Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Mariusz Struski

Sędziowie SO: Elżbieta Jaroszewicz, Mariola Watemborska (spr.)

Protokolant: Barbara Foltyn

po rozpoznaniu w dniu 5 kwietnia 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. D.

przeciwko (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego
w Lęborku z dnia 8 listopada 2012r., sygn. akt I C 126/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w pkt 2 w ten sposób, że zasądza dodatkowo od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11050 (jedenaście tysięcy pięćdziesiąt) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty oddalając powództwo w pozostałej części,

b)  w pkt 4 w ten sposób, że nakazuje ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego
w Lęborku kwotę 637 (sześćset trzydzieści siedem) złotych tytułem części brakującej opłaty od pozwu, której powódka nie miała obowiązku uiścić,

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie,

3.  nakazuje ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 552 (pięćset pięćdziesiąt dwa) złote tytułem części brakującej opłaty od apelacji, której powódka nie miała obowiązku uiścić,

4.  znosi wzajemnie koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt IV Ca 138/13

UZASADNIENIE

Powódka M. D. wniosła do Sądu Rejonowego w Lęborku pozew, w którym domagała się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. kwoty 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia związanego ze śmiercią siostry, wraz z ustawowymi odsetkami oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu wskazała, że w dniu 3 marca 2009 roku na drodze publicznej w miejscowości M. doszło do wypadku drogowego polegającego na potrąceniu przez samochód jej małoletniej siostry K. D.. W wyniku odniesionych obrażeń poszkodowana poniosła śmierć na miejscu. Powódka podniosła, że już wcześniej zgłosiła swoje roszczenie (opiewające na kwotę 35.000 zł) bezpośrednio pozwanemu ubezpieczycielowi. Uznał on swoją odpowiedzialność i ostatecznie wypłacił jej świadczenie w kwocie 4.250 zł. Zdaniem M. D. wskazana kwota nie rekompensuje skutków i rozmiaru doznanej krzywdy.

Pozwany (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie stosownych kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że zmarła K. D. przyczyniła się do wypadku w 15 %, co uwzględniono przy wypłacie przyznanego powódce świadczenia.

Wyrokiem z dnia 8 listopada 2012 roku Sąd Rejonowy w Lęborku zasądził na od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.700 zł wraz z należnymi odsetkami ustawowymi w wysokości 13 %, naliczanymi od dnia 16 stycznia 2012 roku do dnia zapłaty (punkt 1 sentencji) i oddalił powództwo w pozostałym zakresie (punkt 2 sentencji). Nadto nie obciążył powódki (punkt 3 sentencji) i pozwanego (punkt 4 sentencji) kosztami procesu oraz nie obciążył ich wydatkami w sprawie (punkt 5 sentencji).

Sąd I instancji oparł wydane w sprawie orzeczenie na następujących ustaleniach faktycznych: w dniu 3 marca 2009 roku na drodze publicznej w miejscowości M. doszło do wypadku drogowego polegającego na tym, że kierująca samochodem marki O. (...) o nr rej. (...) A. M. - w wyniku niezachowania należytej ostrożności, potrąciła pieszą - małoletnią K. D., która poniosła śmierć na miejscu. Ofiara wypadku przyczyniła się do jego skutków poprzez nieprawidłowe poruszanie się po jezdni (w 15%). Zdarzenie to było objęte ubezpieczeniem posiadacza pojazdu kierowcy typu OC w (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W..

K. D. i M. D. były siostrami. Pozostawały ze sobą w bliskich relacjach, miały krąg wspólnych znajomych i wspólne zainteresowania. M. D. w chwili śmierci siostry była osobą małoletnią i pozostawała na utrzymaniu rodziców. Obecnie nadal pobiera naukę. Powódka ma małoletniego brata.

W wyniku przeprowadzonego postępowania likwidacyjnego M. D. przyznano zadośćuczynienie w kwocie 5.000 złotych, zaś wypłacono ostatecznie świadczenie w wysokości 4.250,00 złotych – uwzględniając 15-procentowy stopień przyczynienia się zmarłej K. D. do skutków wypadku z dnia 3 marca 2009 roku.

Sąd Rejonowy w Lęborku ustalił ponadto, że M. D. w wyniku tragicznej śmierci siostry K. D. doznała silnie traumatycznego przeżycia. W pierwszym okresie żałoby jej cechy osobowościowe spowodowały odrzucenie pomocy psychologicznej, a w konsekwencji tłumione w ten sposób emocje (żal, smutek poczucie pustki i braku bliskiej osoby) wywołały zaburzenia snu, uczucie lęku, koszmary senne, zwiększoną drażliwość, zmienność nastroju i impulsywność. Jednakże dzięki dobrym relacjom w rodzinie i zrozumieniu pedagogów ukończyła szkołę zawodową. Nie było w jej przypadku konieczności pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej, a funkcjonowanie w relacjach społecznych było w miarę poprawne. Nie jest wykluczone, że wskutek opisanego wyżej urazu psychicznego zmniejszyła się u M. D. odporność na stres i w przyszłości może to spowodować zaburzenia neurotyczne wymagające leczenia farmakologicznego lub psychoterapii, co należy kwalifikować jako zmianę psychofizyczną.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd I instancji przyjął, że adekwatne do doznanej przez powódkę krzywdy będzie zadośćuczynienie w kwocie 7.000 zł. Uznał, że kwota ta powinna zostać pomniejszona o 15 % z powodu przyczynienia się przez siostrę powódki do zaistnienia wypadku. Sąd Rejonowy w Lęborku wyjaśnił, iż przyznając M. D. kwotę 1.700 zł tytułem zadośćuczynienia uwzględnił zarówno ów stopień przyczynienia się poszkodowanej, jak i wypłaconą już wcześniej powódce kwotę 4.250 zł. Wyjaśnił, że w kwestii odsetek przyjął, iż roszczenie o zadośćuczynienie – którego ostateczną wysokość ustalał Sąd – stało się w istocie słusznie wymagalne w dniu wniesienia pozwu. O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka M. D. domagając się jego zmiany i zasądzenia na swoją rzecz dalszej kwoty 23.300 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, oraz zasądzenia od strony pozwanej zwrotu kosztów postępowania za I instancję. Nadto wniosła o zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego. Skarżonemu orzeczeniu zarzuciła naruszenie art. 446 § 4 k.p.c., poprzez uznanie, że kwota 7.000 zł uczyniła zadość doznanej przez nią krzywdzie.

Pozwany (...) S.A. V. (...) z siedzibą w W. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać jednak należy, że mając na uwadze treść art. 382 kpc, sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 214). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

W realiach rozpoznawanej sprawy nie było sporu co do zasady, tj. co do tego, że powódce należy się zadośćuczynienie związane ze śmiercią siostry. Strony inaczej jednak wyceniały zakres jej cierpień. Sąd I instancji uznał, że zadośćuczynienie wpłacone powódce przed wystąpieniem z żądaniem na drogę postępowania sądowego - w wysokości 4.250 zł - nie stanowi wystarczającej rekompensaty za doznaną krzywdę. Z tego też względu zadecydował o zwiększeniu owego zadośćuczynienia o kwotę 1.700 zł. Takie rozstrzygnięcie nie zadowoliło jednak powódki, która domagała się w apelacji zwiększenia przyznanego świadczenia.

Zgodnie z art. 446 § 1 k.c., jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. W myśl z kolei art. 446 § 4 k.c., sąd w takim wypadku może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Jak wynika z bogatego już dorobku orzecznictwa i judykatury w tej materii przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 446 § 4 k.c. ma na celu zrekompensować krzywdę za naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby. Kompensacji podlega zatem doznana krzywda po stracie osoby najbliżej, wyrażająca się w uszczerbku dotykającym subiektywnej sfery osobowości człowieka, w szczególności cierpienia, bólu i poczucia osamotnienia, powstałych utrudnień życiowych, konieczności odmiennego urządzenia sobie życia, ograniczenia sfery korzystania z przyjemności .

Ustalenie natomiast wysokości zadośćuczynienia z art. 446 § 4 k.c. winno nastąpić według kryteriów branych pod uwagę przy zasądzaniu zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, z uwzględnieniem jednak ciężaru gatunkowego naruszonego dobra. Określając zatem wysokość zadośćuczynienia należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności mające wpływ na rozmiar doznanej przez poszkodowanego krzywdy.

W razie śmierci osoby bliskiej na rozmiar krzywdy mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego .

Należy przy tym pamiętać, że celem zadośćuczynienia pieniężnego jest złagodzenie cierpień fizycznych i psychicznych pokrzywdzonego. Przyznane świadczenie winno zaś obejmować i uwzględniać zarówno cierpienia już doznane, jak i te, które będą odczuwalne dopiero w przyszłości.

Według już utrwalonego w orzecznictwie poglądu, zadośćuczynienie ma przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość. Zasądzane zadośćuczynienie winno mieć zatem realną wartość ekonomiczną.

Zdaniem Sądu Okręgowego, przyznana powódce przez Sąd I instancji kwota 1.700 zł wraz z wypłaconym dotychczas przez pozwanego świadczeniem (4.250 zł) nie są adekwatne do zakresu cierpień, jakich doznała powódka M. D. w wyniku śmierci swojej siostry K. D..

W szczególności podkreślić należy, że w chwili śmierci siostry powódka miała szesnaście lat. Znajdowała się więc w okresie dojrzewania, kiedy to młody człowiek stopniowo oddala się na płaszczyźnie wzajemnego porozumienia od rodziców, szukając zrozumienia i akceptacji wśród rówieśników. Bez wątpienia ową poszukiwaną bratnią duszą była dla powódki o dwa lata młodsza siostra K.. Dziewczynki znajdowały się w podobnym wieku. Od najmłodszych lat dzieliły wspólny pokój. Jak stwierdziła powódka, miały wspólne zainteresowania i plany na przyszłość. Spędziły wiele czasu na wspólnych rozmowach, w trakcie których zwierzały się sobie, jak najlepsze przyjaciółki. Wedle słów powódki – siostra była obecna we wszystkich ważnych chwilach jej życia, a ona do teraz odczuwa ogromną pustkę po jej stracie. M. D. w wyniku tragicznej śmierci siostry K. D. doznała silnie traumatycznego przeżycia. W pierwszym okresie żałoby jej cechy osobowościowe spowodowały odrzucenie pomocy psychologicznej, a w konsekwencji tłumione w ten sposób emocje (żal, smutek poczucie pustki i braku bliskiej osoby) wywołały zaburzenia snu, uczucie lęku, koszmary senne, zwiększoną drażliwość, zmienność nastroju i impulsywność. Nie jest wykluczone, że wskutek opisanego wyżej urazu psychicznego zmniejszyła się u M. D. odporność na stres i w przyszłości może to spowodować zaburzenia neurotyczne wymagające leczenia farmakologicznego lub psychoterapii, co należy kwalifikować jako zmianę psychofizyczną.

Dostosowanie się do normalnego życia po stracie siostry było dla powódki tym trudniejsze, że dziewczynki obracały się w tym samym kręgu znajomych, a każde spotkanie z nimi mogło przywoływać w pamięci zmarłą. Powódka do dnia dzisiejszego boi się ciemności i zasypia przy zapalonym świetle lub włączonym komputerze. Obawia się koszmarów sennych związanych z siostrą. Jak twierdzi, od tej pory, gdy wieczorem kładzie się spać sama, podświadomie odczuwa chłód.

W świetle przywołanych okoliczności niniejszej sprawy, zdaniem Sądu Okręgowego całkowita kwota 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia w wystarczającym stopniu zrekompensuje powódce traumatyczne przeżycia związane ze śmiercią młodszej siostry. Zasądzona w ten sposób kwota będzie miała charakter kompensacyjny, przedstawia ona dla poszkodowanej ekonomicznie odczuwalną wartość a nie jest jedynie symboliczną zapłatą.

Sąd II instancji akceptuje przy tym stanowisko pozwanej firmy ubezpieczeniowej, nie kwestionowane przez powódkę, iż przyznane świadczenie - w związku z przyczynieniem się K. D. do spowodowania wypadku drogowego - winno zostać zmniejszone o 15 % tj. do kwoty 17.000 zł (20.000 zł – 3.000 zł), a także o kwotę 4.250 zł tytułem wypłaconego już powódce przez pozwanego zadośćuczynienia.

W tej sytuacji, na podstawie art. 386 § 1 kpc, należało zmienić zaskarżony wyrok w pkt 2 i oprócz już zasądzonej przez Sąd I instancji kwoty 1700 zł zasądzić dodatkowo od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11.050 zł (17.000 zł – 4.250 zł – 1.700 zł ) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 stycznia 2012 roku do dnia zapłaty, jednocześnie oddalając na podstawie art. 385 kpc apelację w pozostałym zakresie jako bezzasadną z motywacją przedstawioną przez Sąd I instancji - akceptowaną przez Sąd Okręgowy.

W związku ze zmianą orzeczenia w zakresie pkt 2 zasadna jest również apelacja w zakresie dotyczącym orzeczenia o kosztach zawartym w pkt 4 zaskarżonego wyroku. Powódka wygrała sprawę w I instancji w ok. 50 % (żądała zasądzenia kwoty 25.000 zł ostatecznie zasądzono na jej rzecz łącznie kwotę 12.750 zł ), obie strony reprezentowane były przez fachowych pełnomocników, koszty te więc wzajemnie się zniosły. Powódka przy tym zwolniona była od kosztów sądowych w części tj. od opłaty od pozwu ponad kwotę 100 zł - nie uiściła ona więc całej należnej opłaty od pozwu w kwocie 1.250 zł, zatem skoro pozwany przegrał sprawę w 50 %, należało, zmieniając na podstawie art. 386 § 1 kpc pkt 4 zaskarżanego wyroku, ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 637 zł tytułem części brakującej opłaty od pozwu, której powódka nie miała obowiązku uiszczać.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 kpc w zw. z art. 100 kpc . W ocenie Sądu Okręgowego powódka wygrała sprawę w postępowaniu apelacyjnym także w ok. 50% (wartość przedmiotu zaskarżenia to kwota 23.300 zł, zmieniono zaskarżony wyrok zasądzając dodatkowo na rzecz powódki kwotę 11.050 zł ) tak więc koszty zastępstwa procesowego stron reprezentowanych przez fachowych pełnomocników zostały także wzajemnie zniesione. Powódka została zwolniona od kosztów sądowych w części tj. od opłaty od apelacji ponad kwotę 500 zł - nie uiściła ona zatem całej należnej opłaty od apelacji w kwocie 1165 zł, zatem skoro pozwany przegrał sprawę w 50 %, należało ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku kwotę 552 zł tytułem części brakującej opłaty od apelacji, której powódka nie miała obowiązku uiszczać.