Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 444/06
POSTANOWIENIE
Dnia 19 czerwca 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa P. S.A. w K.
przeciwko S.K. i in. ,
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 czerwca 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 23 maja 2006 r.,
Uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 10 marca 2006 r., nie
podzielając zarzutu braku jurysdykcji krajowej, oddalił wniosek pozwanych
o odrzucenie pozwu. Stwierdził, że strona powodowa jako akcjonariusz trzech
spółek w Istambule (Turcja) dochodzi od pozwanych jako członków zarządów tych
spółek odszkodowania za szkodę polegającą na pozbawieniu jej w latach 2003 –
2004 należnych dywidend od posiadanych akcji - wskutek nienależytego
sprawowania przez pozwanych zarządu w tych spółkach, mającego charakter
zawinionego i bezprawnego działania. W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie
strony powodowej ma charakter długu oddawczego wynikającego z zobowiązania
powstałego w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa wierzyciela, a więc strony
powodowej mającej siedzibę w Polsce. Skoro zgodnie z art.1103 pkt 3 k.p.c.
jurysdykcja sądów polskich jest uzasadniona, gdy zobowiązanie powstało albo ma
być wykonywane w Polsce, to zarzut braku jurysdykcji krajowej jest
nieuzasadniony.
Sąd Apelacyjny, w następstwie rozpoznania zażalenia pozwanych,
postanowieniem z dnia 23 maja 2006 r. zmienił postanowienie Sądu Okręgowego i
pozew odrzucił. Sąd ten uznał, że skoro podstawą powództwa jest twierdzenie o
popełnieniu deliktu na terytorium Turcji, a zatem zobowiązanie nie powstało w
Polsce, nie może też być wykonywane w Polsce, to brak jest podstaw do
„przyjmowania właściwości sądu polskiego w oparciu o przepis art.1103 pkt 3
k.p.c.”. Gdyby nawet przyjąć, że zobowiązanie ma być wykonywane w Polsce, to
w świetle przepisów o właściwości (art. 27, 28, 31 i 35 k.c.) „nie istnieje możliwość
ustalenia sądu miejscowo właściwego w Polsce, co oznacza, że w sprawie
zachodzi pierwotny brak jurysdykcji krajowej”.
Rozpoznając skargę kasacyjną strony powodowej - opartą na podstawie
naruszenia przepisów art.1103 pkt 3 i art.1099 k.p.c. przez błędną ich wykładnię
i zastosowanie oraz art. 45 k.p.c. przez jego niezastosowanie, a także naruszenia
art. 454 § 1 i 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie - w której skarżący wnosił
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestia, czy zobowiązanie, z którego strona powodowa dochodzi
roszczenia, ma być wykonywane w Polsce, wymaga ustalenia, w oparciu o jakie
3
prawo należy je oceniać. Dla międzynarodowych stosunków majątkowych
w zakresie prawa cywilnego prawo właściwe określa ustawa z dnia 12 listopada
1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe, dalej jako: „ppm” (Dz. U. Nr 46, poz.
290 ze zm.). Przepisy art. 25 -31 ppm zawierają normy kolizyjne stanowiące
podstawę ustaleń co do prawa właściwego dla zobowiązań; są to normy odrębne
dla zobowiązań wynikających z czynności prawnych, w tym zobowiązań umownych
oraz odrębne dla zobowiązań nie wynikających z czynności prawnych. Sąd w celu
ustalenia prawa właściwego powinien zatem w pierwszej kolejności przesądzić
w sposób jednoznaczny o rodzaju roszczenia będącego przedmiotem sporu.
Kwestia ta nie została definitywnie rozstrzygnięta, skoro żądanie strony powodowej
określone zostało przez Sąd Okręgowy jako „dług pieniężny”, natomiast sąd
Apelacyjny zakwalifikował je jako roszczenie z czynu niedozwolonego, nie
wskazując przesłanek, które uzasadniałyby taką kwalifikację. Właściwa w tym
zakresie ocena możliwa jest po szczegółowym przeanalizowaniu twierdzeń strony
powodowej, w oparciu o które dochodzone jest roszczenie. Dopiero po
przesądzeniu tej kwestii Sąd Apelacyjny powinien – w oparciu o normy kolizyjne
ppm – ustalić prawo właściwe dla oceny miejsca wykonania zobowiązania
(art. 1103 pkt 3 k.p.c.), mając jednocześnie na względzie uregulowanie przyjęte
w art.4 ppm. Dokonując oceny z punktu widzenia uregulowania przyjętego w art.
1103 pkt 3 ppm nie można zatem poprzestać na zbadaniu jedynie polskiego prawa
materialnego. W wypadku uznania, że strona powodowa wywodzi roszczenie
z czynu niedozwolonego i ustalenia, że czyn ten popełniony został w Turcji, co
oznacza, że prawem właściwym jest prawo tureckie (art. 31 § 1 ppm), koniecznym
staje się sprawdzenie, czy w prawie tureckim nie ma norm kolizyjnych odsyłających
do innego prawa obcego. Brak takiego odesłania oznacza konieczność ustalenia
w oparciu o normy prawa tureckiego miejsca wykonania zobowiązania, jako
okoliczności decydującej o jurysdykcji sądu polskiego (art.1103 pkt 3 k.p.c.).
Na konieczność badania jurysdykcji krajowej przy zastosowaniu przytoczonych
reguł postępowania wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 stycznia
2001 r., I CKN 1180/00 (OSNC 2001, nr 7-8, poz.12), stwierdzając, że w wypadku,
gdy cudzoziemiec pozwany w Polsce o wykonanie zobowiązania nie wynikającego
z czynności prawnej nie przebywa w Polsce, ani nie ma miejsca zamieszkania
4
w Polsce, sąd polski, badając jurysdykcję krajową, uwzględnia treść właściwego
obcego praw materialnego i ustala, w jaki sposób reguluje ono miejsce powstania
albo wykonania tego zobowiązania (art.1103 pkt 3 k.p.c.). Wobec tego, że Sąd
Apelacyjny zaniechał zbadania tych okoliczności, które z punktu widzenia
zastosowania art.1103 pkt 3 k.p.c. mają decydujące znaczenie, zarzut naruszenia
tego przepisu przez jego zastosowanie, uznać należało za usprawiedliwiony.
Badanie jurysdykcji krajowej z punktu widzenia możliwości ustalenia
sądu miejscowo właściwego w Polsce, które doprowadziło Sąd Apelacyjny do
stwierdzenia, że w sprawie zachodzi „pierwotny brak jurysdykcji krajowej”, nie
znajduje żadnego uzasadnienia.
Już z tych względów, nie odnosząc się do pozostałych zarzutów
zawartych w skardze kasacyjnej, bowiem ich ocena byłaby przedwczesna, przyjąć
należało, że Sąd Apelacyjny, odrzucając pozew naruszył art. 1099 k.p.c., który do
ustaleń dokonanych w sprawie nie mógł mieć zastosowania.
Należało zatem orzec, jak wyżej (art. 39815
k.p.c.).
db