Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 86/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 sierpnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z powództwa M. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
z udziałem zainteresowanej "I. P. S." Spółki Akcyjnej z siedzibą w K. - Oddziału w
K.
o jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci męża E. B.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 sierpnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 czerwca 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 3 czerwca 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w K. powołując się na przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199 poz. 1673 ze zm.) odmówił M. B. prawa do jednorazowego
odszkodowania z tytułu śmierci męża w związku z chorobą zawodową.
W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji ZUS podnosił, iż brak jest podstaw do
przyznania przedmiotowego świadczenia ponieważ zgon męża wnioskodawczyni,
który nastąpił w dniu 21 lipca 1996 r. nie pozostawał w związku z chorobą
zawodową, a w sprawie o rentę rodzinną z tytułu choroby zawodowej odwołanie od
odmownej decyzji organu rentowego zostało przez sądy prawomocnie oddalone.
W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawczyni M. B. domagała się jej
zmiany i przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania.
Wyrokiem z dnia 28 października 2004 r., sygn. akt IV U 1377/04/N Sąd
Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i
przyznał ubezpieczonej prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci
męża E. B. na skutek choroby zawodowej .
Sąd ten ustalił, iż E. B. leczył się w Poradni Chorób Zawodowych w K.,
ponieważ rozpoznano u niego pylicę krzemową i azbestową płuc z towarzyszącym
przewlekłym zapaleniem oskrzeli w okresie względnej wydolności pozostającą w
związku pzyczynowo-skutkowym z wykonywaną pracą zawodową. Ponadto
rozpoznano przewlekły, zanikowy nieżyt gardła i krtani małego stopnia z rozedmą
płuc, następowe ograniczenie rezerw wentylacyjnych typu restrykcyjnego z
hypoksemią oraz niewielkiego stopnia uszkodzenie nerwu słuchowego
niespełniające warunków do uznania choroby zawodowej. Ponadto Sąd ustalił, że
bezpośrednią przyczyną zgonu męża odwołującej się była niewydolność
krążeniowo-oddechowa, która powstała w następstwie powikłań choroby
niedokrwiennej serca, jednakże schorzenia układu oddechowego będące
następstwem narażenia zawodowego były istotną współprzyczyną zgonu.
3
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt organu rentowego
zawierających dokumentację lekarską zmarłego i akt sądowych dotyczących
postępowania w sprawie o sygnaturze VII U 5974/02 Sądu Okręgowego.
W apelacji od powyższego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w K. domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenia odwołania
od decyzji z dnia 3 czerwca 2004 r. wobec nieważności postępowania.
Organ rentowy wywodził, iż zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego został oparty na
materiale dowodowym zgromadzonym w toku postępowania toczącego się pod
sygn. VII U 5974/02, zakończonego postanowieniem z dnia 10 września 2003 r.,
którym Sąd Okręgowy odrzucił odwołanie z uwagi na to, iż sprawa o prawo do
jednorazowego odszkodowania została prawomocnie przesądzona wyrokiem Sądu
Wojewódzkiego z dnia 19 marca 1997 r., a Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia
5 listopada 2003 r, oddalił zażalenie odwołującej się. W ocenie organu rentowego
zachodzi powaga rzeczy osądzonej, z której korzysta prawomocny wyrok Sądu
wydany w sprawie o prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21
czerwca 2005 r., sygn. akt VII Ua 13/05 zmienił zaskarżony wyrok Sądu
Rejonowego w ten sposób, że oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy uznał, że nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej w ścisłym
tego słowa znaczeniu. Wyrokiem z dnia 18 marca 1997 r. Sąd Wojewódzki nie
przesądził kwestii prawa skarżącej do jednorazowego odszkodowania w związku ze
zgonem jej męża na skutek choroby zawodowej, lecz przesądził o braku prawa do
renty rodzinnej po zmarłym mężu w związku z chorobą zawodową. Biegli, na opinii
których oparł się wówczas Sąd Wojewódzki, nie stwierdzili bowiem współudziału
choroby zawodowej - pylicy krzemowej płuc - na drodze pośredniej czy
bezpośredniej w wystąpieniu ostrego incydentu niewydolności wieńcowej i nagłego
zgonu męża wnioskodawczyni.
W sprawie o sygn. VII U 5974/02 Sąd odrzucił odwołanie od decyzji ZUS z
dnia 28 maja 2002 r. dotyczącej renty rodzinnej z tytułu choroby zawodowej
bowiem uznał, że w sprawie tej w związku z powołaną wyżej sprawą o sygn. VII U
2458/96 zachodziła powaga rzeczy osądzonej. Jak wynika z akt rentowych sprawa
o prawo do jednorazowego odszkodowania w związku ze zgonem męża
4
odwołującej się w związku z chorobą zawodową nie była przedmiotem
postępowania przed Sądem aż do wniesienia odwołania od decyzji z dnia 3
czerwca 2004 r. W tej kwestii nie zachodzi więc powaga rzeczy osądzonej w
rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. czy też w rozumieniu art. 379 pkt 3 k.p.c.
Jednakże, w ocenie Sądu Okręgowego, brak było podstaw do przyznania prawa do
jednorazowego odszkodowania na mocy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199 poz. 1673 ze zm.).
Za bezsporny został uznany fakt, iż mąż wnioskodawczyni był uprawniony
do renty z ubezpieczenia wypadkowego i świadczenie to pobierał od 1 stycznia
1996 r. aż do dnia zgonu tj. do 21 lipca 1996 r. Kwestią prejudycjalną było jednak
ustalenie czy do zgonu doszło w związku z chorobą zawodową. Kwestia ta została
już przesądzona przez Sąd Wojewódzki w sprawie o rentę rodzinną w 1997 r. i
okoliczności tej wnioskodawczyni nie kwestionowała w toku postępowania. Mimo iż
Sąd nie jest związany uzasadnieniem wyroku to kwestia związku przyczynowego
pomiędzy zgonem a chorobą zawodową nie może być ponownie badana w
późniejszym postępowaniu i Sąd nie może dokonać innych, „sprzecznych”, ustaleń.
W powyższych okolicznościach zachodzi bowiem ograniczenie dowodzenia faktów
(Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001r.,
sygn. I PKN 585/00, publ. OSNP 2002/6/11, oraz postanowienie z dnia 21
października 1999 r., sygn. I CKN 169/98, publ. OSP 2001/4/63).
Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy nie mógł dokonać odmiennych
ustaleń odnośnie do związku przyczynowego pomiędzy zgonem męża
wnioskodawczyni a chorobą zawodową zwłaszcza, że od daty wydania orzeczenia
z dnia 18 marca 1997 r. nie zaszły nowe okoliczności. W ocenie Sądu Okręgowego
opinia biegłej z dnia 18 grudnia 2002 r. dołączona do akt sprawy o sygn. VII U
5974/02 zawiera jedynie nieco odmienną ocenę zaistniałych wcześniej faktów, ale
nie może stanowić „samodzielnego” dowodu. Nie stanowi też nowej okoliczności
pozwalającej na odmienną ocenę przesądzonego już stanu rzeczy zwłaszcza, że w
sprawie o sygn. VII U 5974/02 nie doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia. W
tamtym postępowaniu Sąd odrzucił odwołanie z przyczyn formalnych.
5
W konkluzji Sąd Okręgowy stwierdził, że wnioskodawczyni nie spełnia
warunków do jednorazowego odszkodowania ani na gruncie obecnie obowiązującej
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199 poz. 1673 ze zm.)
obowiązującej w dacie wydania zaskarżonej decyzji ani też na gruncie przepisów
ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. z 1983r., Nr 30, poz. 144 ze zm.)
obowiązującej w dacie zgonu męża M. B.
Od powyższego wyroku wnioskodawczyni złożyła skargę kasacyjną, w której
zarzuciła naruszenie przepisów postępowania w zakresie mającym istotny wpływ
na wynik sprawy (art. art. 3983
§ 1 pkt. 2 kpc), a mianowicie przepisów art. 365 § 1
i 366 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. przez przyjęcie związania sądu
prejudykatem oraz ograniczeniem granic swobodnej oceny dowodów.
Wskazując na powyższe, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w całości i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
M. B. wywodzi swe roszczenie o jednorazowe odszkodowanie z art. 13 ust.
1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Jedną z przesłanek tego
odszkodowania jest przyczyna śmierci członka rodziny określona w tym przepisie
jako „wskutek choroby zawodowej”. Spór w rozpoznawanej sprawie sprowadza się
do tego, czy mąż wnioskodawczyni zmarł „wskutek choroby zawodowej”, na którą
niewątpliwie cierpiał i z tego tytułu pobierał rentę. Ta sama okoliczność była
przedmiotem ustaleń w poprzednio toczonych sporach, które jednakże dotyczyły
innego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a mianowicie renty rodzinnej. W
pierwszej z tych spraw doszło do oddalenia odwołania wnioskodawczyni od
odmownej decyzji organu rentowego, w kolejnej do odrzucenia odwołania. Słusznie
Sąd Okręgowy uznał, że nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej uzasadniająca
6
odrzucenie odwołania w sprawie o jednorazowe odszkodowanie. W poprzedniej
(zakończonej merytorycznym orzeczeniem sądu) sprawie rozstrzygnięta została
bowiem jedynie kwestia renty rodzinnej. Zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok
prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z
podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi
samymi stronami. Sąd Okręgowy uznał jednakże, że skoro w obu sprawach ta
sama okoliczność była sporna, to wiążą go ustalenia dokonane w tamtej sprawie na
okoliczność przyczyny zgonu męża wnioskodawczyni. Sąd Okręgowy nie powołał
przy tym przepisu prawa, z którego wywiódł takie związanie. W istocie rzeczy nie
ma normy prawnej, z której wypływał]by taki skutek prawomocnego rozstrzygnięcia
sporu w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych. Istotą wymiaru
sprawiedliwości sprawowanego przez sądy jest samodzielne dokonywanie ustaleń
faktycznych i ich oceny prawnej. Wyjątki od tej samodzielności, w tym także
związanie innymi orzeczeniami, są określone w prawie i jako wyjątki nie mogą być
rozumiane ani stosowane rozszerzająco. Jeden z takich wyjątków uregulowany
został w art. 365 § 1 k.p.c., w myśl którego orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko
strony i sąd który je wydał lecz również inne sądy. Z przepisu tego wynika zakaz
ignorowania przez inne sądy, w tym również Sąd Okręgowy rozpoznający
odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej wnioskodawczyni przyznania
jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża, nieprzysługiwania renty
rodzinnej należnej członkom rodziny ubezpieczonego zmarłego wskutek choroby
zawodowej. Nie wynika natomiast zakaz prowadzenia postępowania dowodowego
na okoliczność przyczyny zgonu. Sąd Okręgowy był obowiązany, jak każdy sąd
rozstrzygający merytorycznie zawisły przed nim spór, ustalić stan faktyczny sprawy.
W tym przypadku istotą koniecznych ustaleń była sporna kwestia przyczyny śmierci
a konkretnie podnoszonego przez wnioskodawczynię współprzyczynienia się
choroby zawodowej do nagłego zgonu. Sad Okręgowy uchylił się bezpodstawnie od
tego obowiązku. Dokonując zmiany zaskarżonego apelacją wyroku Sądu pierwszej
instancji Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę merytorycznie a zatem winien był
rozstrzygnięcie swe poprzedzić ustaleniami istotnych dla niego faktów. Ustalenia
tych samych okoliczności dokonane w prawomocnie rozstrzygniętej sprawie nie są
rzecz jasna pozbawione znaczenia. Nie można jednak uznać, że ich ustalenie w
7
zakończonym postępowaniu uniemożliwia przeprowadzenie dowodów na te same
okoliczności. Taki zakaz nie wynika z art. 366 § 1 k.p.c. Z przepisu tego nie wynika
też związanie innego sądu uzasadnieniem prawomocnego orzeczenia. Związanie
ograniczone jest do samego rozstrzygnięcia. Związanie uzasadnieniem przyjmuje
się tylko w przypadku, gdy z samej sentencji nie wynika istota rozstrzygnięcia.
Wobec powyższego zaskarżony kasacją wyrok, w którym zabrakło
koniecznych ustaleń faktycznych podlegał uchyleniu a sprawa przekazaniu do
ponownego rozpoznania (art. 398 15
§ 1 k.p.c)