Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 41/07
POSTANOWIENIE
Dnia 22 sierpnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku A.A.
przy uczestnictwie J.S., J.K. i M.S.
o zniesienie współwłasności i dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 sierpnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 14 września 2006 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i w zakresie nim objętym
przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem wstępnym z dnia 26 kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy w R.
stwierdził, że J. i M. małżonkowie S. nabyli przez zasiedzenie z dniem 2 stycznia
1985 r., na zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej, własność nieruchomości
położonej w R. przy ul. L., składającej się z działek oznaczonych nr 5/1, 5/4, 4/2 i
4/3, o łącznej powierzchni 204 m2
, wchodzącej w skład większej nieruchomości (o
pow. 764 m2
), dla której Sąd Rejonowy w R. prowadzi księgę wieczystą nr [...].
Postanowienie to Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 14 września 2006 r.
zmienił tylko o tyle, że stwierdził, iż zasiedzenie nastąpiło z dniem 1 października
2005 r. Podstawą tego rozstrzygnięcia jest przyjęcie, że małżonkowie S. od dnia
1 października 1975 r., tj. od dnia śmierci J.C. (która wraz ze zmarłym w dniu 27
czerwca 1964 r. jej mężem J.C. była właścicielką całej nieruchomości o pow. 764
m2
) są samoistnymi posiadaczami nieruchomości w złej wierze.
Postanowienie Sądu Okręgowego w R. z dnia 14 września 2006 r.
zaskarżyła skargą kasacyjną wnioskodawczyni A.A. Podstawą skargi jest
naruszenie art. 172 § 2 w zw. z art. 336 i 175 w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. a także
art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 i art. 391 § 1 oraz art. 387 § 1 k.p.c. Skarżąca
wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu
Rejonowego w R. z dnia 26 kwietnia 2006 r. i przekazanie sprawy sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia przepisów postępowania
nie uzasadniają jej uwzględnienia.
Według art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie może być zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. (w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.), gdyż przepis ten dotyczy
oceny dowodów.
Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia zawiera elementy, które powinno
zawierać orzeczenie sądu drugiej instancji wydane co do istoty sprawy i jest
możliwa jego ocena w postępowaniu kasacyjnym na skutek zarzutów
rozpoznawanej skargi kasacyjnej. Brak jest więc podstawy do uznania zasadności
3
zarzutu tej skargi naruszenia przez zaskarżone postanowienie art. 328 § 2
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Artykuł 387 § 1 k.p.c. stanowi o tym, kiedy sąd drugiej instancji sporządza
uzasadnienie wyroku oraz postanowienia kończącego postępowanie w sprawie,
a w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. – kiedy sąd drugiej instancji w sprawie rozpoznanej
w postępowaniu nieprocesowym sporządza uzasadnienie postanowienia
orzekającego co do istoty sprawy i postanowienia kończącego postępowanie
w sprawie. Zarzut skargi kasacyjnej naruszenia tego przepisu (wymienionego także
w uzasadnieniu skargi wraz z okolicznościami nieadekwatnymi do jego treści) jest
nieporozumieniem.
II. 1. Stwierdzenie nabycia nieruchomości przez zasiedzenie przez oboje
małżonków S. „na zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej” wskazuje, że Sąd
Okręgowy uznał, iż każdy z małżonków był w czasie trwania wspólności ustawowej
samoistnym posiadaczem nieruchomości przez czas potrzebny do jej zasiedzenia.
Wprawdzie nieruchomość nabyta jest przez zasiedzenie przez jednego z
małżonków, gdy bieg terminu zasiedzenia zakończył się w czasie trwania
wspólności ustawowej, ale drugi małżonek nie był przez czas potrzebny do
zasiedzenia posiadaczem samoistnym, także staje się składnikiem majątku
wspólnego małżonków, lecz w tej sytuacji brak jest podstawy do wymienienia tego
drugiego małżonka w sentencji postanowienia stwierdzającego zasiedzenie (zob.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1978 r., III CZP 7/78, OSNCP 1979,
nr 9, poz. 153).
Rację ma skarżąca, że jeżeli – co w sprawie nie zostało wyraźnie ustalone –
obecni współwłaściciele nieruchomości, co do należących do nich udziałów
w nieruchomości lub ich części, wywodzą tytuł własności do nieruchomości
ze spadkobrania po J. i J. małż. C. (choćby częściowo pośrednio – w drodze
nabycia udziału w spadku), to rozpoznawana sprawa jest także sprawą o dział
spadków po małż. C. (lub sprawą o częściowy dział, jeżeli poza udziałem w
nieruchomości w skład spadków wchodziły inne przedmioty).
Także trafnie skarżąca powołała się na niebudzący wątpliwości pogląd,
że wniosek spadkobiercy o dział spadku, w skład którego wchodzi nieruchomość,
przerywa bieg zasiedzenia tej nieruchomości (jej części) w stosunku
4
do współspadkobiercy, który jest posiadaczem nieruchomości lub jej części
(zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1968 r., III CZP 46/68
(OSNCP 1969, nr 4, poz. 62). Te same argumenty przemawiają za zasadnością
poglądu, że wniosek współwłaściciela o zniesienie współwłasności nieruchomości
przerywa bieg zasiedzenia nieruchomości (jej części) w stosunku do innego
współwłaściciela, który jest posiadaczem nieruchomości lub jej części (art. 175
w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Tak więc, jeżeli według Sądu Okręgowego
zasiedzenie części nieruchomości biegnące na rzecz uczestniczki postępowania
J.S., którego termin wynosi lat trzydzieści (art. 172 § 2 k.c. w zw. z art. 9 ustawy z
dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny, Dz. U. Nr 55, poz. 321),
rozpoczęło bieg w dniu 1 października 1975 r., to złożenie przez wnioskodawczynię
w dniu 3 marca 1998 r. (k. 37) wniosku o zniesienie współwłasności tej
nieruchomości (w istocie będącego także wnioskiem o dział spadków, ewentualnie
o częściowy dział spadków po małż. C., w skład których wchodzi nieruchomość)
przerwało bieg zasiedzenia i do zasiedzenia przez uczestniczkę postępowania nie
mogło dojść w dniu 1 października 2005 r. Uczestnik postępowania M.S. nie jest
współwłaścicielem nieruchomości, ani nie należy do kręgu spadkobierców małż. C.
Złożenie wniosku o zniesienie współwłasności nieruchomości (dział spadków,
w skład których wchodzi udział w tej nieruchomości) nie przerwało więc biegu
zasiedzenia części tej nieruchomości przez uczestnika postępowania. Jednakże
przyjęcie, że bieg zasiedzenia przez niego rozpoczął się w dniu 1 października
1975 r. nie ma oparcia w ustaleniach dokonanych w sprawie. Podważa je ustalony
w sprawie fakt zawarcia przez niego związku małżeńskiego z J.S. w 1976 r., z
czego wynika domniemanie (art. 231 k.p.c.), że wcześniej nie był posiadaczem
nieruchomości.
Na marginesie – gdyż podstawami skargi kasacyjnej taki zarzut nie został
objęty – należy zauważyć, że sprawa o nabycie przez zasiedzenie nieruchomości
lub jej części przez osobę, która nie jest współwłaścicielem tej nieruchomości
ani spadkobiercą właściciela lub nabywcą udziału w spadku po współwłaścicielu,
nie jest sprawą o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c., ani sprawą
rozstrzygającą spór między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot
należy do spadku w rozumieniu art. 685 k.p.c. Brak jest więc podstawy
5
do rozpoznania takiej sprawy w ramach postępowania o zniesienie współwłasności
jak i postępowania o dział spadku.
2. Dla stwierdzenia nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie
istotne – obok czasu posiadania – jest posiadanie samoistne nieruchomości
przez osobę ubiegającą się o stwierdzenie zasiedzenia, a nie to, że właściciel
nieruchomości faktycznie nie włada nią zgodnie z przysługującym mu prawem
(art. 172 § 1 k.c.). Wykonywanie przez właściciela nieruchomości czynności
świadczących o jej posiadaniu samoistnym może jedynie pośrednio świadczyć
o tym, że osoba ubiegająca się o stwierdzenie zasiedzenia nie była posiadaczem
samoistnym nieruchomości, ale nie wyklucza takiej możliwości. Okoliczność,
że w 1991 r. wnioskodawczyni zawarła dwie umowy najmu lokalu użytkowego
znajdującego się na nieruchomości mogą wskazywać, iż wnioskodawczyni była
posiadaczem samoistnym nieruchomości i – pośrednio – że posiadaczem takim
nie była uczestniczka postępowania J.S. Skoro jednak w sprawie zostało ustalone,
że nie wiedziała ona, iż wnioskodawczyni zawarła umowy najmu, ich zawarcie nie
jest okolicznością wykluczającą samoistne posiadanie nieruchomości przez
wnioskodawczynię, jeżeli wynika ono z innych dowodów.
Z przyczyn wskazanych wyżej w pkt II.1 skargę kasacyjną należało,
jako zasadną, uwzględnić.
Na podstawie art. 13 § 2 w zw. z art. 39815
§ 1 zd. pierwsze oraz art. 39821
w zw. z art. 108 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy postanowił zatem, jak w sentencji.