Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 149/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Maria Grzelka
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 22 stycznia 2008 r.,
skargi Z. L.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 4 stycznia 2007 r., sygn. akt VII Ca (…), wydanego w sprawie z powództwa Z. L.
przeciwko „F.(...)” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w R. o pozbawienie tytułu
wykonawczego wykonalności,
oddala skargę i zasądza od powoda Z. L. na rzecz pozwanej Spółki kwotę 300 zł
(trzysta złotych) tytułem kosztów postępowania o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z dnia 24.04.2003 r. sygn. akt XII GC (…) zasądził
solidarnie od Z. L. i S. O. na rzecz F.(...) - spółki z o.o. kwotę 4.724,89 zł tytułem
nieuregulowanych należności za nabyty towar. Wierzyciel na podstawie tego tytułu
2
wykonawczego wszczął egzekucję. Uchwałą z dnia 29.03.2002 r. nastąpiło
przekształcenie spółki cywilnej „L.(...)” w Ś., której wspólnikami byli Z. L. i S. O., w
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Dotychczasowi wspólnicy spółki cywilnej
zostali członkami zarządu powstałej spółki z o.o. przy czym spółka ta przejęła wszystkie
zobowiązania wspólników spółki cywilnej. W tej sytuacji Z. L. domagał się pozbawienia
wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Rejonowego w P. z dnia
24.04.2003 r. powołując się na art. 574 k.s.h.
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem z dnia 25.09.2006 r. powództwo oddalił. Podniósł,
że unormowanie zawarte w art. 574 k.s.h. nie znajduje w sprawie zastosowania, gdyż
odnosi się do przekształcenia spółki osobowej w kapitałową. Nadto wskazał, że
wygaśnięcie zobowiązania byłych wspólników spółki cywilnej nie wchodzi w rachubę,
gdy wierzytelność została stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądowym. Sąd
Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 4.01.2007 r. oddalił apelację powoda Z. L. Sąd ten
uznał, że z mocy art. 551 § 3 k.s.h. do przekształcenia spółki cywilnej w spółkę
handlową inna niż spółka jawna, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową, a więc stosuje się też art. 574
k.c. Zgodnie zaś z tym przepisem wspólnicy przekształconej spółki osobowej
odpowiadają na dotychczasowych zasadach solidarnie ze spółką przekształconą za
zobowiązania spółki pozostałe przed dniem przekształcenia przez okres 3 lat licząc od
tego dnia. Skoro przekształcenie nastąpiło 16.07.2002 r. to okres 3 lat upłynął
16.07.2005 r. Oddalając apelację powoda Sąd Okręgowy podniósł jednak, że żądanie
pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, w okolicznościach sprawy, stanowi
nadużycie prawa podmiotowego. Wierzyciel podjął bowiem czynności procesowe
przeciwko powodowi – jako dłużnikowi, przed przekształceniem spółki uzyskał tytuł
wykonawczy i wszczął egzekucję, jednak nie był w stanie wyegzekwować należności w
okresie 3 lat. Nie ma też realnej możliwości wyegzekwowania tej należności od
przekształconej spółki.
Powód wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu
Okręgowego w K. z dnia 4.01.2007 r. Jako podstawę skargi wskazał naruszenie art. 5
k.c. na skutek błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania oraz art. 574 k.s.h. na
skutek błędnej wykładni. Wniósł o stwierdzenie, że wskazany wyrok jest niezgodny z art.
5 k.c. i 574 k.s.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Niewątpliwie kluczowe znaczenie dla oceny zasadności skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego ma interpretacja pojęcia
„orzeczenie niezgodne z prawem” w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. Chodzi bowiem o
ustalenie bezprawności orzeczenia sądowego, co nie może nastąpić bez sięgnięcia do
istoty władzy sądowniczej tj. orzekania w warunkach niezawisłości, w sposób
bezstronny, zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od „głosu sumienia”
sędziego oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże sporu.
Swoboda oceny sędziego wynika nie tylko z władzy sędziowskiej, ale także z prawa
pozytywnego, często posługującego się pojęciami niedookreślonymi i klauzulami
generalnymi albo dekretującego wolność decyzji sędziego. Treść orzeczenia zależy
również od rezultatów wykładni, które mogą być różne, w zależności od jej przedmiotu,
metod oraz podmiotu, który jej dokonuje. Z istoty wykładni wynika więc wiele możliwych
interpretacji, a sam akt wykładni z natury rzeczy nacechowany, jest już subiektywizmem.
Już z tych powodów uzasadnione jest, aby w odniesieniu do działalności jurysdykcyjnej
sądu sformułować autonomiczne pojęcie bezprawności. Jeśli więc na gruncie
odpowiedzialności cywilnej bezprawność ujmowana wąsko oznacza – generalnie biorąc
– naruszenie normy właściwego zachowania się, wynikającego z ustawy (umowy
międzynarodowej), to w odniesieniu do odpowiedzialności za wydanie orzeczenia
sądowego musi być ona skorygowana specyfiką władzy sądowniczej oraz jej ustrojem.
Na plan pierwszy wysuwa się tu zasada niezawisłości – i płynące z niej konsekwencje –
oraz posługiwanie się przez sądy procedurami, których osnowę stanowi system
zaskarżenia orzeczeń.
Wychodząc z tych założeń w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że
orzeczeniem niezgodnym z prawem – w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.c. – jest orzeczenie
niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z
ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco
błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 3.07.2006 r. I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35 oraz wyrok z dnia
31.03.2006 r. IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 17). Oznacza to, że niezgodność z
prawem prawomocnego orzeczenia, która rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą
Skarbu Państwa musi mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko
bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności.
Sędzia, poruszający się na obszarze przyznanej mu swobody i nieprzekraczający jej
granic, pozostający w zgodzie z własnym sumieniem, jak też prawidłowo dobierający
4
standardy orzecznicze, działa w ramach porządku prawnego nawet wtedy, gdy wydane
przez niego orzeczenie – oceniane a posteriori – jest „obiektywnie” niezgodne z
prawem. Tak rozumiane pojęcie bezprawności, uwzględniające podmiotowy,
subiektywny element orzekania, zbliża się do pojęcia winy, jaką można przypisać
sędziemu formułującemu kwestionowane orzeczenia, polegającej na rażącym i
oczywistym naruszeniu prawa.
Mając na uwadze te wskazania odnośnie do pojęcia bezprawności orzeczenia
sądowego należy rozważyć, czy istotnie tak pojmowaną bezprawność można przypisać
wyrokowi Sądu Okręgowego w K. z dnia 4.I.2007 r. Wnoszący skargę domaga się
stwierdzenia, że wskazany wyrok jest niezgodny z art. 574 k.s.h. oraz z art. 5 k.c. Już
wstępnie należy stwierdzić, że odnośnie niezgodności wyroku z art. 574 k.s.h., nie
można podzielić zarzutu wnoszącego skargę. Jest przecież poza sporem, że Sąd
Okręgowy – w przeciwieństwie do Sądu Rejonowego – przyjął jednoznacznie, iż treść
art. 551 § 3 k.s.h. wyraźnie wskazuje, na możliwość zastosowania art. 574 k.s.h. do
przekształcenia spółki cywilnej w spółkę kapitałową. Jest to stanowisko uzasadnione i
zgodne z twierdzeniami wnoszącego skargę.
Na marginesie należy jedynie zauważyć - czego się nie dostrzega – iż przepis art.
551 § 3 k.s.h. jako norma odsyłająca zawiera nakaz stosowania odpowiednio przepisów
o przekształceniu spółki jawnej w inną spółkę handlową. Stosowanie odpowiednio
oznacza, że niektóre przepisy stosuje się wprost, niektóre po ich „modyfikacji”, a
niektóre w ogóle nie znajdują zastosowania. Pomijając jednak tę uwagę stwierdzić
należy, że Sąd Okręgowy jednoznacznie przyjął, że art. 574 k.s.h. może znaleźć
zastosowanie w okolicznościach sprawy. Jeśli tego przepisu nie zastosował to dlatego,
że żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności oparte o art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c. uznał za sprzeczne z art. 5 k.c. Powództwo oparto bowiem na stwierdzeniu, że
skoro od dnia przekształcenia spółki cywilnej w spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością minęło 3 lata, to zgodnie z art. 574 k.s.h. odpowiedzialność powoda
jako wspólnika spółki cywilnej za zobowiązania powstałe przed przekształceniem –
wygasła. To przekształcenie i ustawowa konsekwencja wynikająca z art. 574 k.s.h. są
zdarzeniem (upływ 3 letniego okresu) wskutek którego zobowiązanie wygasło (art. 840 §
1 pkt 2 k.p.c.). Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności na tej
podstawie prawnej Sąd Okręgowy uznał za nadużycie prawa, gdyż jego uwzględnienie
prowadzi do uniknięcia odpowiedzialności za zobowiązanie wynikające
z prawomocnego wyroku. Sąd Okręgowy podniósł też, że egzekucja prowadzona
5
zarówno w stosunku do powoda, jak i przekształconej Spółki była bezskuteczna.
Powstaje więc pytanie, czy oddalenie powództwa na podstawie art. 5 k.c. przez Sąd
Okręgowy może być zakwalifikowane jako przypadek rażąco niewłaściwego
zastosowania art. 5 k.c. Na to pytanie należy jednoznacznie odpowiedzieć negatywnie.
W szczególności ponieść należy, że nie można podzielić – prezentowanego w
uzasadnieniu skargi – stanowiska niedopuszczalności stosowania art. 5 k.c. w
przypadku, gdy chodzi o wygaśnięcie roszczenia bądź zobowiązania na skutek upływu
terminu zawitego. Przyjmując, że termin z art. 574 k.s.h. ma charakter zawity podnieść
należy, że Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10.03.1993 r. III CZP 8/93 (OSNCP 1993,
nr 9, poz. 153) dopuścił taką możliwość. Oczywiście jest to pogląd dyskusyjny, jednak
odwołanie się do niego przez Sąd Okręgowy w żadnym razie nie może być
zakwalifikowane jako rażąco niewłaściwe zastosowanie przepisu. Taka ocena jest
usprawiedliwiona z uwagi na podniesione przez Sąd Okręgowy okoliczności, które
uzasadniają wniosek, że powód przez pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności
w istocie pozbawiły wierzyciela (pozwaną Spółkę) możliwości wyegzekwowania
należności wynikającej z prawomocnego wyroku. W tym kontekście nie można zasadnie
twierdzić, że zastosowanie przez Sąd Okręgowy art. 5 k.c. należy uznać za rażąco
błędne zastosowanie przepisu. Przeciwnie, Sąd Okręgowy ferując wyrok z dnia
4.01.2007 r. nie przekroczył granic przyznanej mu swobody w ocenie faktów i prawa
stanowiących podłoże sporu w tej sprawie.
Z tych względów, na podstawie art. 42411
k.p.c., skargę należało oddalić.