Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 435/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 maja 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa L.B., P.B. i S.B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K.
o zobowiązanie do zawarcia umowy i ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 maja 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt [...],
1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 ppkt III w zakresie
uwzględniającym apelację powódki S.B., w punkcie 1 ppkt V i VI,
oraz w punktach 4 i 5 i w tej części przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części;
2
Uzasadnienie
Po połączeniu do wspólnego rozpoznania spraw z powództwa L.B. oraz
małżonków S.B. i P.B. o zobowiązanie pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej do
ustanowienia na rzecz powodów spółdzielczych własnościowych praw do
wskazanych przez nich lokali, a nadto o ustalenie, że nie istnieje zobowiązanie
powódki L.B. wobec pozwanej z tytułu wkładów budowlanych na lokale,
ustanowienia praw do których się domaga – Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 30
marca 2005 r. powództwa te oddalił.
Sąd I instancji uwzględnił obronę pozwanej Spółdzielni, która
argumentowała, że powodowie nie uiścili wszystkich wymaganych wpłat,
wynikających z rozliczenia kosztów budowy i kosztów uzyskania lokali, bowiem
rozliczenie - traktowane przez powodów jako ostateczne - zostało dokonane
w oparciu o uchwałę podjętą przez nieważnie wybraną radę nadzorczą i nie było
ważne. Ostateczne było zatem dopiero rozliczenie dokonane przez zarząd
Spółdzielni na podstawie uchwały rady nadzorczej z 30 grudnia 2002 r., którego
powodowie nie zrealizowali.
W wyniku apelacji wniesionych przez wszystkich powodów Sąd Apelacyjny
wydał wyrok o następującym brzmieniu:
„1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
I. zobowiązuje pozwaną Spółdzielnię Mieszkaniową P. w K. do złożenia
oświadczenia woli następującej treści: „Spółdzielnia Mieszkaniowa P. w K.
ustanawia na rzecz powódki L.B. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
mieszkalnego nr 8 o powierzchni 62,40 m2
położonego na poddaszu budynku nr 27
przy ul. N. w K. oraz ustanawia spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu o innym
przeznaczeniu (pomieszczenie gospodarcze) nr 4 o powierzchni 9,60 m2
położone
w przyziemiu budynku nr 27 przy ul. N. w K.”;
II. ustala, że nie istnieje zobowiązanie powódki L.B. do zapłaty na rzecz
strony pozwanej dalszych kwot z tytułu uzupełnienia wkładu budowlanego
finansującego koszt budowy lokali opisanych w punkcie I w części przewyższającej
kwotę 79.120,57 zł;
3
III. zobowiązuje pozwaną Spółdzielnie Mieszkaniową P. w K. do złożenia
oświadczenia woli następującej treści: „Spółdzielnia Mieszkaniowa P. z siedzibą w
K. ustanawia na rzecz małżonków P.B. i S.B. spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu mieszkalnego nr 8 przy ul. B. nr 10 w K. o pow. użytkowej 73 m2
”;
IV. zasądza od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K. na rzecz
powódki L.B. kwotę 3600 zł (trzy tysiące sześćset złotych), tytułem zwrotu kosztów
postępowania;
V. zasądza od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K. na rzecz
powodów P.B. i S.B. kwotę 5100 zł (pięć tysięcy sto złotych), tytułem zwrotu
kosztów postępowania;
VI. nakazuje ściągnąć od strony pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K.
na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w K. kwotę 9.382,90 zł tytułem opłat
od uiszczenia których powodowie byli zwolnieni;
2. w pozostałej części apelację oddala;
3. zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K. na rzecz powódki L.B.
kwotę 4200 zł (cztery tysiące dwieście złotych), tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego;
4. zasądza od Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K. na rzecz powodów P.B. i
S.B. kwotę 2700 zł. (dwa tysiące siedemset złotych), tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego;
5. nakazuje ściągnąć od strony pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej P. w K.
na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w K. kwotę 9.382,90 zł tytułem opłat
od uiszczenia których powodowie byli zwolnieni.
Podstawa faktyczna rozstrzygnięć Sądów obydwu instancji była tożsama:
Powodowie zawarli z pozwaną w latach 2000 – 2001 umowy dotyczące
sfinansowania kosztów uzyskania powierzchni poddasza, a powódka L.B. -
dodatkowo analogiczną umowę dotycząca sfinansowania kosztów budowy
pomieszczenia gospodarczego. W umowach tych pozwana spółdzielnia
zobowiązała się w oznaczonym terminie od odbioru budynków i po pokryciu przez
powodów rzeczywistych kosztów uzyskania lokali, wynikających z rozliczenia
4
kosztów inwestycji, przydzielić te lokale powodom. Przydziały na lokale oraz same
lokale zostały wydane powodom. Nastąpiło to w czasie, kiedy powodowie nie byli
członkami pozwanej, wobec czego wydane przydziały były nieważne. Obecnie tylko
powódka S.B. nie jest członkiem pozwanej Spółdzielni. Pozostali powodowie
uzyskali członkostwo.
Zarząd Spółdzielni Mieszkaniowej w I połowie 2002 r. dokonał rozliczenia
kosztów budowy spornych lokali na podstawie zasad określonych w uchwale rady
nadzorczej. Rozliczenie to zostało, jako ostateczne, przedstawione powodom przez
prawidłowo reprezentowany zarząd pozwanej. Powodowie wpłacili pozwanej pełne
kwoty wynikające z tego rozliczenia.
Ponieważ jednak okazało się, że rada nadzorcza pozwanej, która podjęła
uchwałę stanowiącą podstawę rozliczenia, została wybrana nieważnie, nowo
wybrana rada nadzorcza, uznając za nieważne wszelkie czynności nieprawidłowo
powołanej poprzedniczki, podjęła 30 grudnia 2002 r. nową uchwałę w sprawie
zasad rozliczenia inwestycji, w której zmieniła przyjęte wcześniej współczynniki
atrakcyjności lokali. W efekcie powodowie otrzymali w 2003 r. nowe rozliczenie
koszów budowy z wezwaniem do dopłaty. Powódka L.B. zobowiązana została do
uiszczenia kwoty 47.264,83 zł (ponad już wpłaconą sumę 79.120,57 zł).
Powodowie małżonkowie B., którzy wnieśli na poczet wkładu 82.264,94 zł, mieli
dopłacić dalsze 44.457,22 zł. Pozwana złożyła także powodom oświadczenie
o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie ostatecznego
rozliczenia, z powodu błędu.
Powodowie odmówili zapłaty.
Obydwa Sądy uznały, że przewidziane w umowach wydanie przydziału,
które obecnie należy rozumieć jako obowiązek zawarcia umowy o ustanowieniu
własnościowego prawa do lokalu, uwarunkowane było m.in. dokonaniem
wszystkich wymaganych wpłat wynikających z rozliczenia kosztów budowy
i kosztów uzyskania lokalu. Sąd Apelacyjny nie podzielił jednak poglądu Sądu I
instancji, że bezwzględna nieważność uchwały rady nadzorczej, określającej
zasady rozliczania inwestycji, spowodowała nieważność ostatecznego rozliczenia
5
przedstawionego powodom przez zarząd i konieczność powtórzenia wszystkich
czynności w sposób niewadliwy.
Przyjął bowiem, że decydujące dla oceny zasadności roszczeń powodów
było czy pierwotne oświadczenie woli o dokonaniu ostatecznego rozliczenia zostało
złożone im przez właściwy organ w sposób ważny, a jeśli tak, to czy strona
pozwana skutecznie uchyliła się od złożonych oświadczeń woli.
Pierwsze z tych zagadnień Sąd Apelacyjny rozstrzygnął pozytywnie,
wskazując, że zarząd spółdzielni reprezentowany przez dwóch jej członków -
których umocowania pozwana nie kwestionowała – był, w świetle przepisów prawa
spółdzielczego, uprawniony do składania oświadczeń w imieniu tej spółdzielni. Sąd
II instancji uznał, że nieważność uchwały rady nadzorczej, ustalającej zasady
rozliczenia kosztów budowy, należy do wewnętrznych stosunków w spółdzielni i nie
podważa ważności czynności prawnej dokonanej przez zarząd spółdzielni. Sąd
zaznaczył, że zmienione rozliczenie nie wynikało ze ustalenia wyższych kosztów
inwestycji, lecz z wprowadzenia nowych współczynników atrakcyjności lokali, co
spowodowało inny rozdział kosztów pomiędzy osobami, które otrzymały lokale
w poszczególnych budynkach. Wcześniejsze rozliczenie respektowało zaś zasady
wskazywane w umowach o finansowanie budowy, zawartych z powodami.
Sąd Apelacyjny, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia
2001 r. sygn. III CZP 73/01 ocenił, że spółdzielnia tylko wtedy mogłaby skutecznie
uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, gdyby wykazała, że
było ono nieważne. Tego jednak nie zdołała uczynić. W konsekwencji Sąd II
instancji uznał istnienie obowiązku zawarcia przez pozwaną z powodami umów
o ustanowieniu na ich rzecz spółdzielczych własnościowych praw do lokali. Sąd ten
zobowiązał pozwaną do złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu takiego prawa
na rzecz obojga małżonków B., mimo braku członkostwa w spółdzielni S.B.,
wskazując, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu może przysługiwać
osobie nie będącej członkiem spółdzielni, a przy tym stanowi ono składnik majątku
dorobkowego małżonków.
6
Nadto Sąd II instancji uznał, że powódka L.B. ma interes prawny w ustaleniu
ostatecznej wysokości wkładu budowlanego, skoro istnieje niepewność co do jego
wysokości. Stan ten powódka mogła usunąć tylko w drodze powództwa o ustalenie.
Apelacje powodów zostały oddalone w pozostałej części.
Orzeczenie o kosztach postępowania Sąd Apelacyjny uzasadnił
przytoczeniem art. 98 i art. 391 § 1 k.p.c. oraz stwierdzeniem, że odpowiadają one
wynikowi postępowania i uwzględniają koszty zastępstwa procesowego i częściowe
uiszczenie wpisów przez L.B. Opłaty należne Skarbowi Państwa wyliczone zaś
zostały w stosunku do wartości przedmiotu sporu.
Powyższy wyrok pozwana Spółdzielnia zaskarżyła w całości, opierając swoją
skargę na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
W ramach podstawy naruszenie prawa materialnego, przez błędną jego
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskazała art. 58 k.c. w związku z art. 38 k.c.
i 39 k.c. oraz art. 54 § 1 i 2 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze"
i § 85 ust.4 statutu Spółdzielni naruszony przez przyjęcie, że oświadczenie
o ostatecznym rozliczeniu zostało złożone prawidłowo, w sytuacji gdy jeden ze
składających je członków zarządu został wybrany przez nieważnie powołaną radę
nadzorczą. Przy tym zarząd dokonując rozliczenia bez ważnego ustalenia zasad
rozliczeń działał z przekroczeniem umocowania do występowania w imieniu
pozwanej, czego nie uwzględnienie naruszało art. 58 k.c. w zw. z art. 5 § 2 prawa
spółdzielczego i § 12 ust. 7 statutu pozwanej. Ponadto pozwana zarzuciła
naruszenie art. 58 k.c. w związku z art. z art. 171
ust. 1 ustawy z 15 grudnia 2000 r.
o spółdzielniach mieszkaniowych (t. j. Dz.U. z 2003 r. nr 119 poz. 1116 ze zm.)
przez przyjęcie, że jest zobowiązana do zawarcia umowy ustanawiającej
własnościowe prawo do lokalu na rzecz małżonka członka spółdzielni, który sam
nie jest jej członkiem i nie ubiegał się o członkostwo. Wreszcie podniosła
naruszenie art. 64 k.c. w związku z art. 1047 k.p.c. przez zobowiązanie jej do
zawarcia z powodami umów w sprawie ustanowienia spółdzielczego
własnościowego prawa do lokali, mimo nieważności oświadczenia dotyczącego
rozliczenia wkładów budowlanych.
7
Podstawa naruszenia przepisów postępowania mającego istotny wpływ na
wynik sprawy dotyczyła:
- art. 382 k.p.c. i 386 k.p.c. w związku z art. 316 k.p.c. przez
nieuwzględnienie zebranego w sprawie materiału i ustalenie że A.S. reprezentował
stronę pozwaną jako członek zarządu,
- art. 382 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że brak zasad
rozliczenia kosztów budowy nie powoduje nieważności oświadczenia zarządu w tej
sprawie,
- art. 189 k.p.c. przez przyjęcie, że powódce L.B. przysługuje roszczenie o
ustalenie, iż nie ma obowiązku uzupełnienia wkładu ponad wpłaconą kwotę, mimo
że zasadności tego żądania nie uzasadniła i zasadność taka nie zachodzi,
- art. 113 ustawy z dnia 28.VII.2005 r. (Dz.U. nr 167 poz. 1398) o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych, przez dwukrotne nakazanie ściągnięcia od
pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwoty 9.382,90 zł tytułem opłat od uiszczenia
których strona powodowa była zwolniona.
Wnioski skarżącej zmierzały do uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia
powództwa oraz zasądzenia od powodów na rzecz pozwanej kosztów
postępowania; ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu wniosku pozwanej o zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.
Powodowie domagali się oddalenie skargi i przyznanie im zwrotu kosztów
procesu w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W skardze pozwana podniosła całkowicie nowy zarzut, rozpisany na
obydwie podstawy kasacyjne, a zasadzający się na twierdzeniu, że przyjęta za fakt
bezsporny należyta reprezentacja spółdzielni przy składaniu powodom w 2002 r.
oświadczenia o ostatecznym rozliczeniu inwestycji w rzeczywistości była wadliwa.
W imieniu Spółdzielni występował bowiem m. in. A.S., powołany do składu zarządu
uchwałą rady nadzorczej, której wybór był wadliwy. Zarzut ten nie jest objęty
8
zakazem z art. 3983
§ 3 k.p.c., ponieważ dotyczy zastosowania prawa przy ocenie
prawidłowości reprezentacji pozwanej.
Jednak nie może odnieść skutku, jaki łączy z nim skarżąca, bowiem poza
sporem pozostaje, że osoby, które w imieniu zarządu spółdzielni podpisały
skierowane do powodów w 2002 r. pisma zawierające rozliczenie inwestycji,
figurowały w takim charakterze w Krajowym Rejestrze Sądowym. Zgodnie zaś z art.
17 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.
U. z 2001 r., nr 17, poz. 209 ze zm.) domniemywa się, że dane wpisane do rejestru
są prawdziwe. To domniemanie prawne pociąga za sobą istotne konsekwencje.
Z jednej strony od dnia ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co do
zasady nikt nie może zasłaniać się nieznajomością wpisów, które podlegają
ogłoszeniu (art. 15 ust. 1). Nie może też powoływać się na nieznajomość
dokonanych wpisów, które nie podlegały ogłoszeniu (art. 16). Z drugiej – co
istotniejsze w niniejszej sprawie - podmiot obowiązany do złożenia wniosku o wpis
do Rejestru nie może powoływać się wobec osób trzecich działających w dobrej
wierze na dane, które nie zostały wpisane do Rejestru lub uległy wykreśleniu
z Rejestru (art. 14), ani też zasłaniać się wobec nich zarzutem, że wpisane dane
nie są prawdziwe, i to nawet, gdyby zostały wpisane niezgodnie z jego wnioskiem
lub bez takiego wniosku - jeżeli zaniedbał wystąpić niezwłocznie o sprostowanie,
uzupełnienie lub wykreślenie wpisu (art. 17 ust. 2).
Pozwana spółdzielnia nie może zatem skutecznie podnosić w stosunku do
powodów zarzutu, że jej zarząd nie był należycie reprezentowany, skoro kierowane
do powodów oświadczenie podpisały dwie z osób ujawnionych w Rejestrze jako
członkowie zarządu. Powodowie w stosunku do spółdzielni pozostawali osobami
trzecimi, a ich dobra wiara, rozumiana jako brak wiedzy o wadliwości wpisu do
rejestru A.S., nie była przez pozwaną nigdy kwestionowana.
Zasadnie zatem Sąd Apelacyjny przyjął, że oświadczenie o dokonaniu
ostatecznego rozliczenia złożyła powodom pozwana, należycie reprezentowana,
bowiem złożenie oświadczenia przez dwóch członków zarządu przewiduje art. 54 §
1 prawa spółdzielczego, a ustawowe uregulowanie powtarzał § 86 ust. 4 statutu
pozwanej. W tym kontekście niezrozumiały jawi się zarzut skarżącej, jakoby
9
naruszeniem powyższych przepisów było pominiecie możliwości składania przez
spółdzielnię oświadczeń woli także w inny sposób – przez członka zarządu
i pełnomocnika, bądź też przez dwóch pełnomocników. Sąd Apelacyjny słusznie
rozważył sytuację, jaka występowała w rozpatrywanej przezeń sprawie, to znaczy
złożenie oświadczenia przez dwóch członków zarządu.
Kolejnym problemem wymagającym rozważenia, jest wpływ na skuteczność
oświadczenia złożonego przez pozwaną powodom w 2002 r. przyjęcia w nim zasad
rozliczeń zawartych w nieważnej uchwale rady nadzorczej. Zdaniem pozwanej,
takie działanie zarządu stanowiło przekroczenie zakresu jego umocowania. Pogląd
ten nie jest jednak słuszny. Niewątpliwie spółdzielnia, jak każda osoba prawna,
działa poprzez swoje organy. Po myśli art. 38 k.c. sposób funkcjonowania organów
określają ustawy i oparte na nich statuty. Prawo spółdzielcze przewiduje
uprawnienie do kierowania działalnością spółdzielni i reprezentowania jej na
zewnątrz dla zarządu (art. 48 § 1). Zarząd też podejmuje wiążące decyzje
w sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów w ustawie lub w statucie (art. 48
§ 2 prawa spółdzielczego). Z przepisów prawa spółdzielczego, ani też
z postanowień statutu pozwanej nie wynika jednak, by decyzja w sprawie ustalenia
zasad rozliczeń powierzona została innemu organowi spółdzielni niż zarząd.
Przeciwnie, wskazywany przez skarżącą § 12 statutu wprost wskazuje w ust. 6, ze
wysokość wkładu mieszkaniowego i zaliczki na wkład budowlany oraz wysokość rat
spłaty pozostałej części wkładu budowlanego i terminy dokonywania wpłat określa
zarząd. Kompetencja zarządu w zakresie dokonania rozliczeń z powodami nie
budzi zatem wątpliwości. Wskazywany przez pozwana § 12 ust. 7 precyzuje
jedynie, że zarząd powinien się kierować w swoich decyzjach postanowieniami
obowiązujących w spółdzielni „zasad rozliczeń kosztów budowy i ustalenia
wysokości wkładów”. Takie zalecenie ma jednak jedynie znaczenie w stosunkach
wewnętrznych, między organami spółdzielni, nie zaś na zewnątrz. Jego naruszenie
nie wpływało na skuteczność oświadczenia złożonego przez zarząd w zakresie
jego kompetencji. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 19 maja 2004 r. (I CK 695/03, Lex 183745), w którym uznał ważność
wyrażenia przez zarząd zgody na zmianę przeznaczenia lokalu w sytuacji, kiedy
rada nadzorcza podjęła uchwałę o „wstrzymaniu wykonania” udzielonej zgody. Sąd
10
Najwyższy wyjaśnił, że rada nadzorcza, w ramach przysługujących jej kompetencji
kontrolnych i nadzorczych nad działalnością spółdzielni (art. 44 prawa
spółdzielczego), uprawniona była do oceny prawidłowości zgody wyrażonej przez
zarząd i wyrażenia w tej mierze swego stanowiska w stosownej uchwale, ale
uchwała taka ma tylko znaczenie w wewnątrz spółdzielczych stosunkach pomiędzy
radą a zarządem, nie może więc bezpośrednio uchylać lub zmieniać zgody
wyrażonej w oświadczeniu złożonym przez zarząd.
Nie można też przeoczyć, że zasady zawarte w nieważnej uchwale
traktować należy jako nieistniejące, co oznacza, że wiążących zarząd zaleceń rady
nadzorczej odnoszących się do zasad rozliczeń kosztów budowy nie było. W tej
sytuacji zarzut naruszenia art. 58 k.c. w zw. z art. 5 § 2 prawa spółdzielczego i § 12
ust. 7 statutu pozwanej nie był uzasadniony.
Zagadnienie związku między istnieniem zasad rozliczania kosztów budowy
a ważnością oświadczenia zarządu posłużyło pozwanej do zgłoszenia także
zarzutu naruszenia przepisów postępowania, a konkretnie art. 382 k.p.c. i art. 386
k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. Zarzut ten musi być pominięty z uwagi na to, że
podnosi naruszenie przepisu dotyczącego oceny dowodów, tymczasem zarzuty
odnoszące się do oceny dowodów nie mogą stanowić podstawy skargi kasacyjnej
(art. 3983
§ 3 k.p.c.).
W rezultacie nieskuteczna okazała się argumentacja skarżącej mająca
podważyć trafność stanowiska Sądu Apelacyjnego, że oświadczenia pozwanej
złożone powodom odpowiednio 16 lutego i 15 maja 2002 r. były wiążące.
Wpłacenie przez powodów sum, które zostały w tych oświadczeniach
wskazane stanowiło wypełnienie wymogów określonych w umowach
o sfinansowanie kosztów uzyskania lokali i uzasadniało powstanie po stronie
powodów roszczenia o zawarcie z nimi umów o ustanowienie własnościowych praw
do lokali, jednak jedynie w wypadku, kiedy spełnili oni dodatkowo wymóg
członkostwa pozwanej spółdzielni.
Jak bowiem Sąd Najwyższy wyjaśnił w wyroku z 28 kwietnia 2006 r.
(dotychczas niepublikowanym, lecz słusznie przywołanym przez pozwaną w jej
skardze), że art. 171
ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
11
mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2003 r., nr 119, poz. 1116) wyraża zasadę związania
spółdzielczego prawa do lokalu z członkostwem w spółdzielni, choć obecnie zasada
ta obowiązuje w ograniczonym zakresie. Wobec bowiem zakwestionowania przez
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 30 marca 2004 r. (K 32/03, OTK-A
2004/3/22) zgodności z Konstytucją art. 172
ust. 2 i art. 178
ust. 1 ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych i utraty przez nie mocy obowiązującej,
spółdzielcze prawo do lokalu pozostaje związane z członkostwem w spółdzielni
jedynie w okresie poprzedzającym jego powstanie. Inaczej mówiąc, spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu może być ustanowione jedynie na rzecz członka
spółdzielni. Poza sporem pozostaje, że członkami pozwanej została powódka L.B.
oraz powód P.B. Natomiast powódka S.B. członkostwa takiego nie posiada.
Sąd Apelacyjny uznał, że brak członkostwa tej powódki nie sprzeciwia się
możliwości skutecznego ubiegania się przez nią o zawarcie umowy także z nią,
jako małżonkę P.B. Stanowisko to zwalcza pozwana w skardze kasacyjnej,
wskazując na jego sprzeczność z treścią art. 171
ust. 1 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych. Zarzut ten zasługuje na uwzględnienie. Skoro bowiem art. 171
ust. 1 pozwala ustanowić własnościowe prawo do lokalu jedynie na rzecz członka
spółdzielni, to zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli
o ustanowieniu go na rzecz osoby nie będącej członkiem stanowiło naruszenie
powyższej normy oraz wskazanego przez pozwaną art. 64 k.c. w zw. z art. 1047
k.p.c. Okoliczność, że prawo to wejdzie do majątku wspólnego i po powstaniu
będzie należało także do S.B., stanowi dostateczną gwarancję jej praw, nie uchyla
jednak zakazu zawarcia umowy o ustanowieniu tego prawa z osobą nie mającą
statusu członka spółdzielni.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok należało uchylić w stosunku do powódki
S.B. i przekazać sprawę w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu (art. 39815
§ 1 k.p.c.)
Uchylenie musiało także objąć rozstrzygnięcie o kosztach zawarte
w zaskarżonym wyroku i to w zakresie całości kosztów dotyczących małżonków B.
(pkt 1.V i 4) oraz postanowienia nakazującego ściągnięcie od pozwanej nie
uiszczonych przez powodów kosztów sądowych (pkt 1.VI i 5). Koszty sądowe
12
zostały przez Sąd II instancji rozliczone łącznie, bez uwzględnienia, że w istocie
rozstrzygniecie dotyczyło dwóch odrębnych spraw, połączonych jedynie formalnie,
lecz zachowujących samodzielność i wymagających osobnego orzeczenia w tym
zakresie. Przy tym ani treść rozstrzygnięcia, ani też uzasadnienie wyroku Sądu
Apelacyjnego nie pozwala odtworzyć rozumowania tego Sądu, prowadzącego do
ustalenia zasądzonej kwoty. Mimo więc, że podniesiony przez skarżącą zarzut
naruszenia art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych poprzez podwójne nakazanie ściągnięcia od niej tych
samych kosztów nie był uzasadniony, bowiem tożsama kwota 9.382,90 zł
wskazana w punktach 1.VI i 5 wyroku stanowiła kolejno koszty sądowe za I i za
II instancję, to jednak wskazane przez skarżącą orzeczenie musiało zostać
uchylone jako konsekwencja uchylenia rozstrzygnięcia o roszczeniach S.B. Koszty
te bowiem w pewnym zakresie wynikają także z formułowanego przez nią
powództwa. Z kolei jedność rozstrzygnięcia o kosztach procesu zasądzonych na
rzecz obojga małżonków B. uzasadniało uchylenie tego orzeczenia wobec obojga
małżonków mimo, że skarga kasacyjna pozwanej w odniesieniu do P.B.
pozbawiona była uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu w pozostałym
zakresie zgodnie z postanowieniem art. 39814
k.p.c.
W konsekwencji więc Sąd Apelacyjny winien kompleksowo rozstrzygnąć o
kosztach sądowych i kosztach procesu w zakresie objętym uchyleniem, w tym
także o kosztach postępowania kasacyjnego.
Nieuzasadniona i podlegająca oddaleniu w całości na podstawie art. 39814
k.p.c. okazała się natomiast skarga podważająca prawidłowość rozstrzygnięcia
o żądaniach powódki L.B. Poza wyżej omówionymi zarzutami związanymi z
powództwem o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczeń woli
o ustanowieniu własnościowych praw do lokalu mieszkalnego i lokalu o innym
przeznaczeniu, pozwana kwestionowała prawidłowość orzeczenia Sądu II instancji
ustalającego nieistnienie dalszych zobowiązań L.B. z tytułu uzupełnienia wkładu
budowlanego odnośnie tych lokali. Zgłoszony przez nią zarzut dotyczył naruszenia
art. 189 k.p.c. Nie mógł jednak odnieść skutku, bowiem Sąd Apelacyjny słusznie
ocenił, iż powódka miała interes prawny w żądaniu ustalenia nie istnienia po jej
stronie obowiązku świadczenia, tylko w tej formie mogła bowiem w sposób wiążący
13
ustalić sporny między stronami stan swoich zobowiązań finansowych, związanych z
wnoszeniem wkładu budowlanego.