Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 lipca 2007 r.
III SK 13/07
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (jednolity tekst:
Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1504 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31
grudnia 2002 r. nie nakładała na przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się
obrotem energią elektryczną lub ciepłem obowiązku ich zakupu ze źródeł nie-
konwencjonalnych i odnawialnych przyłączonych do wspólnej sieci bezpośred-
nio od ich wytwórców.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jolanta
Strusińska-Żukowska, Andrzej Wróbel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 lipca
2007 r. sprawy z powództwa P.E. SA w W. przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji
Energetyki o wymierzenie kary pieniężnej, na skutek skargi kasacyjnej strony powo-
dowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 października 2006 r.
[...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił poprzedzający go wyrok Sądu Okrę-
gowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 4 kwietnia
2005 r. [...] w ten sposób, że uchylił decyzję Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z
dnia 30 grudnia 2003 r. [...]
2. zasądził od Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki na rzecz powoda kwotę
370 (trzysta siedemdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, zwany dalej pozwanym, decyzją z dnia
30 grudnia 2003 r. wymierzył przedsiębiorstwu energetycznemu P.E. SA w W., zwa-
nemu dalej powódką, karę pieniężną w wysokości 550.000 zł, tj. 0,1744% przychodu
z działalności koncesjonowanej osiągniętego w 2002 r. za niewywiązanie się z obo-
wiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych,
2
określonego w § 1 ust. 1 i § 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 15
grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekon-
wencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem cie-
pła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz zakresu tego
obowiązku (Dz.U. Nr 122, poz. 1336), zwanego dalej rozporządzeniem z dnia 15
grudnia 2000 r.
W uzasadnieniu decyzji podniesiono między innymi, że ilość energii odnawial-
nej zakupionej przez powódkę w 2002 r. bezpośrednio od wytwórców wyniosła 7.993
MWh, a od Polskich Sieci Elektroenergetycznych SA 157.145 MWh, co łącznie sta-
nowiło 2,5% wymagane przepisami rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. W oce-
nie pozwanego, powodowa spółka nie wywiązała się z nałożonego na mocy rozpo-
rządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. obowiązku zakupu energii ze źródeł niekonwen-
cjonalnych i odnawialnych, ponieważ energia zakupiona od Polskich Sieci Elektro-
energetycznych SA nie pochodziła od wytwórcy „energii zielonej”, lecz od pośredni-
ka. Uzasadniało to nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1a
ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (jednolity tekst: Dz.U. z 2003
r. Nr 153, poz. 1504 ze zm., dalej jako Prawo energetyczne).
Sąd Okręgowy-Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie wyro-
kiem z dnia 4 kwietnia 2005 r. oddalił odwołanie powódki od powyższej decyzji. W
uzasadnieniu Sąd stwierdził między innymi, że zastosowane przez pozwanego prze-
pisy rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. zostały wydane na podstawie art. 9
ust. 3 Prawa energetycznego, który w dacie wydania zaskarżonej decyzji nie był nie-
konstytucyjny. Uznał także, że uregulowanie w tym rozporządzeniu obowiązku zaku-
pu „zielonej energii” było dopuszczalne ze względu na interes publiczny. Zdaniem
Sądu, zarówno literalne brzmienie definicji ustawowych „niekonwencjonalnego źródła
energii” , jak i „odnawialnego źródła energii” nie pozostawiają wątpliwości, że na
przedsiębiorstwo zajmujące się obrotem energią elektryczną został nałożony obo-
wiązek zakupu energii elektrycznej bezpośrednio od jej wytwórców. Sąd przyjął, że
wykładnia językowa i potoczne rozumienie pojęcia „źródło” wskazują jednoznacznie
na miejsce powstawania energii.
Powódka zaskarżyła powyższy wyrok apelacją w całości, zarzucając narusze-
nie przepisów prawa materialnego, tj. art. 56 ust. 2 w związku z art. 56 ust. 1 pkt. 1a
oraz 9a Prawa energetycznego oraz w związku z rozporządzeniem z dnia 15 grudnia
2000 r.
3
Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 27 października 2006 r. [...] od-
dalił apelację powódki. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził między
innymi, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 25 lipca 2006 r. orzekł o zgodno-
ści przepisu art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego z art. 22 i 92 ust. 1 Konstytucji RP i
umorzył postępowanie odnośnie do rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. W
ocenie Sądu Apelacyjnego, wykładnia gramatyczna zwrotu „ obowiązek zakupu ze
źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych” określa obowiązek zakupu energii ze
źródła, tj. bezpośrednio od wytwórców. Do takiego wniosku prowadzi również wy-
kładnia historyczna, gdyż poprzednio obowiązujące rozporządzenie Ministra Gospo-
darki z dnia 2 lutego 1999 r. używało zwrotu „są obowiązane do zakupu, od krajo-
wych wytwórców, oferowanej ilości energii elektrycznej albo ciepła ze źródeł niekon-
wencjonalnych”. Tymczasem rozporządzenie z dnia 15 grudnia 2000 r. nie zawiera
już tej części zwrotu, która brzmi „krajowych wytwórców.” Także wykładnia celowo-
ściowa nakazuje przyjąć, iż jeżeli celem ustawodawcy było promowanie „zielonej
energii”, co wiąże się z ochroną środowiska, to możliwość wielokrotnego obracania
tym samym pensum „zielonej energii” prowadzi do wniosków sprzecznych z tymi za-
łożeniami. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny uznał, że powódka nie spełniła ciążące-
go na niej obowiązku, skoro nie zakupiła energii ze źródeł niekonwencjonalnych w
sposób przewidziany przepisami prawa, a więc bezpośrednio od ich wytwórców. Od-
nosząc się do wysokości kary pieniężnej nałożonej na powódkę, Sąd Apelacyjny
wskazał, iż została ona orzeczona w dolnych granicach jej ustawowego wymiaru i
stanowi mniej niż 1% przychodów powódki, dlatego Sąd pierwszej instancji prawi-
dłowo uznał ją za adekwatną.
Powódka zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości,
zarzucając naruszenie prawa materialnego polegające na: 1) błędnej wykładni § 1
ust. 1 rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. w związku z art. 9 ust. 3 Prawa ener-
getycznego, poprzez przyjęcie, iż wyrażony tam obowiązek zakupu energii pocho-
dzącej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych dotyczy nie tylko pochodzenia
tej energii, ale również jej dysponenta - podmiotu, od którego następuje zakup, przez
co zakup musi być dokonany bezpośrednio od takiego podmiotu; 2) błędnej wykładni
§ 2 rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2000 r. w związku z art. 9 ust. 3 Prawa energe-
tycznego, przez uznanie, iż działania powódki polegające na częściowym zakupie
zielonej energii nie od wytwórcy, lecz od przedsiębiorstwa obrotu, nie stanowi wyko-
nania ciążącego na nim ustawowego obowiązku zakupu energii ze źródeł niekon-
4
wencjonalnych i odnawialnych w ilości wskazanej w powołanych przepisach, 3) nie-
właściwym zastosowaniu art. 56 ust. 1 i 2a Prawa energetycznego w konsekwencji
naruszenia przepisów wskazanych w pkt I i II; IV) naruszeniu art. 5 k.c. w związku z
niewłaściwym zastosowaniem przepisów powołanych w pkt I, II i III; a także naru-
szenie przepisów postępowania, tj. 1) art.. 233 k.p.c., przez przekroczenie swobod-
nej oceny dowodów; 2) art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c., poprzez brak
wskazania przyczyn nieuwzględnienia części materiału zgromadzonego w sprawie
oraz 3) art. 382 k.p.c. w konsekwencji naruszeń wskazanych w pkt I i II.
Wskazując na powyższe podstawy powódka wniosła o uchylenie zaskarżone-
go wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Ape-
lacyjnemu w Warszawie, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
uchylenie w całości decyzji Prezesa URE z dnia 30 grudnia 2003 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Sąd Najwyższy jest zdania, że
Prawo energetyczne w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r. nie na-
kładało ex lege na przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się obrotem energią
elektryczną lub ciepłem obowiązku zakupu, odpowiednio do zakresu prowadzonej
działalności gospodarczej, energii elektrycznej albo ciepła ze źródeł niekonwencjo-
nalnych i odnawialnych przyłączonych do wspólnej sieci bezpośrednio u wytwórców
tej energii albo ciepła (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2007 r., III SK
1/07, niepublikowany). W szczególności podstawy do konstruowania takiego obo-
wiązku nie stanowił przepis art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego, który jedynie upo-
ważniał ministra właściwego do spraw gospodarki, do nałożenia, w drodze rozporzą-
dzenia, na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem lub przesyłaniem i
dystrybucją energii elektrycznej lub ciepła obowiązku zakupu energii elektrycznej ze
źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wy-
twarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych,
oraz określenia szczegółowego zakresu tego obowiązku, uwzględniając technologię
wytwarzania energii, wielkość źródła energii oraz sposób uwzględniania w taryfach
kosztów jej zakupu. Wynika to z przyjętej w demokratycznym porządku prawnym za-
sady, zgodnie z którą przepisy o charakterze kompetencyjnym, a do takich należy
niewątpliwie przepis art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego, nie mogą stanowić samo-
5
istnego źródła jakichkolwiek obowiązków podmiotów niepaństwowych, do których
należy przedsiębiorstwo energetyczne powoda (wyrok Sądu Najwyższego z 25
kwietnia 2007 r., III SK 1/07, niepublikowany). Z tego punktu widzenia wyrok Trybu-
nału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2006 r., P 24/05 stwierdzający, że art. 9 ust. 3
Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy
z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 135, poz.
1144), „w zakresie w jakim nakłada na określone w nim przedsiębiorstwa energe-
tyczne obowiązek zakupu energii oraz ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odna-
wialnych jest zgodny z art. 22 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP” w zakresie określonym
w jego sentencji nie ma bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy. Uznanie bowiem konstytucyjności przepisu art. 9 ust. 3 Prawa energetycz-
nego wyklucza wprawdzie stwierdzenie przez Sąd Apelacyjny niezgodności tego
przepisu z Konstytucją, lecz jednocześnie nie ogranicza sądu w dokonywaniu samo-
dzielnej wykładni tego przepisu przy założeniu, że przepis ten w zakresie wskazanym
w sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest zgodny z Konstytucją (wyrok
Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2007 r., III SK 1/07, niepublikowany). Z uzasadnie-
nia postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 29 czerwca 2005 r. wynika bowiem
jednoznacznie, że Sąd upatrywał podstaw do stwierdzenia niekonstytucyjności tego
przepisu nie w tym, że ustanawiał on bezpośrednio jakikolwiek obowiązek wskaza-
nych w nim przedsiębiorstw energetycznych, lecz w „sposobie wprowadzenia tego
obowiązku w życie”, w tym w niezgodności z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP przepisu
art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego rozumianego przez Sąd Apelacyjny jako przepis
upoważniający wyłącznie do wydania rozporządzenia a nie jako przepis prawa mate-
rialnego stanowiący samoistne źródło określonego obowiązku, jak przyjął Trybunał
Konstytucyjny w sentencji powyższego wyroku. W konsekwencji należy przyjąć, że
stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności przepisu art. 9 ust. 3 Prawa
energetycznego z Konstytucją, nie stoi na przeszkodzie uznaniu przez sąd, iż przepis
ten nie może być rozumiany jako ustanawiający ex lege obowiązek wskazanego w
nim przedsiębiorstwa energetycznego do zakupu energii oraz ciepła ze źródeł nie-
konwencjonalnych i odnawialnych bezpośrednio u wytwórcy tej energii albo ciepła
(wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2007 r., III SK 1/07, niepublikowany).
Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności z Konstytucją przepisu
art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego upoważniającego właściwego ministra do nało-
żenia na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem lub przesyłaniem i
6
dystrybucją energii elektrycznej lub ciepła obowiązku zakupu energii elektrycznej ze
źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wy-
twarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych,
oraz do określenia szczegółowego zakresu tego obowiązku, i umorzenie postępowa-
nia w pozostałym zakresie, tj. w zakresie odnoszącym się do rozporządzenia z dnia
15 grudnia 2000 r., nie tylko nie wyklucza obowiązku sądu badania zgodności tego
rozporządzenia z przepisem upoważniającym, lecz przeciwnie nadal zobowiązuje
sąd, który podlega tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), do
dokonywania takich ocen i określania konsekwencji ewentualnej niezgodności w ra-
mach swojej właściwości.
Należy zatem przyjąć, że zgodny z art. 22 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP prze-
pis art. 9 ust. 3 Prawa energetycznego nie wprowadzał w spornym okresie obowiąz-
ku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych
ani też nie określał zakresu tego obowiązku, co oznacza, że wprowadzenie tego
obowiązku i określenie jego zakresu rozporządzeniem z dnia 15 grudnia 2000 r. nie
miało należytej podstawy ustawowej, co powinien mieć na uwadze Sąd Apelacyjny
rozstrzygając niniejszą sprawę, tym bardziej że przedstawiona w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku interpretacja tych przepisów prowadzi do poszerzenia zakresu
obowiązku, który nie miał oparcia w przepisach Prawa energetycznego.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================