Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 stycznia 2008 r., III CZP 117/07
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie upadłościowej "P.W.B." sp. z o.o. w B. w
przedmiocie zażalenia Zdzisława C. na zarządzenie sędziego-komisarza po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 17 stycznia 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-
Północ w Warszawie postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2007 r.:
"1. Czy na decyzję sędziego-komisarza wydaną na zasadzie art. 235 ust. 2
zdanie pierwsze Pr. up. i napr. przysługuje zażalenie?
2. Czy sąd upadłościowy działający jako sąd drugiej instancji obowiązany jest
swe orzeczenia uzasadniać?"
podjął uchwałę:
Na postanowienie sędziego-komisarza, zobowiązujące wierzyciela do
złożenia zaliczki na koszty związane ze zgłoszeniem wierzytelności po
upływie terminu wyznaczonego do zgłoszenia, przysługuje zażalenie (art. 235
ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze,
Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.). Postanowienie rozstrzygające o tym zażaleniu
sąd uzasadnia z urzędu.
Uzasadnienie
W toku postępowania upadłościowego sędzia-komisarz wezwał wierzyciela do
uiszczenia zaliczki na koszty postępowania związane ze zgłoszeniem
wierzytelności po upływie terminu przewidzianego do zgłoszenia (art. 235 ust. 1
ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60,
poz. 535 ze zm. – dalej: ”Pr.u.n.”). Zarządzenie sędziego-komisarza zostało
zaskarżone przez wierzyciela zażaleniem, w którym skarżący domagał się
uchylenia zarządzenia, zarzucając naruszenie art. 97 ustawy z dnia 28 listopada
2005 r. o kosztach w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.),
wierzyciel zgłosił bowiem wierzytelność będącą wynagrodzeniem za pracę i dlatego
powinien być, zdaniem skarżącego, zwolniony z obowiązku ponoszenia wydatków.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela, Sąd Rejonowy powziął wątpliwość co do
tego, w jakiej formie powinno zapaść rozstrzygnięcie przewidziane w art. 235 ust. 2
Pr.u.n. (zarządzenie lub postanowienie sędziego-komisarza), czy na ewentualne
postanowienie sędziego-komisarza w tej materii przysługuje zażalenie, a w razie
odpowiedzi pozytywnej, czy sąd upadłościowy – działający jako sąd drugiej instancji
– obowiązany jest uzasadnić swoje stanowisko. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(...) W art. 235 ust. 2 Pr.u.n. przewidziano rozstrzygnięcie sędziego-komisarza
obejmujące zobowiązanie wierzyciela do złożenia zaliczki na koszty związane ze
zgłoszeniem wierzytelności po upływie terminu wyznaczonego do zgłoszenia oraz
rozstrzygnięcia zawierające zwrot zgłoszenia wierzytelności w razie niezłożenia
wspomnianej zaliczki. W literaturze dominuje trafne stanowisko, że zwrot zgłoszenia
wierzytelności w razie nieuiszczenia zaliczki następuje w formie zarządzenia (art.
235 ust. 2 zdanie drugie Pr.u.n.). Formę zarządzenia sędziego-komisarza przyjęto
także w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r., III CZP 90/04 (OSN
2006, nr 2, poz. 20) i z dnia 2 marca 2005 r., III CZP 98/04 (OSN 2006, nr 2, poz.
21) w przypadku zwrotu zgłoszenia wierzytelności na podstawie art. 242 Pr.u.n.,
jakkolwiek w uzasadnieniu uchwały z dnia 2 marca 2005 r., III CZP 98/04,
wspomniano wyraźnie o „postanowieniu w przedmiocie zwrotu wierzytelności
zgłoszonej po terminie w wypadku niezłożenia zaliczki (art. 235 ust. 2 Pr.u.n.)”.
Nie ma wątpliwości co do tego, że zobowiązanie wierzyciela do złożenia
zaliczki na koszty związane ze zgłoszeniem wierzytelności po upływie terminu
wyznaczonego do zgłoszenia powinno następować w postanowieniu sędziego-
komisarza. Za takim stanowiskiem przemawia przede wszystkim wykładnia literalna
art. 235 ust. 2 Pr.u.n.; w zdaniu trzecim tego przepisu jest mowa ogólnie o formie
postanowienia sędziego-komisarza i nie ma podstaw do przyjęcia wykładni
sugerowanej przez Sąd Rejonowy, że wspomniane zdanie trzecie „nawiązuje
bezpośrednio jedynie do zdania drugiego” art. 235 ust. 2 Pr.u.n. Zgodnie z art. 219
ust. 2 Pr.u.n., w postępowaniu upadłościowym orzeczenia zapadają w formie
postanowień, przy czym przepis ten odnosi się do orzeczeń wydawanych zarówno
przez sąd upadłościowy, jak i przez sędziego-komisarza wykonującego funkcję
sądu. Należy zaznaczyć, że w uzasadnieniu projektu ustawy – Prawo upadłościowe
i naprawcze (…) (Sejm V kadencji, druk nr 1845) wyraźnie wspomniano o formie
„postanowienia sędziego-komisarza w przedmiocie zaliczki” w związku z
projektowaną nowelizacją przepisu art. 235 ust. 2 Pr.u.n.
W wyniku przyjęcia stanowiska, że sędzia-komisarz może zobowiązać
wierzyciela do złożenia zaliczki na koszty związane ze zgłoszeniem wierzytelności
po upływie terminu wyznaczonego do zgłoszenia, w formie postanowienia, należy
przyjąć, iż od takiego postanowienia przysługuje zażalenie (art. 235 ust. 2 zdanie
trzecie Pr.u.n.). (...)
Wydane w postępowaniu upadłościowym postanowienia, od których
przysługuje środek odwoławczy, sąd uzasadnia z urzędu (art. 219 ust. 2 Pr.u.n.).
Przepis ten jest odpowiednikiem art. 76 § 5 (według pierwotnej numeracji – art. 76 §
3) rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r.– Prawo
upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.). Regulacja
zawarta w art. 219 ust. 2 Pr.u.n. odnosi się do postanowień wydawanych w
postępowaniu upadłościowym w pierwszej instancji. Jego ogólne, kategoryczne
brzmienie pozwala przyjąć, że w tym zakresie stanowi on lex specialis w stosunku
do art. 357 § 1 k.p.c. i modyfikuje przyjęte w tym przepisie reguły uzasadniania
orzeczeń sądu pierwszej instancji. W toku postępowania upadłościowego
zaskarżalne postanowienia sądu są więc uzasadniane z urzędu, niezależnie od
tego, czy wydane zostały na posiedzeniu jawnym lub niejawnym. Rationis legis
takiej modyfikacji poszukiwać należy przede wszystkim w potrzebie przyspieszenia
postępowania upadłościowego.
Przepis art. 219 ust. 2 nie zawiera pełnej i wyczerpującej regulacji prawnej w
zakresie uzasadniania postanowień zapadłych w postępowaniu upadłościowym, nie
można bowiem poprzestać jedynie na jego brzmieniu i twierdzić, że de lege lata z
urzędu uzasadniane są tylko postanowienia zaskarżalne, a postanowienia wydane
w postępowaniu zażaleniowym, toczącym się w ramach postępowania
upadłościowego, do tej kategorii postanowień już nie należą. Zgodnie z art. 229
Pr.u.n., w sprawach nieuregulowanych ustawą do postępowania upadłościowego
stosuje się odpowiednio przepisy księgi pierwszej części pierwszej k.p.c., z
wyjątkiem przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania. Oznacza to, że
kwestia uzasadniania postanowień sądu upadłościowego działającego jako sąd
drugiej instancji powinna znajdować swoje rozstrzygnięcie w art. 397 § 11
k.p.c.,
który stwierdza, że w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia sąd drugiej
instancji uzasadnia z urzędu postanowienia kończące to postępowanie. (...) W
związku z tym, że zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza zobowiązujące
wierzyciela do złożenia zaliczki na koszty związane ze zgłoszeniem wierzytelności
po upływie terminu wyznaczonego do zgłoszenia (art. 235 ust. 2 Pr.u.n.) sąd
upadłościowy rozpatruje jako sąd drugiej instancji, należy przyjąć, że postanowienie
rozstrzygające o tym zażaleniu sąd uzasadnia z urzędu (art. 397 § 11
k.p.c. w
związku z art. 229 Pr.u.n.).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie (art. 390
k.p.c.).