Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 172/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSA Michał Kłos (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa J. Z. i J. Z.
przeciwko Bankowi Gospodarki Żywnościowej S.A. Oddziałowi Regionalnemu
w K.
o ukształtowanie treści stosunku prawnego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 lipca 2006 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 3.600,-
(trzy tysiące sześćset złotych) z tytułu zwrotu kosztów
procesu w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 4 listopada 2005 r., Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo
J. Z. i Ja. Z. przeciwko Bankowi Gospodarki Żywnościowej SA Oddział Regionalny
w K. o obniżenie wysokości świadczeń umownych i orzekł o kosztach procesu.
Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:
W dniu 1995 r. strony zawarły dwie umowy o kredyt inwestycyjny na
dofinansowanie zakupu przez powodów nieruchomości oraz modernizację obiektów
do produkcji drobiarskiej i trzody chlewnej a także na dofinansowanie pierwszego
zasiedlenia i uruchomienie produkcji brojlerów oraz trzody chlewnej. Do połowy
1997 r. wszystkie umowne terminy spłat rat były dotrzymywane, aczkolwiek
przeciwko powodom już w tym okresie zapadały tytuły egzekucyjne wynikające
z innych wierzytelności.
W lipcu 1997 r. miała miejsce powódź, w wyniku której prowadzone przez
powodów gospodarstwo zostało zalane. Na ich wniosek pozwany odraczał płatność
rat kredytów przypadających na 1997 r. na koniec 1998 r., udzielił im także dwóch
dalszych kredytów na likwidację skutków powodzi. W piśmie z dnia 22 października
1998 r. powodowie zwrócili się do pozwanego o prolongowanie spłaty raty kredytu
przypadającej na dzień 30 października 1998 r. W uzasadnieniu tego wniosku
powodowie podnieśli, że przeprowadzili gruntowny remont gospodarstwa oraz
przywrócili jego funkcję produkcyjną i odtworzyli hodowlę trzody chlewnej, jednakże
radykalny spadek cen tuczników we wrześniu i październiku 1998 r. spowodował po
ich stronie dalsze straty. Wniosek ten, jak również kolejne wnioski powodów
o prolongatę rat kredytów wynikających z umów zawartych w 1995 r. były
uwzględniane.
Po powodzi pierwsze próbne zasiedlenie drobiu w gospodarstwie powodów
związane było z dużą stratą na skutek salmonellozy. Choroba ta pojawiała się
również w 1998 i 1999 r. Z jej powodu nastąpiło na przełomie lat 1999 i 2000
wstrzymanie produkcji. Z kolei na rynku trzody chlewnej w latach 1999 i 2000
panowała dekoniunktura. Wierzyciele wszczęli przeciwko powodom dalsze
postępowania sądowe i egzekucyjne.
3
W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd pierwszej instancji uznał, że
powództwo nie znajduje uzasadnienia w treści przepisu art. 3571
k.c. gdyż
trudności finansowe, których doznali powodowie, były wynikiem salmonellozy
i dekoniunktury na rynku mięsnym. Powodowie już przed powodzią z 1997 r. mieli
kłopoty gospodarcze, zapadały przeciwko nim wyroki zasądzające świadczenia
pieniężne.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów od
powyższego wyroku.
Sąd Apelacyjny w oparciu o ustalenia faktyczne dokonane przez sąd
pierwszej instancji uznał, że brak jest podstaw w treści art. 3571
k.c. dla
uwzględnienia powództwa. Nie występuje bowiem adekwatny związek przyczynowy
pomiędzy nadzwyczajną zmianą stosunków a nadmierną trudnością lub groźbą
rażącej straty po stronie powodów. Powyższy wniosek Sąd Apelacyjny sformułował
między innymi w oparciu o treść pisma powodów skierowanego do pozwanego
w dniu 22 października 1998 r., w którym informowali bank o przywróceniu funkcji
produkcyjnych gospodarstwa. Sąd Apelacyjny uznał również, że już przed
powodzią z 1997 r. przeciwko powodom zapadały tytuły egzekucyjne. Nałożyły się
na to w okresie późniejszym skutki salmonellozy, która dotknęła kilkakrotnie
hodowany przez nich drób, a także dekoniunktura w handlu mięsem.
Sąd Apelacyjny uznał również, że pozwany bank po klęsce powodzi
z 1997 r. podejmował korzystne dla powodów decyzje, uwzględniając wszelkie
wnioski dotyczące prolongat rat kredytowych i udzielając dalszych kredytów.
Powyższy wyrok zaskarżyli w całości powodowie, opierając skargę na
pierwszej podstawie kasacyjnej sformułowanej w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach
powyższej podstawy powodowie zarzucili naruszenie przepisów - art. 3571
k.c.
przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przepis ten nie znajduje zastosowania
w sytuacji w której przyczynami nadmiernych trudności lub groźby rażącej straty,
obok nadzwyczajnej zmiany stosunków, są także okoliczności mieszczące się
w pojęciu zwykłego ryzyka kontraktowego oraz przez błąd subsumcji przez błędne
przyjęcie, że nie zachodzi związek pomiędzy ustalonym w sprawie stanem
faktycznym a przesłankami zastosowania powyższego przepisu a także art. 361 § 1
k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie jako przesłanki art. 3571
k.c. podczas gdy
4
ostatnio powołany przepis nie odwołuje się do pojęcia adekwatnego związku
przyczynowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 361 § 1 k.c. należy uznać za uzasadniony. Przepis
art. 3571
k.c. wymaga dla przewidzianej w nim ingerencji sądu w stosunek
zobowiązaniowy istnienia związku przyczynowego pomiędzy nadmierną trudnością
świadczenia lub groźbą rażącej straty a nadzwyczajną zmianą stosunków. Wbrew
odmiennemu poglądowi Sądu Apelacyjnego, wystarczające jednak jest obiektywne
powiązanie kazualne. Zmiana stosunków stanowić musi warunek niezbędny
(conditio sine qua non) nadmiernego utrudnienia lub groźby rażącej straty.
Powyższy pogląd dominuje również w piśmiennictwie. W uzasadnieniu podnosi się,
że art. 3571
k.c. nie należy do unormowań regulujących odpowiedzialność
odszkodowawczą. Normalny związek przyczynowy, określony w art. 361 § 1 k.c.,
pełni funkcję przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyznacza również
granice tej odpowiedzialności. Na gruncie art. 3571
k.c. dokonywanie tego rodzaju
zabiegu nie jest uzasadnione, co wynika z natury instytucji uregulowanej w tym
przepisie. Skoro zmiana stosunków obiektywnie powoduje nadmierne trudności lub
groźbę rażącej straty, to ocena normalności tego skutku nie powinna mieć
znaczenia. Nie ma więc dostatecznych argumentów przemawiających za
przyjęciem, iż zastosowanie do oceny omawianego związku przyczynowego ma
art. 361 § 1 k.c.
W literaturze prezentowany jest wprawdzie także pogląd odmienny,
przywołany przez Sąd Apelacyjny. Pogląd ten wypada jednak uznać za
odosobniony, nie został zresztą szerzej uzasadniony.
Sąd Apelacyjny naruszył zatem wskazane przepisy. Pozostaje natomiast
odpowiedź na pytanie, czy - w ustalonym stanie faktycznym, który wiąże Sąd
Najwyższy - można zasadnie bronić tezy o związku przyczynowym w rozumieniu
przyjętym na gruncie art. 3571
k.c., pomiędzy nadzwyczajną zmianą stosunków
a zmienioną sytuacją powodów.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że w konstrukcji pierwszego zarzutu
kasacyjnego kryje się niekonsekwencja. W jego uzasadnieniu powodowie
podnoszą bowiem, że faktyczną zmianą stosunków nie jest sama powódź z 1997 r.,
5
lecz całość sytuacji gospodarczej, w jakiej znalazło się prowadzone przez nich
gospodarstwo, na którą składa się utrata płynności finansowej i wzrost ogólnej
sumy zadłużenia. Z tak sformułowaną tezą nie można się zgodzić. Niewątpliwie
zmianą stosunków o charakterze nadzwyczajnym i nieprzewidywalnym było
zniszczenie gospodarstwa powodów na skutek powodzi w lipcu 1997 r. Zmiana
sytuacji finansowej może być natomiast traktowana jedynie w kategorii skutku tego
zdarzenia.
Przystępując do oceny zasadności tego zarzutu, należy mieć na uwadze, że
istotą rozumowania Sądu Apelacyjnego nie było stwierdzenie o współwystępowaniu
kilku przyczyn obecnej sytuacji ekonomicznej powodów, lecz pogląd, że brak
w ogóle związku kauzalnego pomiędzy powodzią a ich sytuacją. Do tego
stwierdzenia doprowadziła bowiem sądy obu instancji analiza całości okoliczności
faktycznych sprawy, na którą składają się: tytuły wykonawcze wystawione
przeciwko powodom jeszcze przed klęską powodzi z 1997 r., pismo z dnia
22 października 1998 r. na k. 107 akt o treści wyżej opisanej, zwiększenie kosztów
produkcji drobiu na skutek salmonellozy, zła koniunktura na rynku trzody chlewnej,
wreszcie wystąpienie z pozwem dopiero w maju 2003 r., po blisko sześciu latach od
powodzi. W tej sekwencji zdarzeń brak podstaw do uznania, że pomiędzy klęską
powodzi z 1997 r. a sytuacją w jakiej znaleźli się powodowie na przełomie lat
1999 i 2000 występuje obiektywne powiązanie kauzalne wymagane treścią
art. 3571
k.c. Sytuacja ta spowodowana została wyłącznie przez zdarzenia objęte
ryzykiem gospodarczym, obciążającym powodów.
Z powyższych względów, uznając skargę kasacyjną, pomimo częściowo
błędnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, za niezasadną i mając na uwadze
treść przepisu art. 39814
k.p.c., należało orzec jak w sentencji. O zasadzie
ponoszenia kosztów postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie przepisu
art. 108 § 1 w zw. z art. 39821
k.p.c., zaś o ich wysokości - na podstawie przepisów
§ 13 ust. 4 w zw. z § 6 ust. 7 rozporządzenia ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).