Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 stycznia 2008 r.
I UK 195/07
W sytuacji, gdy po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej prawo do
emerytury, nie przedstawiono nowych dowodów ani nie ujawniono nieuwzlęd-
nionych poprzednio okoliczności a uznane poprzednio za wiarygodne dowody
dawały podstawy do przyznania tego prawa, organ rentowy nie może z urzędu
wszcząć postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń w trybie art.
114 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353
ze zm.).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 stycznia
2008 r. sprawy z odwołania Andrzeja T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 stycznia 2007 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację,
2. zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy 150 zł (sto pięćdzie-
siąt) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 września 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w C. przyznał wnioskodawcy Andrzejowi T. prawo do emerytury na podstawie § 4
ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku eme-
rytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), po ustaleniu, że wnioskodawca osiągnął w
dniu 16 sierpnia 2004 r. wiek emerytalny (60 lat), ma wymagane dla mężczyzn
okresy składkowe i nieskładkowe oraz ma ponad piętnastoletni okres pracy w szcze-
2
gólnych warunkach na stanowiskach wymienionych w załączniku do rozporządzenia
- wykazie A dziale XIV poz.24. To ostanie ustalenie zostało dokonane na podstawie
świadectwa pracy wystawionego przez pracodawcę. W marcu 2005 r. organ rentowy
zwrócił się do pracodawcy wnioskodawcy o dodatkowe informacje odnośnie zajmo-
wanych stanowisk pracy i po otrzymaniu odpowiedzi o wykonywaniu we wskazanych
okresach nadzoru na budowach decyzją z dnia 15 kwietnia 2005 r. wstrzymał z
dniem 1 maja 2005 r. dalszą wypłatę emerytury. Wnioskodawca wniósł odwołanie od
tej ostatniej decyzji. Uzasadnienie decyzji zostało sporządzone dopiero w odpowiedzi
na odwołanie. Organ rentowy stwierdził, że po dokonaniu ponownej analizy posiada-
nej dokumentacji uznano, że zebrany materiał nie dawał podstaw do przyznania
wnioskodawcy emerytury. Wnioskodawca sprawując dozór inżynieryjno-techniczny
nie mógł wykonywać pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy. Jak wynika z analizy zakresów obowiązków na zajmowanych stanowi-
skach pracy, szereg czynności miało charakter administracyjny i nie można przyjąć,
aby były wykonywane w warunkach, w których nie są zachowane higieniczne normy
pracy.
Wyrokiem z dnia 20 stycznia 2006 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Częstochowie zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wniosko-
dawcy prawo do emerytury z dniem 1 maja 2005 r. Sąd ustalił, że w okresie od dnia
1 maja 1969 r. do dnia 12 grudnia 1991 r. wnioskodawca był zatrudniony w „M.-Z.”
Holding SA w Z. zajmując stanowiska kierownicze na różnych budowach. Jako
okresy pracy w szczególnych warunkach pracodawca wskazał okresy od 1 maja
1970 r. do 31 grudnia 1982 r., od 27 maja 1983 r. do 4 listopada 1985 r. i od 5 listo-
pada 1985 r. do 31 stycznia 1986 r. (łącznie 15 lat i 3 miesiące) na stanowiskach kie-
rownika obiektu oraz kierownika i zastępcy kierownika budowy. Na tych stanowi-
skach wnioskodawca sprawował bezpośredni dozór inżynieryjno-techniczny nad pra-
cownikami zatrudnionymi na stanowiskach monterów i spawaczy elektrycznych kon-
strukcji metalowych na wysokościach, a także prowadził na bieżąco kontrolę jakości
wykonywanych prac oraz czuwał nad bezpieczeństwem i higieną pracy. Były to prace
w warunkach szczególnych wymienione w wykazie A dziale XIV poz.24 załącznika
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytal-
nego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze. Z zakresów czynności wnioskodawcy wynika, że niektóre czynności nie
dotyczyły sprawowania bezpośredniego dozoru nad pracownikami, jednakże, z
3
uwagi na specyfikę wykonywanych prac (budowa dużych obiektów przemysłowych)
wnioskodawca pracował po kilkanaście godzin dziennie. W związku z tym można
przyjąć, że co najmniej 8 godzin dziennie stale sprawował bezpośrednio dozór nad
pracownikami wykonującymi pracę przy montażu konstrukcji metalowych na wysoko-
ści i spawaniu elektrycznym również na wysokości. Zdaniem Sądu wnioskodawca
spełnił wszystkie warunki do przyznania mu emerytury.
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego od tego wyroku Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyrokiem z dnia 25 stycznia
2007 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie.
Analizując wskazane w świadectwie pracy okresy pracy wnioskodawcy Sąd Apela-
cyjny uznał, że praca na wskazanych stanowiskach odpowiadała stanowiskom wy-
mienionym w nieobowiązującym już wykazie C dziale III poz. 6 załącznika do powo-
łanego rozporządzenia. Praca na tych stanowiskach nie dawała prawa do emerytury
w niższym wieku od powszechnie wymaganego, a jedynie uprawniała do wzrostu
emerytury lub renty. Aby uzyskać prawo do emerytury wnioskodawca musiałby wy-
kazać wykonywanie pracy określonej w wykazie A dziale XIV poz. 24, do których za-
licza się między innymi prace dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wy-
działach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.
Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do
świadczeń są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Z zakresów
obowiązków wynika, że do obowiązków wnioskodawcy należało szereg czynności o
charakterze administracyjnym, na przykład przeprowadzanie odbiorów zagospoda-
rowania placów budów w zakresie obiektów produkcyjnych i socjalno-bytowych przed
rozpoczęciem robót montażowych, nadzór nad opracowaniem przez podległe służby
harmonogramów działania w zakresie przygotowania dokumentacji technicznej,
technologicznej, materiałowej, sprzętu montażowego, środków transportowych i in-
nych związanych z realizacją zadań produkcyjnych na budowach i obiektach, podpi-
sywanie dokumentów źródłowych i sprawozdawczości z podległego odcinka pracy
oraz korespondencji do działów i jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa, opra-
cowywanie planu przygotowania i zabezpieczenia na okres zimowy budowom i
obiektom potrzebnych materiałów i środków do prowadzenia robót, sporządzanie
obowiązującej sprawozdawczości z wykonania zadań postępu technicznego, opra-
cowywanie projektów instrukcji roboczych dotyczących prowadzenia budowy, wyko-
4
nywania i rozliczania robót, zakresów czynności podległych pracowników. Wniosko-
dawca na zajmowanych stanowiskach nadzorował bezpośrednio prace na realizowa-
nych budowach i podlegali mu kierownicy tych budów i obiektów, a im zastępcy kie-
rownika, mistrzowie i brygadziści. Brak było podstaw do przyjęcia, że w całym spor-
nym okresie wnioskodawca pracował po kilkanaście godzin dziennie. Mógł on okre-
sowo pracować po kilkanaście godzin dziennie, jednak sytuacja taka nie mogła wy-
stępować w całym spornym okresie. Charakter zajmowanych stanowisk (kierowni-
czego dozoru inżynieryjno-technicznego) oraz związane z nimi obowiązki nie po-
zwalają na przyjęcie, że były to stanowiska, na których prace wykonywane są stale i
bezpośrednio przy stanowisku wymienionym w wykazie. Wnioskodawca nie spełnia
więc warunków określonych w § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze, gdyż nie posiada co najmniej 15
lat pracy w warunkach szczególnych.
Od tego wyroku wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną, którą oparł na obu
podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Pierwszą podstawą jest naruszenie
prawa materialnego, która została sformułowana następująco: „a) naruszenie art. 7,
32 § 1 i 2, 64 § 1 i 2, 67 § 1 i 2 Konstytucji poprzez błędną ich wykładnię i niezasto-
sowanie nieuwzględniającą zasady ochrony praw nabytych wcześniej dotyczących
praw do ubezpieczenia społecznego i prawa do dokumentowania prawa do świad-
czeń dokumentami określanymi w przepisach prawa; b) naruszenie art. 114 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez ich
niewłaściwą wykładnię i niezastosowanie bowiem Sąd II instancji nie ustalił braku
przesłanek do wszczęcia postępowania o wstrzymanie emerytury czym naruszył za-
sadę ochrony praw nabytych wcześniej do świadczeń z ubezpieczenia społecznego;
c) naruszenie § 2 ust. 1 i 2 i § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.
02. 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze w związku z art. 32 ust. 1, 2 i 4
ustawy z dnia 17. 12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe stosowania polegające na
nieuwzględnieniu tego, iż świadectwa pracy w warunkach szczególnych i szczegól-
nym charakterze są dokumentami przewidzianymi przez ustawodawcę do dowodze-
nia faktu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a wobec
ich posiadania inne środki dowodowe nie powinny być stosowane; d) naruszenie
5
przepisów, o których mowa w pkt c w związku z art. 253 k.p.c. 82-88 k.c. poprzez ich
niezastosowanie bowiem treść świadectwa pracy w warunkach szczególnych lub w
szczególnym charakterze może być podważona wyłącznie poprzez udowodnione
zarzuty dotyczące prawdziwości dokumentu, wad oświadczenia woli, lub zaistnienia
przestępstwa związanego z jego wydaniem; e) naruszenie przepisów, o których
mowa w pkt. c w związku z wykazem A poz. 24 pkt 1 stanowiący załącznik nr 1 do
zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z
1.08.1983 r. (Dziennik Urzędowy MBiPMB nr 3 poz. 6 z 1983) poprzez błędne przy-
jęcie, że ten ostatni akt nie stanowi źródła prawa i w rezultacie jego niezastosowanie
oraz błędną wykładnię polegającą na niezastosowaniu wykładni celowościowej, jaka
przyświecała ustawodawcy umieszczając stanowiska dozoru inżynieryjno - technicz-
nego w grupie stanowisk, na których praca jest uznawana za pracę w warunkach
szczególnych i uprawnia do wcześniejszego nabycia prawa do emerytury”. Druga
podstawa skargi - naruszenie przepisów postępowania - została sformułowana na-
stępująco: „a) naruszenie art. 382 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 i 391 § 1 k.p.c. oraz
art. 233 § 1 k.p.c. poprzez braki uzasadnienia wyroku polegające na niedokonaniu
omówienia, którym dowodom Sąd odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, a na
których się oparł, co ma istotny wpływ na wynik sprawy, bowiem uniemożliwia odtwo-
rzenie sfery motywacyjnej wyroku a zatem nie poddaje się kontroli kasacyjnej; b) na-
ruszenie art. 228 § 1, 231 k.p.c. w związku z art. 328 § 2, 382 i 391 § 1 k.p.c. po-
przez fakt, iż braki uzasadnienia uniemożliwiają zbadanie, czy Sąd II instancji doko-
nał domniemań faktycznych lub wykorzystywał fakty powszechnie znane ustalając
stan faktyczny, a jeżeli przyjąć, że to robił, to braki uzasadnienia uniemożliwiają czy
domniemania zostały wywiedzione w sposób spójny i logiczny zgodny z zasadami
współżycia społecznego z materiału dowodowego sprawy, powyższe ma istotny
wpływ na wynik sprawy, uniemożliwia kontrolę kasacyjną wyroku i odtworzenie jego
sfery motywacyjnej; c) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2, 382,
391 § 1 k.p.c. ponieważ braki uzasadnienia uniemożliwiają kontrolę, czy w postępo-
waniu apelacyjnym nie doszło do przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów,
co ma istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ uniemożliwia kontrolę kasacyjną
wyroku i ustalenia jego sfery motywacyjnej”. W związku z tymi zarzutami skarżący
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacj, ewentualnie przekaza-
nie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania nie mogą zostać uwzględnione.
Dotyczą one wadliwej oceny dowodów, błędów w ustaleniach faktycznych oraz nie-
zachowania wymagań, jakim powinno odpowiadać uzasadnienie wyroku. Zgodnie z
art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Zarzuty w tym zakresie nie podlegają więc roz-
poznaniu przez Sąd Najwyższy. Ewentualne wady uzasadnienia wyroku nie są uchy-
bieniami, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.),
gdyż uzasadnienie sporządza się po wydaniu wyroku, kiedy wynik sprawy jest już
przesądzony. Zarzuty w tym zakresie również nie mogą stanowić samodzielnej pod-
stawy skargi kasacyjnej.
Przytaczając podstawę naruszenia prawa materialnego skarżący dość przy-
padkowo wskazał jako naruszone liczne przepisy Konstytucji RP, naruszenie to po-
lega - jego zdaniem - na nierespektowaniu praw nabytych. Ochrona praw nabytych
jest istotnie jedną z podstawowych zasad praworządnego państwa i zasadę zaufania
do państwa wyprowadza się z treści art. 2 Konstytucji RP a nie z przepisów wskaza-
nych w skardze kasacyjnej. Jednakże ochroną objęte są tylko prawa słusznie nabyte,
zatem przepisy prawa przewidujące możliwość pozbawienia praw nabytych niesłusz-
nie nie pozostają w sprzeczności z zasadami konstytucyjnymi. W zakresie nabycia
prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, które zostało przyznane prawomocną
decyzją organu rentowego, możliwość ponownego ustalenia prawa do świadczeń, w
tym możliwość odmowy przyznania uzyskanego uprzednio prawa, przewiduje przepis
art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Jed-
nakże zmiana w prawie do świadczeń może nastąpić tylko w warunkach ściśle okre-
ślonych w tym przepisie.
Przepis art. 114 ust. 1 stanowi, że prawo do świadczeń lub ich wysokość
ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli
po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe
dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają
wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Na podstawie tego przepisu po-
stępowanie o ponowne ustalenie prawa do świadczeń może zostać wszczęte tylko w
dwóch przypadkach - przedłożenia nowych dowodów, czyli dowodów, którymi organ
7
rentowy nie dysponował w poprzednim postępowaniu, oraz ujawnienie okoliczności
istniejących przed wydaniem decyzji a nieuwzględnionych przez organ rentowy. Je-
żeli nie pojawią się nowe dowody lub nie ujawnią się nowe okoliczności, nie jest do-
puszczalne wszczęcie postępowania na podstawie art. 114 ust. 1. Na tle tego prze-
pisu aktualna jest uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5
czerwca 2003 r., III UZP 5/03 (OSNP 2003 nr 18, poz. 442), stwierdzająca, że od-
mienna ocena dowodów dołączonych do wniosku o emeryturę lub rentę przeprowa-
dzona przez organ rentowy po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadcze-
nie, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie z urzędu postępowania o po-
nowne ustalenie prawa do świadczeń. W świetle tej uchwały nie jest dopuszczalne
ponowne ustalenie prawa do świadczeń tylko z tej przyczyny, że organ rentowy w
wyniku ponownej oceny dowodu uzna go za niewiarygodny, lub też poweźmie wąt-
pliwości co do jego wiarygodności i przeprowadzi postępowanie dowodowe w celu
ponownego sprawdzenia stwierdzonych tym dowodem okoliczności.
W niniejszej sprawie nie pojawiły się ani nowe dowody, ani nie zostały ujaw-
nione nieuwzględnione dotychczas okoliczności. Podstawą wszczęcia postępowania
przez organ rentowy była notatka służbowa z dnia 8 marca 2005 r. podpisana przez
głównego specjalistę do spraw emerytur i rent treści następującej: „proszę o analizę
dokumentów mających wpływ na przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w
szczególnych warunkach na stanowisku dozoru inżynieryjno-technicznego na budo-
wie i zajęcia ponownego stanowiska z uwzględnieniem wytycznych przekazywanych
na szkoleniach”. Kolejną czynnością organu rentowego było skierowanie w dniu 30
marca 2005 r. pisma do pracodawcy wnioskodawcy z prośbą o udzielenie informacji,
w jakich okresach i na jakich stanowiskach wnioskodawca wykonywał pracę w
szczególnych warunkach oraz jaki był charakter wykonywanej przez niego pracy. W
odpowiedzi z dnia 7 kwietnia 2005 r. pracodawca wnioskodawcy wskazał stanowiska
wymienione w świadectwie pracy wyjaśniając, że praca na tych stanowiskach była
wykonywana w szczególnych warunkach. Po otrzymaniu tej odpowiedzi organ rento-
wy wydał zaskarżoną decyzję, a zakresy czynności wnioskodawcy były żądane już
po wniesieniu przez wnioskodawcę odwołania od tej decyzji. Jeżeli podstawą do
wszczęcia postępowania były wątpliwości co do wiarygodności świadectwa pracy
(prawdziwości zamieszczonych w nim danych), to nie była to wystarczająca podsta-
wa do zastosowania art. 114 ust. 1. Wszystkie ewentualne wątpliwości mogły być
wyjaśnione w poprzednim postępowaniu. Jeżeli dokument został uznany za praw-
8
dziwy i wiarygodny, organ rentowy nie mógł zmienić prawomocnej decyzji w oparciu
o „wytyczne przekazywane na szkoleniach”. W tych warunkach nie mógł być zasto-
sowany przepis art. 114 ust. 1, a ewentualna zmiana w prawie do świadczeń mogła
nastąpić tylko w oparciu o przepis art. 114 ust. 1a.
Ten ostatni przepis został dodany ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264) i stanowi, że przepis ust. 1 stosuje się
odpowiednio, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji okaże się, że przedłożone do-
wody nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wy-
sokości. Przepis ten ma zastosowanie wówczas, gdy świadczenie zostało przyznane
w wyniku błędu organu rentowego (na przykład podwójnego uwzględnienia tych sa-
mych okresów zatrudnienia u różnych pracodawców) lub w wyniku pominięcia usta-
lenia istotnych okoliczności (na przykład niezbadania spełnienia jednego spośród
kilku wymaganych warunków). W niniejszej sprawie przepis ten mógłby być zastoso-
wany, gdyby świadectwo pracy nie zawierało wszystkich danych wymaganych do
ustalenia wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach. W
świadectwie tym zostały wskazane okresy wykonywania pracy w szczególnych wa-
runkach i stanowiska zajmowane przez wnioskodawcę, na których stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy wykonywał dozór inżynieryjno-techniczny na budowie na sta-
nowisku wymienionym w wykazie A dziale XIV poz. 24 załącznika do rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W dalszej
części wymienione są pozycje resortowego wykazu stanowisk, na których wykony-
wane są prace w szczególnych warunkach. W wykazie A dziale XIV poz. 24 wymie-
niona jest kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór
inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wy-
konywane są prace wymienione w wykazie. W odniesieniu do budownictwa chodzi tu
o dozór inżynieryjno-techniczny nad robotami wymienionymi w dziale V wykazu A.
Po skonfrontowaniu wskazanych w świadectwie pracy stanowisk wymienionych w
wykazie resortowym ze stanowiskami wymienionymi w wykazie A można stwierdzić,
że chodzi tu o prace wymienione w dziale V poz. 5 - prace przy montażu konstrukcji
metalowych na wysokości. W dziale XIV poz. 24 za pracę w szczególnych warun-
kach zostało uznane samo wykonywanie dozoru inżynieryjno- technicznego w okre-
ślonych obiektach i nie jest wymagane wykonywanie pracy w „warunkach, w których
9
nie są zachowane higieniczne normy pracy”, jak to twierdzi organ rentowy, lub „stale i
bezpośrednio przy stanowisku wymienionym w wykazie”, jak stwierdza Sąd Apela-
cyjny. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla
zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawno-
ści psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Za taką pracę
został uznany w wykazie A dozór inżynieryjno-techniczny nad pracami wykonywa-
nymi w warunkach zagrażających bezpieczeństwu, jakimi są prace przy montażu
konstrukcji metalowych na wysokości. Osoba wykonująca taki dozór nie musi stale
przebywać na stanowiskach, gdzie jest wykonywana praca, w zakresie jej obowiąz-
ków musi być przewidziane sporządzanie dokumentacji, planów organizacyjnych i
innych czynności. Ponoszenie odpowiedzialności za wykonywanie pracy, w której
każdy błąd techniczny może narazić na niebezpieczeństwo pracowników i inne
osoby, zostało uznane za wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Podobny
pogląd zaprezentował Sąd Najwyższy w niepublikowanym jeszcze wyroku z dnia 4
października 2007 r., I UK 111/07, stwierdzając, że objęcie nadzorem lub kontrolą
także innych prac niż wymienione w wykazie A nie wyłącza zakwalifikowania samego
nadzoru lub kontroli jako pracy w szczególnych warunkach, jeżeli te inne prace nie
są na danym oddziale lub wydziale podstawowe. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-
techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca wnioskodawcy polegająca
na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie było żad-
nej potrzeby ustalania, ile czasu poświęcał on na bezpośredni nadzór nad pracowni-
kami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem. Świa-
dectwo pracy zawierało więc pełne dane pozwalające na stwierdzenie, że we wska-
zanych w nim okresach wnioskodawca wykonywał prace wymienione w wykazie A
dziale XIV poz. 24 załącznika do powołanego rozporządzenia Rady Ministrów w wa-
runkach określonych w § 2 tego rozporządzenia - stale i w pełnym wymiarze czasu
pracy. Nie można zatem uznać, że przedłożone w poprzednim postępowaniu dowody
nie dawały podstaw do ustalenia prawa do emerytury. W związku z tym przepis art.
114 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach również nie stanowił podstawy do
wszczęcia z urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń.
W sytuacji, gdy po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej prawo do eme-
rytury nie przedstawiono nowych dowodów ani nie ujawniono nieuwzględnionych
10
poprzednio okoliczności, a uznane poprzednio za wiarygodne dowody dawały pod-
stawy do przyznania tego prawa, organ rentowy nie może z urzędu wszcząć postę-
powania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń w trybie art. 114 ust. 1 i ust. 1a.
Organ rentowy wydał decyzję niezgodnie z tymi przepisami, zatem słusznie Sąd
pierwszej instancji zmienił tę decyzję i przywrócił wnioskodawcy prawo do emerytury.
Decyzja jest sprzeczna z prawem także z innych przyczyn. Jeżeli postępowanie zo-
stało wszczęte na podstawie art. 114 ust. 1 lub ust.1a, powinno być ono zakończone
decyzją zmieniającą uprzednio ustalone prawo, w tym wypadku decyzją odmawiają-
cą przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury. Tymczasem organ rentowy bez
podstawy prawnej wstrzymał dalszą wypłatę emerytury. Przepis art. 134 ust. 1 pkt 4
stanowi, że wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli okaże się, że prawo do świad-
czeń nie istniało. Podstawą do zastosowania tego przepisu jest stwierdzenie decyzją
braku prawa do świadczeń, a w tym przypadku decyzja w trybie art. 114 ust. 1 lub
ust. 1a nie została wydana. Oddalenie przez Sąd Apelacyjny odwołania od niezgod-
nej z prawem decyzji organu rentowego nastąpiło z naruszeniem art. 114 ust. 1 i 1a
ustawy o emeryturach i rentach. Ponieważ nie było podstaw do zastosowania tych
przepisów i w konsekwencji zbędne było prowadzenie postępowania co do wykony-
wania przez wnioskodawcę pracy w szczególnych warunkach, nie ma potrzeby usto-
sunkowania się do pozostałych zarzutów naruszenia prawa materialnego podniesio-
nych w skardze kasacyjnej.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. uchylił zaskar-
żony wyrok i oddalił apelację organu rentowego.
========================================