Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 95/07
POSTANOWIENIE
Dnia 8 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa W. P. i Wi. P.
przeciwko B. P.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 listopada 2007 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w Z.
postanowieniem z dnia 10 maja 2007 r.,
"Czy osoba trzecia w rozumieniu przepisu art. 531 § 2 k.c. ponosi
odpowiedzialność - jeżeli tak, to na jakiej podstawie prawnej - jeżeli
rozporządziła uzyskaną korzyścią na rzecz innej osoby, która działała
w dobrej wierze (tj. nie wiedziała o okolicznościach uzasadniających
uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną) lub rozporządzenie
było odpłatne?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Z. apelacji
pozwanego B. P. od wyroku Sądu Rejonowego w Z. z dnia 23 stycznia 2007 r.,
zasądzającego od pozwanego na rzecz powodów Wi. P. i W. P. kwotę 14.202,61 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2006 r. oraz oddalającego powództwo
w pozostałej części.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 21 stycznia 1998 r. Pierwszy Komercyjny
Bank S.A. Oddział w Z. zawarł z Wi. P. umowę kredytu na kwotę 200.000 zł. W
aneksie do tej umowy przewidziano, iż zabezpieczeniem stanie się weksel in
blanco wystawiony przez kredytobiorcę z awalem B. P. (małżonki Wi. P.) oraz W. P.
i jego małżonki Wi. P. Kredytobiorca nie spłacił kredytu. Natomiast Wi. i W. P.
zawarli z Bankiem ugodę, zobowiązując się spłacić (jako poręczyciele) kwotę
67.400 zł zgodnie z ustalonym harmonogramem. Sukcesywnie dokonywali spłat na
rzecz Banku i wytaczali zarazem powództwa przeciwko Wi. P. o zwrot spłaconych
kwot. Na podstawie tytułu uzyskanego w sprawie [...] podjęli próbę
wyegzekwowania kwoty 15.500 zł. W wyniku postępowania egzekucyjnego
prowadzonego przez komornika powodowie otrzymali jedynie kwotę 1.297,39 zł.
Powodowie wystąpili następnie ze skargą pauliańską dotyczącą umów sprzedaży
ruchomości zawartych przez Wi. i B. P. z ich synem B. P. Wyrokiem z dnia 6 lipca
2005 r., Sąd Apelacyjny zmienił częściowo wyrok Sądu Okręgowego w L. z dnia 31
grudnia 2004 r., uznając za bezskuteczne wobec powodów - w zakresie kwoty
22.837,10 zł obejmującej także kwotę 15.500 zł - wspomniane umowy sprzedaży
ruchomości. Jednakże pozwany B. P. zbył rzeczone ruchomości odbiorcom
detalicznym. W konsekwencji prowadzone przeciwko niemu postępowanie
egzekucyjne zostało umorzone. Powodowie w związku z tym wystąpili dnia 5
października 2006 r. z pozwem przeciwko B. P. m.in. o zasądzenie kwoty 15.500 zł
wraz z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu pozwu wskazali, iż pozwany,
dokonując sprzedaży ruchomości stanowiących przedmiot czynności uznanych
3
za bezskuteczne w stosunku do powodów, na rzecz odbiorców detalicznych,
uzyskał korzyść majątkową bez jakiejkolwiek podstawy prawnej.
Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 stycznia 2007 r. podkreślił,
że podstawą roszczenia jest art. 415 k.c., bowiem w sytuacji, gdy pozwany zbywał
leki będące przedmiotem czynności prawnych, dokonanych z rodzicami i objętych
powództwem pauliańskim, wiedząc o toczącym się przeciwko niemu procesie,
powinien odpowiadać z tytułu czynu niedozwolonego w związku
z uniemożliwieniem powodom prowadzenia skutecznej egzekucji. Sąd Rejonowy
wskazał ponadto, z powołaniem na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego
2004 r., V CK 272/03, iż drugą podstawą roszczenia, której przesłanki również
zostały spełnione, jest bezpodstawne wzbogacenie.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy powziął wątpliwość wyrażoną
w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
W uzasadnieniu postanowienia wskazał, że w doktrynie reprezentowane są dwa
stanowiska w kwestii podstawy prawnej analizowanego roszczenia: czyn
niedozwolony i bezpodstawne wzbogacenie. Sąd Okręgowy w Z. opowiedział się za
podstawą deliktową odpowiedzialności, wskazując, że przeciwko zastosowaniu
przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu przemawia przede wszystkim
okoliczność, iż nie można przyjąć wzbogacenia osoby trzeciej względem
wierzyciela, ponieważ brak jest tożsamości podmiotów i bezpośredniego transferu
korzyści z majątku wierzyciela do majątku osoby trzeciej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest utrwalone stanowisko, zgodnie
z którym zagadnienie prawne, przedstawiane Sądowi Najwyższemu na podstawie
art. 390 k.p.c., musi mieć związek z rozstrzygnięciem przez sąd drugiej instancji
rozpoznawanej sprawy, a nie służyć jedynie celom teoretycznym. W postanowieniu
z dnia 13 maja 1999 r., III CZP 8/99, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że można odmówić
podjęcia uchwały w sprawie przedstawionej w trybie art. 390 § 1 k.p.c.,
jeżeli nie zachodzi potrzeba wyjaśnienia wątpliwości. Musi być to przy tym
wątpliwość „poważna”, a na sądzie drugiej instancji spoczywa obowiązek
szczegółowego uzasadnienia, na czym polegają jego wątpliwości i dlaczego uważa
4
je za poważne, oraz wykazania, że stwierdzone przezeń poważne wątpliwości
prawne pozostają w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2005 r., III CZP 102/05;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2006 r., III CZP 84/06).
Z uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawnego wynika,
że Sąd Okręgowy w Z. nie ma jakichkolwiek wątpliwości, czy osoba trzecia w
rozumieniu art. 531 § 2 k.c., która odpłatnie rozporządziła korzyścią na rzecz innej
osoby, powinna ponosić odpowiedzialność cywilną. Sąd Okręgowy ma jedynie
wątpliwość, jaka powinna być podstawa prawna takiej odpowiedzialności: przepisy
o odpowiedzialności deliktowej czy też o bezpodstawnym wzbogaceniu. Podkreślić
należy, iż Sąd Rejonowy ustalił w wyroku z dnia 23 stycznia 2007 r. zasadność
roszczenia w takiej samej wysokości zarówno w wypadku przyjęcia jako podstawy
prawnej przepisów o odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c.), jak i przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.). Sąd Okręgowy wyraźnie
aprobuje uzasadnienie Sądu Rejonowego w zakresie deliktowej podstawy
roszczenia, wskazując zarazem, że zastosowanie przepisów o odpowiedzialności
z tytułu czynu niedozwolonego wyprzedza odpowiedzialność z bezpodstawnego
wzbogacenia. Należy w tej sytuacji przyjąć, że nie ma związku przyczynowego
pomiędzy podjęciem uchwały przez Sąd Najwyższy przesądzającej podstawę
prawną odpowiedzialności a rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego. Przede
wszystkim jednak Sąd Okręgowy w treści postanowienia zależności tej nie wykazał,
do czego był zobligowany. Należy ponadto przyjąć, że Sąd Okręgowy
w przedstawionym zagadnieniu prawnym zmierzał do ustalenia, czy w rozważanym
zakresie roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ma jedynie charakter
subsydiarny wobec deliktu. O ile takie pytanie byłoby zasadne w wypadku
roszczenia windykacyjnego lub regulacji szczególnych, o tyle w wypadku roszczeń
odszkodowawczych, wobec jednoznacznego brzmienia art. 414 k.c.,
ujęcie zagadnienia prawnego jest niezrozumiałe i przesądza o odmowie podjęcia
uchwały przez Sąd Najwyższy, wobec braku wymaganej przesłanki
„poważnych wątpliwości”.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia.
5