Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 377/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Gminy T.
przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno-Usługowemu „H.(...)” spółce jawnej w T. oraz
G. S. i S. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 25 kwietnia 2007 r.,
sygn. akt V ACa (…),
I uchyla zaskarżony wyrok w części zasądzającej solidarnie od pozwanych
na rzecz powódki kwotę 59.779,43 zł (pięćdziesiąt dziewięć tysięcy
siedemset siedemdziesiąt dziewięć 43/100) wraz z ustawowymi odsetkami
od dnia 21 czerwca 2005 r. (pkt 1 lit. a) i oddalającej apelację pozwanych w
tym zakresie (pkt 2) oraz w części orzekającej o kosztach procesu (pkt 1 lit.
c, pkt 3) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego;
II oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
Uzasadnienie
Powódka Gmina T. domagała się zasądzenia na swoją rzecz solidarnie od
pozwanych Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego „H.(...)” Spółce Jawnej w T. oraz
G. S. i S. W. kwoty 22.377,44 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 września 2002 r.
tytułem należnego czynszu i opłat targowych za miesiąc sierpień 2002 r.
Sąd Rejonowy w T. nakazem zapłaty wydanym 8 września 2004 r.
w postępowaniu upominawczym uwzględnił powództwo w całości w stosunku do
pozwanej spółki jawnej.
Pozwana spółka w sprzeciwie od nakazu zapłaty wniosła o oddalenie powództwa
wskazując, że dochodzone roszczenie wygasło na skutek złożonego przez nią w dniu 10
września 2002 r. oświadczenia o potrąceniu przysługującej jej wierzytelności z tytułu
odszkodowania.
Pozwana w piśmie procesowym z dnia 21 kwietnia 2005 r. złożyła oświadczenie
o potrąceniu z dochodzonej należności przysługującej jej wierzytelności w kwocie
22.377,44 zł z tytułu nieuregulowanego wynagrodzenia za prowadzenie targowiska za
sierpień 2002 r. i zgłosiła zarzut potrącenia, a następnie rozszerzyła żądanie pozwu
domagając się zapłaty kwoty 124.129,63 zł obejmującej: opłatę targową (13.103,50 zł),
nie zapłacony czynsz (51.226,79 zł), opłatę rezerwacyjną (54.699,43 zł), pobraną opłatę
eksploatacyjną (52,46 zł) oraz pobrane opłaty parkingowe (4.747,54 zł).
Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa podtrzymując zarzut potrącenia
i twierdząc, że nie byli zobowiązani do przekazania powódce opłat rezerwacyjnych,
eksploatacyjnych i parkingowych.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 1 grudnia 2006 r. zasądził od pozwanych
solidarnie na rzecz powódki kwotę 82.452,69 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11
września 2002 r., oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu,
przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne.
W dniu 1 stycznia 1993 r. wspólnicy spółki cywilnej G. S. i S. W. zawarli z
powódka umowę o administrację targowiskiem przy ulicy S. w T. wraz ze znajdującymi
się na nim obiektami oraz przyległym terenem. Umowa ta była kilkakrotnie
modyfikowana aneksami. W trakcie jej wykonywania pozwana spółka wstąpiła w prawa i
obowiązki wspólników spółki cywilnej na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. Zgodnie z § 3
umowy pozwana spółka była uprawniona do poboru na rzecz i w imieniu powódki opłaty
3
targowej i czynszu najmu za lokale użytkowe w administrowanych obiektach.
Utrzymanie placu targowego i obiektów obciążało wyłącznie pozwaną spółkę, która
uprawniona była do poboru należności za korzystanie z urządzeń targowych i
świadczonych na targowisku usług. Wynagrodzenie pozwanej spółki obejmowało 45%
wpływów z pobieranej opłaty targowej i 60% wpływów z tytułu czynszu najmu. Wpływy z
tytułu opłaty targowej i czynszu najmu miały być przekazywane powódce po potrąceniu
wynagrodzenia. Umowa zawarta została na czas 10 lat. Oświadczeniem z dnia 7
sierpnia 2002 r. powódka wypowiedziała ją ze skutkiem na dzień 12 sierpnia 2002 r.,
powołując się na zaniedbania w wykonywaniu obowiązków administratora. W okresie od
1 do 12 sierpnia 2002 r. pozwana pobrała w imieniu i na rzecz powódki 64.171,45 zł,
w tym 51.067,95 zł tytułem czynszu najmu oraz 13.103,50 zł opłaty targowej.
Wpływy z tytułu opłat rezerwacyjnych wyniosły 66.732,41 zł, opłat eksploatacyjnych –
430 zł, a opłat parkingowych 5.792 zł (łącznie 72.954,41 zł brutto; 59.799,43 zł netto).
Pozwana nie przekazała powódce żadnych z pobranych opłat.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał, że zawarta w dniu 1
stycznia 1993 r. umowa ma charakter umowy o świadczenie usług, do której – zgodnie z
art. 750 k.c. – odpowiednie zastosowanie maja przepisy o zleceniu. Pozwana mogła
zatrzymać dla siebie jedynie należne jej wynagrodzenie. Winna natomiast wydać
powódce wszystko, to co uzyskała w wyniku administracji targowiska (art. 740 zdanie
drugie k.c.). Pozwana nie przekazał powódce należnych jej wpływów z tytułu opłat
targowych i czynszu najmu w kwocie 22.653,26 zł oraz z tytułu pozostałych opłat w
wysokości 59.799,43 zł. Potrącenie kwoty 22.377,44 zł (zmodyfikowanej następnie na
kwotę 22. 229,17 zł), na które powołali się pozwani nie może być uznane za skuteczne,
bowiem oświadczenie o jego dokonaniu złożył pełnomocnik pozwanej nie umocowany
do dokonania tej czynności (art. 91 k.p.c.).
Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanych kwestionującego skuteczność
rozszerzenia powództwa wskazując, że nie znajduje on oparcia w art. 91 k.p.c. oraz w
treści pełnomocnictwa udzielonego pełnomocnikowi powódki. Za bezzasadne uznał
także stanowisko pozwanych, według których roszczenie powódki w rozszerzonej części
uległo przedawnieniu. Stwierdził, że do oceny podniesionego w tym zakresie zarzutu ma
zastosowanie art. 118 k.c.
Sąd Apelacyjny na skutek apelacji obu stron zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
ten sposób, że zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki 101.741,71 zł z
ustawowymi odsetkami od kwoty 41.942,28 zł za okres od dnia 11 września 2002 r. oraz
4
od kwoty 59.779,43 zł za okres od 21 czerwca 2005 r., oddalił powództwo a także
apelacje w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu. Sąd Apelacyjny podzielił
ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę zaskarżonego wyroku. Odmiennie jednak niż
Sąd Okręgowy uznał, że potrącenie dokonane przez pozwaną było skuteczne. W
konsekwencji wskazując na wewnętrzną niespójność uzasadnienia kwestionowanego
rozstrzygnięcia w części odnoszącej się do rozliczenia rachunkowego stron i stanowiska
w przedmiocie tego potracenia przyjął, że dochodzone roszczenie jest usprawiedliwione
w zakresie żądanie zapłaty 41.942,28 zł tytułem opłat targowych i czynszu (przy
uwzględnieniu potrącenia należnego pozwanej wynagrodzenia w kwocie 22.229,17 zł)
oraz kwoty 59.779,43 zł z tytułu pobranych i nie rozliczonych opłat eksploatacyjnych,
rezerwowych i parkingowych, od której odsetki mogą być naliczane dopiero od
wniesienia pisma procesowego rozszerzającego powództwo.
W skardze kasacyjnej skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu uwzględniającemu
powództwo (pkt 1 a), oddalającemu w pozostałej części apelację pozwanych (pkt 2) oraz
orzekającej o kosztach procesu (pkt 1 c i pkt 3), opartej na obu podstawach określonych
w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., pozwani podnieśli zarzuty: naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie art. 740 w związku
z art. 750 k.c., art. 3531
w związku z art. 740 i art. 750 k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku
z art. 3531
w związku z § 1-7 i § 12 umowy, art. 65 w związku z art. 498 i art. 3531
k.c.,
art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst
jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 121, poz. 844 ) oraz art. 118 w zw. z art. 123 k.c., a także
naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 91 k.p.c., art. 88 k.p.c. i art. 379 pkt 2 w
związku z art. 97 § 1 i 2 k.p.c.
Powołując się na powyższe zarzuty pozwani wnieśli o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego w zaskarżonej części i: przekazanie sprawy w tym zakresie temu Sądowi
do ponownego rozpoznania, bądź też oddalenie apelacji, ewentualnie uchylenie także
wyroku Sądu Okręgowego w całości i odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów podniesionych w ramach
podstawy naruszenia przepisów postępowania, z którymi skarżący łączą nieważność
postępowania w zakresie rozszerzonego powództwa. Według skarżących Sąd
Apelacyjny wadliwie uznał, że zakres udzielonego przez powódkę pełnomocnictwa
procesowego upoważniał pełnomocnika do rozszerzenia powództwa, oraz że brak
5
umocowania pełnomocnika do dokonania tej czynności został konwalidowany w toku
postępowania przed Sądem pierwszej instancji w następstwie potwierdzenia przez
powódkę rozszerzenia powództwa. Odnosząc się do tych zarzutów należy stwierdzić, że
nie znajdują one usprawiedliwienia.
Zgodnie z art. 91 pkt 1 k.p.c. pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego
prawa umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie
wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania, i postępowania
wywołanego jej wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko
mocodawcy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego na gruncie przytoczonego
unormowania prezentowany jest pogląd, podzielany przez skład orzekający, że skoro
pełnomocnictwo procesowe obejmuje z mocy samego prawa umocowanie do
wytoczenia powództwa wzajemnego, to nie ulega wątpliwości, że pełnomocnik
procesowy upoważniony jest także do zgłoszenia rozszerzenia powództwa, jak również
do przyjęcia tego oświadczenia w imieniu strony przeciwnej (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 maja 1966 r., II CR 103/66, OSNC 1966, nr 2, poz. 25). Nie
można zatem uznać – jak chcą tego skarżący – że rozszerzenie powództwa dokonane
przez pełnomocnika powódki było nieskuteczne. Konstatacja ta czyni zbędnym
rozważanie konsekwencji zatwierdzenia powyższej czynności przez powódkę. Ocena
przeprowadzona w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny nie ma istotnego znaczenia.
Zarzuty naruszenia art. 88, art. 91, art. 97 § 1 i 2 oraz art. 379 pkt 2 k.p.c. trzeba więc
uznać za chybione.
Przechodząc do oceny zasadności pierwszej podstawy kasacyjnej stwierdzić
należy, że niektórym podniesionym w jej ramach zarzutom nie można odmówić
słuszności.
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku ustaleń faktycznych wynika, że w
umowie z dnia 1 stycznia 1993 r. powódka powierzyła pozwanej pobieranie opłat
targowych oraz opłat czynszowych za lokale użytkowe w administrowanych obiektach,
dobieranie najemców, negocjowanie z nimi stawek czynszu. Pobieranie wymienionych
opłat zastrzeżone zostało wyraźnie na rzecz i w imieniu powódki (§ 3). Pozwana przyjęła
na siebie obowiązki w zakresie utrzymania właściwego stanu technicznego placu
targowego i znajdujących się na nim obiektów oraz ponoszenia wynikających z tego
kosztów. Zobowiązała się do wykonania na własny koszt wszelkich prac
modernizacyjnych targowiska, wykonywania wszelkich robót konserwatorskich oraz do
utrzymania odpowiedniego stanu sanitarno-porządkowego i estetyki otoczenia (§ 2).
6
Uprawniona natomiast została do poboru należności za korzystanie z urządzeń
targowych i świadczonych na targowisku usług (§ 4). Strony precyzyjnie uregulowały
sposób wyliczenia należnego pozwanej wynagrodzenia oraz jego rozliczenia.
Wynagrodzenie to obejmowało 45% wpływów z pobieranej opłaty targowej oraz 60%
wpływów z tytułu czynszu najmu (§ 6). Pozwana zobowiązana była przekazywać te
należności powódce po odliczeniu od nich należnego wynagrodzenia (§ 7).
Trafnie zarzucili skarżący, że treść przywołanych zapisów umowy nie dawała
dostatecznej podstawy do uznania, iż wolą stron było ustanowienie obowiązku
rozliczenia przez pozwaną wpływów z tytułu dodatkowych świadczeń i zwrotu nadwyżki
pozostałej po pokryciu wydatków na rzecz powódki. Na takiej wykładni postanowień
umowy dokonanej przez Sąd Apelacyjny zaważyła kwalifikacja prawna umowy łączącej
strony i przyjęcie, że skoro była ona umową o świadczenie usług, to zastosowanie do
niej musi mieć art. 740 zdanie drugie k.c. Tymczasem zgodnie z art. 750 k.c. do umów
oświadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, przepisy o zleceniu
stosuje się odpowiednio. Stosowanie odpowiednie oznacza – jak przyjmuje się w
doktrynie i orzecznictwie - konieczność uwzględnienia specyfiki konkretnej sytuacji.
Może więc wchodzić w grę stosowanie określonych przepisów wprost, z
dostosowującymi do okoliczności modyfikacjami, a nawet – czego nie dostrzegł Sąd
Apelacyjny - wyłączenie stosowania pewnych przepisów z uwagi na odmienne cechy
danego przypadku, wynikające ze swobodnego ukształtowania przez strony stosunku
prawnego (art. 3531
k.c.).
W świetle ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku zwraca uwagę
odmienny sposób uregulowania w umowie kwestii opłat targowych i czynszowych od
innych należności, do których pobierania została upoważniona pozwana. W odniesieniu
do tych ostatnich strony nie zamieściły zastrzeżenia, że podlegają one pobraniu w
imieniu i na rzecz powódki, nie określiły sposobu i terminu ich ewentualnego rozliczenie.
Przez cały czas wykonywania umowy opłaty te nie były rozliczane. Żądanie takie
powódka zgłosiła dopiero w toku niniejszego procesu. Okoliczności te – jak trafnie
podnieśli skarżący – nie zostały właściwy dostrzeżone i ocenione przy dokonywaniu
przez Sąd drugiej instancji wykładni oświadczeń woli stron. Ustalenie zgodnego zamiaru
stron wyrażającego się w umowie nie pozwala na ograniczenie zabiegów
interpretacyjnych tylko do jednego postanowienia umowy, ale wymaga uwzględnienia
całego jej kontekstu. Wbrew odmiennemu zapatrywaniu tego Sądu, sposób
wykonywania zobowiązania o charakterze trwałym także stanowi przydatną wskazówkę
7
interpretacyjną rzeczywistej woli stron. Treści tej woli nie należy wykładać – jak uczynił
to Sąd Apelacyjny - w oparciu o przypuszczenie, że powódka nie domagała się przez
okres ponad ośmiu lat wykonywania umowy rozliczenia wpływów z opłat
eksploatacyjnych, rezerwacyjnych i parkingowych tylko z uwagi na zaufanie wobec
swojego kontrahenta. Z tych też względów nie można skutecznie odeprzeć zarzutów
naruszenia art. 65, art. 3531
oraz art. 740 zdanie drugie w związku z art. 750 k.c.
Nietrafne okazały się natomiast zarzuty naruszenia art. 118 i art. 123 k. c. oraz
art. 15 ust 3 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych.
Naruszenie pierwszych dwóch wymienionych przepisów skarżący łączyli z zarzutem
bezskuteczności rozszerzenia powództwa, który nie znajduje usprawiedliwienia, ostatnie
zaś unormowanie nie ma zastosowania do opłat za świadczone przez pozwanych
dodatkowe usługi targowe i korzystanie z urządzeń.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
i art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.