Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 217/07
POSTANOWIENIE
Dnia 12 września 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku Hotel […]
przy uczestnictwie Syndyka masy upadłości "U." Spółki z o.o. i in.
o wpis prawa użytkowania wieczystego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 września 2007 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania - Banku […]
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 6 września 2006 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 6 września 2006 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację
uczestnika postępowania o wpis do księgi wieczystej - Banku […] od postanowienia
2
Sądu Rejonowego z dnia 13 maja 2005 r. Tym ostatnim postanowieniem Sąd
Rejonowy zmienił wpis dokonany przez referendarza sądowego w ten sposób, że
oprócz ujawnienia prawa użytkowania wieczystego oraz własności budynków
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością „Hotel […]” (co uczynione zostało przez
referendarza), wykreślił ostrzeżenie o ogłoszeniu upadłości oraz dokonał
wykreślenia hipotek ciążących na nieruchomości. Między innymi wykreślona
została hipoteka wpisana na rzecz Banku […]. Wierzytelność, którą zabezpieczała
wskazana hipoteka została zbyta przez wierzyciela na rzecz Banku […], który
wystąpił o dokonanie stosownego wpisu. Wobec ujawnienia prawa użytkowania
wieczystego na rzecz Hotelu postępowanie z wniosku Banku zostało umorzone.
Oddalając apelację Banku […] Sąd Okręgowy wskazał, że Sąd pierwszej
instancji trafnie rozpoznał w pierwszej kolejności wniosek Hotelu […] o dokonanie
wpisu nabytego przez ten Hotel z wolnej ręki w postępowaniu upadłościowym
prawa użytkowania wieczystego. Wniosek ten, z uwagi na treść art. 1003 § 1 i 2
k.p.c. w związku z art. 120 § 1 i 2 prawa upadłościowego z 1934 r. oraz art. 536
prawa upadłościowego i naprawczego, był wnioskiem dalej idącym. Zawarcie w
dniu 18 grudnia 2003 r. w toku postępowania upadłościowego umowy
przeniesienia prawa użytkowania wieczystego pomiędzy „U.” Spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w upadłości a „Hotel […]” Spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością oraz uiszczenie przez nabywcę całej ceny gotówką
doprowadziło, podobnie jak przysądzenie własności, do powstania obowiązku
wykreślenia wszystkich hipotek obciążających nieruchomość. Sąd drugiej instancji,
powołując się na poglądy orzecznictwa i doktryny zaaprobował stanowisko Sądu
Rejonowego wskazując jednocześnie, że w związku z wygaśnięciem hipotek
obciążających sprzedaną nieruchomość nie może być mowy o naruszeniu praw
skarżącego wynikających z art. 79 u.k.w.h.
Skarga kasacyjna Banku oparta została na obu podstawach kasacyjnych.
Skarżący podnosi naruszenie art. 29 i 79 ustawy o księgach wieczystych i hipotece
oraz art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
W rozpoznawanej sprawie istotne znaczenie na stan faktyczny, zresztą
niesporny pomiędzy uczestnikami postępowania, a w szczególności kolejność
składanych wniosków. Otóż w styczniu 2003 r. został złożony przez Bank [..]
wniosek o dokonanie wpisu w dziale IV księgi wieczystej i ujawnienie
wnioskodawcy jako wierzyciela hipotecznego w miejsce zbywcy wierzytelności -
Banku […]. Dnia 18 grudnia 2003 r. została zawarta umowa przeniesienia
użytkowania wieczystego obciążonej nieruchomości pomiędzy syndykiem masy
upadłości Spółki „U.” a Spółką „Hotel […]”. Wniosek o ujawnienie nabywcy prawa
użytkowania wieczystego gruntu oraz własności budynków wpłynął w lipcu 2004 r.
Sądy orzekające uznały za prawidłowe rozpoznanie w pierwszej kolejności wniosku
z lipca 2004 r. jako „dalej idącego”.
Stanowisko Sądów orzekających pozostaje w sprzeczności
z obowiązującymi przepisami. Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. 2001, nr 124, poz. 1361 ze zm.
- dalej: u.k.w.h.) o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do
księgi wieczystej decyduje chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu,
a zgodnie z art. 29 u.k.w.h. - wpis ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku
o dokonanie wpisu, a w wypadku wszczęcia postępowania z urzędu - od chwili
wszczęcia postępowania. Zgodnie zaś z art. 6266
§ 1 k.p.c. o kolejności wniosku
o wpis rozstrzyga chwila wpływu wniosku do właściwego sądu, przy czym za chwilę
wpływu wniosku uważa się godzinę i minutę, w której w danym dniu wniosek
wpłynął do sądu. Sąd wieczystoksięgowy ma obowiązek rozpoznawania wniosków
o wpis zgodnie z ich kolejnością. Ma to szczególne znaczenie, gdy dokonywany
wpis ma charakter konstytutywny. W takich sytuacjach bowiem powstanie
ujawnionego prawa następuje wprawdzie z chwilą złożenia wniosku o dokonanie
wpisu, ale chwila ujawnienia danego prawa (jego powstania) może mieć istotne
znaczenie. Jaskrawym przykładem takiego znaczenia jest sytuacja występująca
w rozpoznawanej sprawie. Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze
wieczystej. Jeżeli natomiast hipoteka ma zostać przeniesiona na inny podmiot, to -
jak stanowi art. 2451
k.c. - do przeniesienia niezbędna jest umowa pomiędzy
uprawnionym i nabywcą oraz, jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej,
wpis do tej księgi.
4
Trafnie zatem podnosi skarżący, że nierozpoznanie w pierwszej kolejności
jego wcześniejszego wniosku o dokonanie wpisu ograniczonego prawa rzeczowego
w dziale IV księgi wieczystej doprowadziło do niepowstania konstytutywnego skutku
wpisu oraz nienabycia przez niego hipoteki. Hipoteki, która zabezpieczała
wierzytelności będące przedmiotem umowy przelewu zawartej pomiędzy Bankiem
X a Bankiem Y. W rezultacie skutek określony w art. 1000 § 1 k.p.c. powstał w
odniesieniu do Banku X jako wierzyciela hipotecznego i na jego rzecz powstało
prawo do zaspokojenia się z ceny nabycia z pierwszeństwem przewidzianym w
przepisach o podziale sumy uzyskanej z egzekucji. Tego rodzaju skutek, będący
następstwem naruszenia przez sąd wieczystoksięgowy obowiązku rozpoznawania
wniosków o wpis według kolejności ich wpływu, pozostaje w sprzeczności także z
zasadami słuszności.
Wprawdzie, jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
21 stycznia 2004 r., IV CK 346/02 (niepubl.), obowiązek rozpoznawania wniosków
przez sąd wieczystoksięgowy w kolejności ich wpływu nie wynika jednoznacznie
z ustawy i możliwe są odstępstwa od zachowania takiej kolejności, to jednak co do
zasady taka kolejność powinna być zachowana. Odstępstwo od niej musi być
uzasadnione w okolicznościach danej sprawy (jak w stanie faktycznym sprawy IV
CK 346/02), szczególnie gdy w grę wchodzą wpisy o charakterze konstytutywnym.
Z takimi wpisami mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie, a ponadto należy
zwrócić uwagę na długi okres, jaki upłynął pomiędzy złożeniem wniosku przez Bank
[..] a jego rozpoznaniem.
W tej sytuacji należy uznać za trafny zarzut naruszenie art. 79 u.k.w.h.
Naruszenie przez Sądy orzekające reguły rozpoznawania wniosków w kolejności
ich wpływu doprowadziło do tego, że skarżącemu uniemożliwiono nabycie nie tylko
ograniczonego prawa rzeczowego, ale także prawa względnego jakim jest
wierzytelność stanowiąca przedmiot zawartej umowy przelewu.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
5
kg