na rzecz pozwanych kwotę 1500 (jeden
tysiąc pięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2006 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację
pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w .P z dnia 11 czerwca 2002 r. i oddalił
powództwo wytoczone przez Skarb Państwa – Prezydenta Miasta .P przeciwko A. i
L. H. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
przez wpisanie w księdze wieczystej Kw nr […], prowadzonej przez Sąd Rejonowy
w P. dla nieruchomości zabudowanej, położonej w .P przy ul. M. 29, o powierzchni
1361 m2
, jako właściciela nieruchomości Skarbu Państwa w miejsce pozwanych.
Okolicznością faktyczną, na którą powód powołał się wytaczając powództwo,
było orzeczenie o wywłaszczeniu nieruchomości z dnia 8 maja 1950 r., wydane
przez Wojewodę .P oraz orzeczenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w
P. z dnia 20 lipca 1950 r. o wykonaniu tego wywłaszczenia.
Jak ustalił Sąd Apelacyjny, decyzją z dnia 30 września 2002 r., utrzymaną
w mocy decyzją z dnia 8 stycznia 2003 r., Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju
Miast stwierdził, że wymienione decyzje wydane zostały z naruszeniem prawa
(art. 158 § 2 k.p.a.). Decyzja Wojewody P. z dnia 8 maja 1950 r. dotknięta jest
bowiem wadą nieważności (art. 156 § 1 pkt 1 k.p.a.), gdyż wydana została z
naruszeniem przepisów o właściwości, albowiem wydał ją organ, który
na podstawie art. 33 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach
jednolitej władzy państwowej (Dz. U. Nr 14, poz. 130 ze zm.) został z dniem
13 kwietnia 1950 r. zniesiony. Stwierdzenie nieważności tej decyzji było jednakże
niedopuszczalne ze względu na upływ dziesięciu lat od jej wydania (art. 156 § 2
k.p.a.). Skoro decyzję o wywłaszczeniu wydał organ niewłaściwy, to nie było
podstawy do wydania decyzji o wykonaniu wywłaszczenia.
Sąd Apelacyjny powołał się na – jako utrwalony w judykaturze
i piśmiennictwie prawniczym – pogląd, że decyzja administracyjna, będąca
podstawą wpisu w księdze wieczystej, podlega kontroli sądu wtedy, gdy została
wydana przez organ oczywiście niewłaściwy, bez jakiejkolwiek podstawy prawnej
a także z oczywistym naruszeniem administracyjnego prawa materialnego
i przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego decyzja o wywłaszczeniu wydana przez organ oczywiście
3
niewłaściwy nie może stanowić podstawy uwzględnienia powództwa o uzgodnienie
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Nie do zaaprobowania
bowiem jest sytuacja, że podstawę do nabycia prawa własności może stanowić
decyzja administracyjna wydana przez organ niewłaściwy, bo już nie istniejący,
nieważności której to decyzji nie można stwierdzić tylko z tego powodu,
że od czasu jej wydania upłynęło więcej niż dziesięć lat.
Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że postanowieniem Sądu Okręgowego z
dnia 15 marca 2005 r. prawomocnie zostało zakończone postępowanie o
stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości przez Skarb Państwa, a postanowieniem z
dnia 8 grudnia 2005 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skarg
kasacyjnych wniesionych w tej sprawie. Wymienione postępowanie zostało
zakończone oddaleniem wniosku wobec przyjęcia, że z mocy orzeczenia
Wojewody P. z dnia 8 maja 1950 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i orzeczenia
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 20 lipca 1950 r. o wykonaniu tego
wywłaszczenia Skarb Państwa nabył własność nieruchomości i jako właściciel nie
może żądać stwierdzenia nabycia jej przez zasiedzenie. Sąd Apelacyjny uznał, że
jest związany jedynie treścią prawomocnego postanowienia wydanego w tym
postępowaniu, a nie jego uzasadnienia (art. 365 § 1 k.p.c.), a zatem wydanie tego
postanowienia nie stoi na przeszkodzie odmiennej ocenie skutków
cywilnoprawnych zdarzenia prawnego jakim było wydanie przez organ nieistniejący
orzeczenia o wywłaszczeniu nieruchomości i o wykonaniu tego wywłaszczenia.
Wyrok wymieniony na wstępie został zaskarżony skargami kasacyjnymi
wniesionymi przez pozwanego, reprezentowanego przez Prokuratorię Generalną
Skarbu Państwa i przez interwenienta ubocznego – Miasto P. Podstawę skargi
kasacyjnej pozwanego stanowi naruszenie przepisów postępowania – art. 2 § 1 w
zw. z art. 1 k.p.c. i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej –
„u.k.w.h.”) oraz art. 2 § 3 w zw. z art. 1 k.p.c. i art. 10 ust. 1 u.k.w.h. a także art. 31
ust. 2 u.k.w.h. Podstawę skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego stanowią:
1) naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 10 i 31 u.k.w.h.
w zw. z art. 123 ustawy z dnia21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
(Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.; dalej – „u.g.n.”) oraz art. 2, 45, 64 i 177
4
Konstytucji i 2) naruszenie przepisów postępowania – art. 156 w zw. z art. 158
k.p.a. oraz art. 1 i 2 § 3 k.p.c. Pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania
a interwenient uboczny – o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji
pozwanych od wyroku sądu pierwszej instancji, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
Pozwani wnieśli o oddalenie skarg kasacyjnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak powszechnie przyjmuje się, a co wynika z ustrojowej zasady podziału
i równowagi władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej
(art. 10 Konstytucji), sąd w postępowaniu cywilnym związany jest ostateczną
decyzją administracyjną o charakterze konstytutywnym, a zatem taką decyzją,
jak np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości. Obowiązany jest więc uwzględnić
wszelkie skutki, w tym skutki w sferze prawa cywilnego, jakie decyzja taka
spowodowała. Decyzja administracyjna, której nieważność nie została stwierdzona
przez właściwy organ administracji publicznej lub sąd administracyjny
lecz stwierdzono wydanie jej z naruszeniem prawa (art. 158 § 2 k.p.a.), jest aktem
funkcjonującym w obrocie prawnym i wywiera wszelkie skutki prawne.
W judykaturze ukształtował się pogląd, na który powołał się Sąd Apelacyjny,
że decyzja administracyjna wydana przez organ oczywiście niewłaściwy
lub bez zachowania jakiejkolwiek procedury bądź wydana bez jakiejkolwiek
podstawy prawnej jest dotknięta „bezwzględną nieważnością” i jako taka nie wiąże
sądu w postępowaniu cywilnym (zob. np. orzeczenia Sądu Najwyższego: uchwałę
z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/83, OSNCP 1981, nr 8, poz. 142 i powołane
tam wcześniejsze orzeczenia, uchwałę z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84,
OSNCP 1985, nr 8, poz. 108, wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I CKN 1079/97,
OSNC 1999, nr 11, poz. 189, wyrok z dnia 9 kwietnia 1999 r., I CKN 66/98,
niepubl., wyrok z dnia 12 maja 2005 r., III CK 565/04, niepubl.). Orzeczenie
o wywłaszczeniu nieruchomości wydane w dniu 8 maja 1950 r. przez Wojewodę P.
nie było jednakże taką decyzją, w szczególności nie była to decyzja wydana przez
5
organ oczywiście niewłaściwy. Zbędne jest przeto odwoływanie się do
przedstawionego poglądu, dopuszczającego rozstrzyganie przez sąd
o skuteczności decyzji administracyjnej na podstawie pozanormatywnego
na gruncie prawa administracyjnego pojęcia „bezwzględnej nieważności” decyzji
administracyjnej, zasadność którego to poglądu jest podważana w piśmiennictwie
prawniczym. Zniesienie z dniem 13 kwietnia 1950 r. stanowiska wojewody (art. 33
w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach
jednolitej władzy państwowej – Dz. U. Nr 14, poz. 130 ze zm.) spowodowało,
że przestał istnieć organ administracji – „wojewoda”. Orzeczenie z dnia 8 maja
1950 r. o wywłaszczeniu nieruchomości wydane zatem zostało przez organ
nieistniejący. Wydanie tego orzeczenia jest wynikiem działania całkowicie
pozaprawnego i orzeczenie to w ogóle nie może być uznane za decyzję
administracyjną w znaczeniu prawnym. Okoliczność ta sprawia, że wymienione
orzeczenie nie może być traktowane jako funkcjonująca w obrocie prawnym
decyzja administracyjna, wywołująca jakichkolwiek skutki prawne, co musi być
brane pod uwagę przez wszystkie organy państwowe i organy administracji
publicznej a także sądy. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca
2005 r., IV CK 12/05 (LEX nr 180909) kompetencja sądu cywilnego do orzekania
prejudycjalnie, w poddanej jego osądowi sprawie i na potrzeby jej rozstrzygnięcia,
o uznaniu decyzji za pozbawioną skuteczności prawnej zachodzi w przypadkach
kwalifikujących taką decyzję jako akt nieistniejący (pozorny). Nie może przy tym
mieć znaczenia to, że orzeczenie Wojewody P. z dnia 8 maja 1950 r. poddane
zostało procedurze prowadzącej do stwierdzenia jego nieważności (art. 156 – 159
k.p.a.) i w wyniku przeprowadzonego postępowania organ administracji publicznej
stwierdził, że wydane ono zostało z naruszeniem prawa (art. 158 § 2 k.p.a.). Nie
spowodowało to bowiem, że orzeczenie wydane przez organ nieistniejący stało się
orzeczeniem wydanym przez organ administracji i wobec tego może być
potraktowane jako decyzja administracyjna, wywołująca skutki prawne związane z
jej wydaniem.
Orzeczenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 20 lipca
1950 r. o wykonaniu wywłaszczenia nie było decyzją samodzielną. Podstawą
faktyczną jego wydania była decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości. Skoro
6
okazało się, że orzeczenie o wywłaszczeniu wydał organ nieistniejący, a więc brak
jest decyzji administracyjnej (w znaczeniu prawnym) o wywłaszczeniu, orzeczenie o
wykonaniu wywłaszczenia nie może oznaczać decyzji o wywłaszczeniu i nie
stanowi podstawy do pozbawienia własności dotychczasowego właściciela
nieruchomości i ujawnienia tej zmiany w księdze wieczystej.
W postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym (art. 10 ust. 1 u.k.w.h.) sąd jest zobowiązany do stwierdzenia
istnienia zdarzenia cywilnoprawnego, z którego powód wywodzi swoje żądanie.
Nie budzi wątpliwości, że stosownie do art. 31 ust. 2 u.k.w.h. dokumentem
uzasadniającym usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej
a rzeczywistym stanem prawnym jest m.in. decyzja administracyjna kształtująca
stan własności nieruchomości. Jeżeli powód powołuje się na taką decyzję, to sąd
obowiązany jest przede wszystkim do zbadania, czy decyzja w ogóle istnieje.
Oczywiście chodzi tu o istnienie decyzji w znaczeniu prawnym, tj. decyzji jako aktu,
który ze względu na jego cechy może uchodzić za decyzję administracyjną.
Decyzją taką, jak wskazano wyżej, nie jest orzeczenie o wywłaszczeniu
nieruchomości wydane przez organ nieistniejący.
Z przytoczonych względów nie zachodzi zarzucane w skargach kasacyjnych
naruszenie prawa (art. 1 i 2 § 1 oraz § 3 k.p.c., art. 10 ust. 1 i art. 31 ust. 2 u.k.w.h.,
art. 123 u.g.n., art. 177 Konstytucji oraz art. 156 i 158 k.p.a.) przez stwierdzenie
przez Sąd Apelacyjny, że orzeczenie o wywłaszczeniu nieruchomości z dnia 8 maja
1950 r., wydane przez Wojewodę P. oraz orzeczenie Prezydium Wojewódzkiej
Rady Narodowej w P. z dnia 20 lipca 1950 r. o wykonaniu tego wywłaszczenia, są
decyzjami administracyjnymi, w oparciu o które powództwo powinno zostać
uwzględnione.
Uznanie przez Sąd Apelacyjny, że nie jest on związany poglądem
wyrażonym w uzasadnieniu prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego z
dnia 15 marca 2005 r. wydanego w sprawie o zasiedzenie, według którego to
poglądu Skarb Państwa nabył własność nieruchomości z mocy orzeczenia
Wojewody P. z dnia 8 maja 1950 r. o wywłaszczeniu nieruchomości i orzeczenia
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 20 lipca 1950 r. o wykonaniu
7
tego wywłaszczenia, nie stanowi – co zarzucił interwenient uboczny w skardze
kasacyjnej – naruszeniem art. 2, 45 i 65 Konstytucji. Sąd Apelacyjny trafnie przyjął,
że jest związany jedynie treścią prawomocnego postanowienia wydanego w
sprawie o zasiedzenie, a nie jego uzasadnienia (art. 365 § 1 w zw. z art. 13 § 2
k.p.c.), a wydanie tego postanowienia nie stoi na przeszkodzie odmiennej ocenie
niż w sprawie o zasiedzenie skutków cywilnoprawnych zdarzenia prawnego jakim
było wydanie orzeczenia o wywłaszczeniu nieruchomości przez organ nieistniejący
i decyzji o wykonaniu tego wywłaszczenia. Stosownie do art. 178 ust. 1 Konstytucji
sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji
oraz ustawom. Przepisy Konstytucji wskazane w skardze kasacyjnej interwenienta
ubocznego jako naruszone, nie wyrażają zasady związania sądu poglądem
wyrażonym w uzasadnieniu orzeczenia wydanego w innej sprawie. Zasada taka
nie wynika w szczególności z art. 2 Konstytucji stanowiącego, że Rzeczpospolita
Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwości społecznej. Wyrażenie przez sąd samodzielnie poglądu,
odmiennego od poglądu wyrażonego w innej sprawie, nawet gdy miał on istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia tej sprawy, nie jest ani naruszeniem prawa
do sprawiedliwego wyroku (art. 45 ust. 1 Konstytucji), ani – gdy orzeczenie dotyczy
prawa własności – naruszeniem tego prawa (art. 64 Konstytucji).
Mając na uwadze przytoczone względy Sąd Najwyższy uznał wniesione
w sprawie skargi kasacyjne za niezasadne i na podstawie art. 39814
oraz art. 108
§ 1 zd. pierwsze w zw. z art. 98 § 3 i art. 99 k.p.c. orzekł jak w sentencji.