Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 lutego 2008 r.
I UK 232/07
Przy ustalaniu prawa do emerytury na podstawie art. 10a ust. 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) uwzględnia się
okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli odzyskanie zdol-
ności do pracy nastąpiło po osiągnięciu wieku emerytalnego (co najmniej 60 lat
dla kobiety i co najmniej 65 dla mężczyzny).
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 lutego
2008 r. sprawy z odwołania Władysławy U. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w R. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 30 września 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
R. odmówił przyznania Władysławie U. prawa do emerytury, ponieważ uznał za udowod-
nione zamiast wymaganych 15 lat jedynie 4 lata, 11 miesięcy i 27 dni okresów składko-
wych oraz 1 rok, 7 miesięcy i 29 dni okresów nieskładkowych, ograniczonych do 1/3
uwzględnionych okresów składkowych.
Wyrokiem z dnia 1 marca 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku zmienił decyzję organu rento-
wego i przyznał wnioskodawczyni poczynając od dnia 1 sierpnia 2005 r. prawo do eme-
rytury przewidzianej w art. 28 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach lub ustawą). Sąd Rejonowy uznał, że do
2
okresów składkowych i nieskładkowych uwzględnionych przez organ rentowy należy doli-
czyć wnioskodawczyni okresy zatrudnienia od 30 czerwca 1954 r. do 28 lutego 1955 r.
w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w K. oraz od 2 maja 1956 r. do 31 grudnia
1958 r. w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w W.Ś., a nadto okres pobierania
przez wnioskodawczynię w okresie od 28 czerwca 1973 r. do 31 października 1979 r.
renty inwalidzkiej w związku z wypadkiem w drodze do pracy, przewidzianej dla inwali-
dów III grupy. Prawo do tego świadczenia ustało w związku z odzyskaniem przez
wnioskodawczynię zdolności do pracy. W konsekwencji legitymuje się ona okresami
składkowymi w rozmiarze 8 lat, 3 miesięcy i 27 dni, podlegającymi uwzględnieniu
okresami nieskładkowymi w rozmiarze 2 lat, 9 miesięcy i 9 dni oraz uwzględnionym
na podstawie art. 10a ustawy okresem pobierania renty z tytułu niezdolności do
pracy w rozmiarze 6 lat, 4 miesięcy i 3 dni.
Wyrokiem zdnia 8 lutego 2007 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach zmienił powyższy wyrok i
oddalił odwołanie wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego. W ocenie Sądu drugiej instan-
cji, okres pobierania przez wnioskodawczynię rentyinwalidzkiej nie podlega uwzględnieniu przy
ustalaniu jej uprawnień do emerytury. Przepis art. 10a ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach ma na celu umożliwienie doliczenia okresu pobierania świadczenia rentowego
przy ustalaniu prawa do emerytury tym osobom, które utraciły po osiągnięciu wieku
emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) prawo do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy z powodu odzyskania zdolności do pracy. Sąd drugiej instancji wskazał,
że intencja ustawodawcy jest zrozumiała i w pełni zasługuje na aprobatę, gdyż osoby,
które przez długi okres pobierały rentę, a po osiągnięciu powszechnego wieku emerytal-
nego odzyskały zdolność do pracy i nie spełniają warunku posiadania wymaganej ilości
okresów składkowych i nieskładkowych, nie mają żadnych szans na zrealizowanie tej
przesłanki nabycia uprawnień emerytalnych. Powołany przepis należy interpretować
ściśle z uwagi na jego wyjątkowy charakter. Nie może on stanowić więc podstawy do
przyznania emerytury osobie, która w przeszłości pobierała rentę, utraciła do niej prawo
z powodu odzyskania zdolności do pracy i nie podjęła starań w celu uzyskania wymaga-
nej ilości okresów składkowych i nieskładkowych gwarantujących prawo do emerytury.
Wnioskodawczyni (ur. 11 grudnia 1938 r.) z dniem 1 listopada 1979 r. utraciła prawo do
dalszego pobierania świadczenia rentowego z powodu odzyskania zdolności do pracy. W
tym czasie była osobą stosunkowo młodą i nie musiała sprawować osobistej opieki nad
dziećmi, urodzonymi w latach 1960 i 1963. Nie było zatem obiektywnych przeszkód unie-
możliwiających jej podjęcie zatrudnienia bądź innej działalności. Odmowa uwzględnienia
3
okresu pobierania renty powoduje, że wnioskodawczyni nie spełnia warunku posiada-
nia 15 lat okresów składkowych i nieskładkowych wymaganych do nabycia prawa do
świadczenia emerytalnego.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła narusze-
nie prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię art. 10a ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez przyjęcie, że przy ustalaniu prawa
do emerytury osoby, która osiągnęła powszechny wiek emerytalny i utraciła prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
z powodu odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się również okresy pobierania tej
renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art.
5 - 7 i 10 ustawy, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w za-
kresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu jedynie w sytuacji, gdy utrata prawa do
renty i odzyskanie zdolności do pracy nastąpiły już po osiągnięciu powszechnego wieku
emerytalnego przez osobę ubiegającą się o prawo do emerytury. Wskazując na powyższy
zarzut skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponow-
nego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że brzmienie art. 10a ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie wskazuje
w żadnym miejscu, aby ustawodawca zamierzał ograniczyć prawo do doliczenia okresu
pobierania renty w przypadku braku stażu emerytalnego tylko i wyłącznie do tych osób,
które utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy po osiągnięciu powszechnego
wieku emerytalnego, to jest odpowiednio 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Interpretacja
literalna powołanego przepisu prowadzi do wniosku, iż ustawodawca wskazuje w art. 10a
ust. 1 ustawy na grupę osób, które po pierwsze - wystąpiły o ustalenie prawa do emerytury,
po drugie - osiągnęły wiek emerytalny wynoszący odpowiednio 60 lat dla kobiet i 65 lat dla
mężczyzn, po trzecie - utraciły w bliżej nieokreślonym czasie przeszłym prawo do renty z
tytułu niezdolności do pracy z powodu odzyskania zdolności do pracy, po czwarte - okresy
składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5 - 7 i 10 ustawy są krót-
sze od okresu wymaganego do przyznania emerytury. Osoby, które kumulatywnie speł-
niają powyższe przesłanki ustawowe, mają prawo do uzupełnienia brakującego stażu
emerytalnego o okresy pobieranej renty, bez względu na moment, w którym utraciły prawo
do tej renty. W ocenie skarżącej, skoro ustawodawca w art. 10 ust. 1 ustawy stwierdził, że
do uzupełnienia brakującego okresu do przyznania prawa do emerytury dolicza się okresy
4
pobierania renty, to należy uznać, iż nie chodzi tylko o ostatni okres, ale o wszystkie
okresy w życiu osoby ubezpieczonej, w których pobierała rentę i które to okresy mogą
zostać uwzględnione przy naliczaniu stażu emerytalnego, jeżeli zajdzie taka koniecz-
ność. Istotą omawianego przepisu jest sam fakt pozostawania przez ubezpieczonego na
rencie, a nie data, w której ubezpieczony utracił prawo do renty. Skarżąca powołała się w
tym zakresie na uzasadnienie projektu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 121, poz. 1264), w którym wskazuje się na umożliwienie nabycia prawa do emerytury
osobie, która nie zdołała wypracować wymaganego stażu ubezpieczeniowego, ponieważ prze-
bywała na rencie z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu tym jest zatem mowa o zaist-
nieniu faktu utraty prawa do renty, a nie o czasie, w którym ta utrata ma nastąpić. Natomiast wy-
kładnia zaprezentowana przez Sąd drugiej instancji prowadzi do podziału ubezpieczonych na
dwie grupy, po pierwsze - osób, którym ostatni okres pobierania renty zakończył się po osią-
gnięciu powszechnego wieku emerytalnego i po drugie - osób, którym ostatni okres pobierania
renty zakończył się przed osiągnięciem tego wieku. Taki podział stanowi dyskryminację drugiej
grupy osób, co z pewnością nie było intencją ustawodawcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dodany do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z
dniem 1 lipca 2004 r. przepis art. 10a stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury osoby,
która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla męż-
czyzn i utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu z
powodu odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się również okresy pobierania tej renty,
jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5 - 7 i 10,
są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do
uzupełnienia tego okresu (ust. 1), przy czym okresów pobierania renty z tytułu niezdolności
do pracy nie uwzględnia się, jeżeli zbiegają się w czasie z okresami, o których mowa w art. 6,
7 i 10, uwzględnionymi przy ustalaniu prawa do emerytury (ust. 2).
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, że przytoczony przepis posługuje się w
ust. 1 pojęciem „renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu”. Zgodnie z
art. 4 pkt 3 ustawy, użyte w niej określenie „Fundusz” oznacza Fundusz Ubezpieczeń Spo-
łecznych, o którym mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Wskazane
przepisy to art. 51 i następne ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
5
społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), zaś Funduszem, o któ-
rym przepisy te stanowią, jest powołany z dniem 1 stycznia 1999 r. dla realizacji zadań z za-
kresu ubezpieczeń społecznych Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Ze środków tego Fun-
duszu finansowane są między innymi wypłaty świadczeń z ubezpieczenia rentowego i wy-
padkowego (art. 54 pkt 1) i w tym celu w jego ramach wyodrębnione zostały między innymi
fundusze: emerytalny, z którego finansowane są wypłaty emerytur (art. 55 pkt 1); rentowy, z
którego są finansowane są między innymi wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy oraz
wypłaty emerytur przyznanych z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy oso-
bom, które nie mają okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat
dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn (art. 55 pkt 2) oraz wypadkowy, z którego finan-
sowane są świadczenia określone w odrębnych przepisach (art. 55 pkt 4), w tym renta z ty-
tułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (art. 2
pkt 4 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i cho-
rób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm., a następnie art. 6
ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych, Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.). Zatem renta z
tytułu niezdolności do pracy przysługująca z Funduszu, o której stanowi art. 10a ustawy o
emeryturach i rentach, to renta przysługująca z wyodrębnionych z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych funduszu rentowego lub wypadkowego. Wnioskodawczyni pobierała rentę in-
walidzką w okresie od 28 czerwca 1973 r. do 31 października 1979 r. na podstawie przepi-
sów ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowni-
ków i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.). Świadczenie to było finansowane z funduszu
emerytalnego utworzonego z dniem 1 stycznia 1968 r. ustawą z dnia 23 stycznia 1968 r. o
funduszu emerytalnym (Dz.U. Nr 3, poz. 7 ze zm.). Fundusz ten został zniesiony na mocy
art. 39 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 42, poz. 202 ze zm.), a utworzony na podstawie jej przepisów Fundusz
Ubezpieczeń Społecznych (art. 25 i następne) uległ likwidacji z dniem 31 grudnia 1998 r. z
mocy art. 116 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nie bu-
dzi więc wątpliwości, że pobierana przez skarżącą renta inwalidzka nie była rentą z tytułu
niezdolności do pracy przysługującą z Funduszu w rozumieniu art. 10a w związku z art. 4 pkt
3 ustawy o emeryturach i rentach. Za taką można by bowiem jedynie uznać rentę przysłu-
gującą w razie spełnienia określonych w tej ustawie warunków do nabycia prawa do świad-
czenia pieniężnego z ubezpieczeń rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 2
ust. 1) bądź świadczenie rentowe, do którego prawo poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r.
6
zostało zachowane na podstawie art. 180 ust. 1 i 5 ustawy. Taka konstrukcja jest konse-
kwencją z jednej strony - wprowadzenia z dniem 1 stycznia 1999 r. nowego w swych zało-
żeniach jednolitego, stabilnego i efektywnego w zachodzących warunkach demograficznych
i gospodarczych systemu emerytalno-rentowego, zapewniającego świadczenia osobom
uczestniczącym w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego, z którego wypłacane są świad-
czenia oraz z drugiej strony - konieczności respektowania zasady praw nabytych, zapew-
niającej ochronę świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a zwłaszcza praw emerytalno-ren-
towych (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99, OTK 2000
nr 1, poz. 1 i orzeczenia tam powołane). Należy również zwrócić uwagę, że renty inwalidzkie
stały się z mocy prawa rentami z tytułu niezdolności do pracy dopiero z dniem 1 września
1997 r. na mocy art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o
zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 100, poz. 461). W tej
dacie wnioskodawczyni nie była już uprawniona do świadczenia rentowego i nie pobierała go
od kilkunastu lat. Do rent inwalidzkich, do których prawo ustało przed dniem 1 września 1997
r. oraz do rent z tytułu niezdolności do pracy, do których prawo ustało przed dniem 1 stycznia
1999 r. przepisy ustawy o emeryturach i rentach nie nawiązują. W konsekwencji, skoro skar-
żąca nie pobierała przysługującej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych renty z tytułu nie-
zdolności do pracy, to prawa tego nie mogła utracić i już tylko z tego względu skarga kasa-
cyjna nie może zostać uwzględniona.
Niezależnie od powyższego, niezasadny jest kasacyjny zarzut naruszenia przez Sąd
drugiej instancji art. 10a ustawy o emeryturach i rentach, poprzez jego błędną wykładnię.
Przepis ten przewiduje możliwość uwzględniania okresów pobierania renty z tytułu niezdol-
ności do pracy przy ustalaniu prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym. Wa-
runkami uwzględnienia okresów pobierania renty są: 1) osiągnięcie przez osobę występują-
cą z wnioskiem o emeryturę wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i
co najmniej 65 lat dla mężczyzn; 2) utrata prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przy-
sługującej z Funduszu z powodu odzyskania zdolności do pracy; 3) legitymowanie się przez
zainteresowanego podlegającymi uwzględnieniu okresami składkowymi i nieskładkowymi (w
tym traktowanymi jak okresy składkowe okresami pracy rolniczej) w rozmiarze krótszym od
okresu wymaganego do przyznania emerytury; 4) niezbieganie się w czasie okresu pobiera-
nia renty z tytułu niezdolności do pracy z wymienionymi wyżej okresami, uwzględnionymi
przy ustalaniu prawa do emerytury. Z przepisu art. 10a wynika więc wprost, że podlegające
uwzględnieniu okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy służą wyłącznie uzu-
pełnieniu stażu ubezpieczeniowego niezbędnego do nabycia uprawnień emerytalnych, nie
7
mogą być natomiast wykorzystywane przy obliczaniu jej wysokości. Dlatego okresy te nie są
traktowane jak okresy składkowe bądź nieskładkowe, a w rezultacie nie podlegają przewi-
dzianej dla okresów nieskładkowych zasadzie uwzględniania ich przy ustalaniu prawa do
emerytury w wymiarze ograniczonym do jednej trzeciej udowodnionych okresów składko-
wych (art. 5 ust. 2 ustawy). Analizowany przepis budzi natomiast wątpliwości z tego względu,
że wymóg utraty prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu z
powodu odzyskania zdolności do pracy może być rozumiany jako odnoszący się do jakiej-
kolwiek daty (momentu), w tym również poprzedzającej osiągnięcie przez zainteresowaną
osobę powszechnego wieku emerytalnego bądź najwcześniej do daty osiągnięcia tego
wieku.
Wbrew zaprezentowanemu przez skarżącą stanowisku, wykładnia językowa art. 10a
ustawy o emeryturach i rentach nie prowadzi do wniosku, że warunek utraty prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy zostaje spełniony w przypadku jego zaistnienia w każdym „bli-
żej nieokreślonym czasie przeszłym”, a po spełnieniu warunku osiągnięcia wymaganego
wieku następuje jedynie realizacja prawa do świadczenia emerytalnego. Przepis ten odnosi
się bowiem do osób, które w pierwszej kolejności osiągnęły co najmniej powszechny wiek
emerytalny i w drugiej kolejności - utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z
powodu odzyskania zdolności do pracy. Nie umożliwia on zatem nabycia prawa do emerytu-
ry osobie, która pomimo osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, nadal jest upraw-
niona do pobierania świadczenia rentowego. Wynika z tego jednocześnie, że przy ustalaniu
prawa do emerytury osoby, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat
dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy podlega
uwzględnieniu wyłącznie w przypadku odzyskania przez taką osobę zdolności do pracy, a w
konsekwencji - utraty prawa do renty. Wykładnia językowa art. 10a ustawy o emeryturach i
rentach prowadzi zatem do wniosku, że przewidziana w nim możliwość uwzględniania w
uprawniającym do emerytury stażu ubezpieczeniowym okresów pobierania renty odnosi się
do sytuacji, gdy zainteresowana osoba, pomimo legitymowania się powszechnym wiekiem
emerytalnym, traci prawo do dalszego pobierania świadczenia z ubezpieczenia społeczne-
go. Gdyby chodziło o uwzględnianie przy ustalaniu prawa do emerytury okresów pobierania
renty z tytułu niezdolności do pracy, do której prawo zostało utracone w poprzedzającym
datę złożenia wniosku o emeryturę „bliżej nieokreślonym czasie przeszłym”, nie byłoby ra-
cjonalnego uzasadnienia dla odmowy uwzględniania w uprawniającym do emerytury stażu
ubezpieczeniowym okresu pobierania świadczenia rentowego tym osobom, które osiągnęły
powszechny wiek emerytalny i nadal zachowują prawo do świadczenia rentowego z uwagi
8
na nieodzyskanie zdolności do pracy. W takiej sytuacji okres pobierania renty byłby w istocie
okresem uwzględnianym przy ustalaniu prawa do świadczenia emerytalnego w każdym
przypadku osiągnięcia przez zainteresowaną osobę powszechnego wieku emerytalnego i
złożenia wniosku o emeryturę. Należy zatem uznać, że art. 10a ustawy o emeryturach i ren-
tach odnosi się do tej grupy osób, które pomimo osiągnięcia powszechnego wieku emerytal-
nego nie mogą nadal pobierać świadczenia z ubezpieczenia społecznego, gdyż wskutek
odzyskania zdolności do pracy utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Dlatego
okresy pobierania tej renty podlegają w przypadku tych osób uwzględnieniu przy ustalaniu
okresów, od których zależy nabycie uprawnień emerytalnych.
Powyższa wykładnia nie pozostaje w sprzeczności z użytym przez ustawodawcę
pojęciem „okresów pobierania renty”. Użycie tego określenia jest prostą konsekwencją art.
59 ustawy o emeryturach i rentach, zgodnie z którym osobie, której niezdolność do pracy jest
trwała - przysługuje renta stała (ust. 1 pkt 1), zaś osobie której niezdolność do pracy jest
okresowa - przysługuje renta okresowa (ust. 1 pkt 2), przy czym ta ostatnia przysługuje przez
okres wskazany w decyzji organu rentowego (ust. 2). Prawo do renty stałej lub okresowej
może ustać w warunkach określonych w art. 101 pkt 1 w związku z art. 107 ustawy z powo-
du odzyskania zdolności do pracy, co powoduje wstrzymanie wypłaty świadczenia (art. 134
ust.1 pkt 1). Ponadto prawo uzależnione od okresowej niezdolności do pracy ustaje z upły-
wem okresu, na jaki to świadczenie przyznano (art. 102 ust. 1), a w konsekwencji następuje
wstrzymanie jego wypłaty (art. 134 ust. 2 pkt 1). Jeżeli okresowa niezdolność do pracy
utrzymuje się nadal po upływie okresu, na jaki przyznano świadczenie, organ rentowy wska-
zuje w decyzji kolejny okres przysługiwania renty (art. 100 ust. 1 w związku z art. 59). Jeżeli
natomiast prawo do renty zostało utracone wskutek odzyskania zdolności do pracy, a ubez-
pieczony ponownie stał się trwale lub okresowo niezdolny do pracy w ciągu 18 miesięcy od
ustania prawa do renty, podlega ono przywróceniu stosownie do art. 61 ustawy. A zatem
okresy pobierania renty w rozumieniu art. 10a ustawy o emeryturach i rentach, to okresy po-
bierania świadczenia rentowego w bezpośrednio po sobie następujących okresach, na jakie
renta została przyznana lub okresy jego pobierania w określonych w art. 61 warunkach
przywrócenia prawa do renty. Na prawidłowość takiej interpretacji wskazuje również odwoła-
nie się przez ustawodawcę w art. 10a do uwzględniania przy ustalaniu prawa do emerytury
wyłącznie okresów pobierania „tej renty”. „Ta renta” to nie jakakolwiek renta z tytułu niezdol-
ności do pracy, lecz renta, do której prawo zostało utracone z powodu odzyskania zdolności
do pracy przez osobę, która pomimo osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego nie
posiada stażu ubezpieczeniowego do nabycia uprawnień emerytalnych.
9
Należy również zwrócić uwagę, że przepis art. 10a ustawy o emeryturach i rentach
posługuje się określeniem osoby, a nie ubezpieczonego, jak czynią to np. przepisy art. 27,
art. 28, art. 29, art. 46, art. 32, czy też art. 184 ustawy, odnoszące się do nabywania upraw-
nień emerytalnych przez określone grupy ubezpieczonych. Definicję ubezpieczonego zawie-
ra art. 4 pkt 1 ustawy, zgodnie z którym ubezpieczonym jest po pierwsze - osoba podlegają-
ca ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, określonym w przepisach o systemie ubez-
pieczeń społecznych oraz po drugie - osoba, która przed dniem wejścia w życie ustawy
podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyłączeniem
ubezpieczenia społecznego rolników. Taka osoba, będąca ubezpieczonym w rozumieniu
przepisów ustawy, może ubiegać się o przewidziane w niej świadczenia, o ile spełnia warun-
ki nabywania prawa do świadczeń z tej ustawy (art. 2 ust. 1 pkt 1). Ubezpieczonym nie jest
natomiast osoba uprawniona do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i ren-
towych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w tym osoba mająca ustalone prawo do tych
świadczeń, a więc emeryt lub rencista (art. 4 pkt 1 i 11). Przepis art. 2 ust. 1 pkt 2 wyraźnie
odróżnia ubezpieczonego od osoby uprawnionej do świadczeń. Określeniem „osoby” posłu-
gują się także między innymi przepisy art. 24a, art. 27a i art. 31 ustawy, odnoszące się do
przyznawania świadczeń emerytalnych zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do
pracy lub renty wypadkowej, do której prawo istnieje, a także art. 21, dotyczący ustalania
podstawy wymiaru emerytury lub renty w sytuacji wcześniej ustalonego prawa do świadczeń
emerytalno-rentowych lub pobierania świadczenia przedemerytalnego. Użycie przez usta-
wodawcę w art. 10a ustawy o emeryturach i rentach określenia „osoba” oznacza więc, że
uwzględnianie okresu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy przy ustalaniu prawa
do emerytury następuje w sytuacji, gdy ta ostatnia zostaje przyznana „zamiast” (w miejsce)
świadczenia rentowego utraconego w związku z odzyskaniem zdolności do pracy. Inaczej
rzecz ujmując, „osoba, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla
kobiet i 65 lat dla mężczyzn”, o której mowa w wymienionym przepisie, to osoba uprawniona
w dacie osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego do renty z tytułu niezdolności do
pracy.
Takiemu rozumieniu omawianego przepisu nie sprzeciwia się również wykładnia
funkcjonalna. Skarżąca trafnie powołuje się w tym zakresie na uzasadnienie projektu ustawy
zmieniającej z dnia 20 kwietnia 2004 r., jednakże wyciąga z niego nieprawidłowe wnioski. Z
uzasadnienia tego wynika, że celem wprowadzenia do ustawy o emeryturach i rentach art.
10a było umożliwienie nabycia prawa do emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku
emerytalnego osobie, która nie zdołała wypracować wymaganego stażu ubezpieczeniowe-
10
go, ponieważ przebywała na rencie z tytułu niezdolności do pracy, przy czym warunkiem
uwzględniania okresów pobierania renty jest utrata przez osobę zgłaszającą wniosek o eme-
ryturę prawa do renty z powodu odzyskania zdolności do pracy. Przede wszystkim uwagę
zwraca stwierdzenie o niemożności wypracowania wymaganego stażu ubezpieczeniowego
z powodu przebywania na rencie z tytułu niezdolności do pracy. Trafnie Sąd drugiej instancji
odniósł tę niemożność do osoby, która pobierała świadczenie rentowe najwcześniej do daty
osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego i z uwagi na odzyskanie zdolności do pracy
utraciła prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Wskutek osiągnięcia wieku, z
którym związane jest zakończenie aktywności zawodowej oraz utraty prawa do renty w
związku z odzyskaniem zdolności do pracy, osoba taka zostaje pozbawiona prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego z uwagi na niemożność uzupełnienia stażu ubez-
pieczeniowego wymaganego do nabycia uprawnień emerytalnych. Trudno przyjąć, aby nie-
możność taka zachodziła po stronie osoby, która w wieku produkcyjnym utraciła prawo do
renty z powodu odzyskania zdolności do pracy, a następnie nie wykazywała jakiejkolwiek
aktywności zawodowej bądź wykonywała działalność zarobkową w ramach „szarej strefy”,
nie przyczyniając się w żaden sposób do tworzenia funduszu ubezpieczeniowego pomimo
takiej możliwości. Przyjmując trafność zaprezentowanej przez skarżącą wykładni, osoba taka
(ubezpieczony w rozumieniu art. 4 pkt 13 ustawy) mogłaby domagać się uwzględnienia przy
ustalaniu prawa do emerytury okresów pobierania renty w wymiarze ograniczonym jedynie
okresem podlegającym uzupełnieniu, mogącym w skrajnych przypadkach stanowić wielo-
krotność posiadanych przez nią okresów składkowych i nieskładkowych. Z uzasadnienia
projektu ustawy zmieniającej w żadnym razie nie wynika, aby zamiarem ustawodawcy było
umożliwienie nabycia prawa do emerytury w takich okolicznościach osobom, które osiągnęły
powszechny wiek emerytalny.
Dokonana przez Sąd drugiej instancji wykładnia art. 10a ustawy o emerytu-
rach i rentach istotnie doprowadza do zróżnicowania ze względu na datę odzyskania
zdolności do pracy sytuacji osób, które osiągnęły wiek emerytalny wynoszący co
najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W ocenie skarżącej, taki podział pro-
wadzi do dyskryminacji osób, którym ostatni okres pobierania renty zakończył się
przed osiągnięciem przez nie powszechnego wieku emerytalnego. Wydaje się, że
skarżącej chodzi o konstytucyjną zasadę równości określoną w art. 32 ust. 1 Kon-
stytucji RP, chociaż naruszenia tego przepisu nie zarzuca. Trybunał Konstytucyjny
wielokrotnie wyjaśniał, że wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości na-
kazuje, aby wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w
11
równym stopniu były traktowane równo, tzn. bez zróżnicowań zarówno faworyzują-
cych jak i dyskryminujących. Jednocześnie zasada ta zakłada odmienne traktowanie
podmiotów, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej. Należy zatem w pierwszej
kolejności ustalić - biorąc pod uwagę cel i treść badanej regulacji - czy istnieje
wspólna cecha istotna uzasadniająca równe traktowanie określonych podmiotów
prawa. Jeżeli norma prawna traktuje odmiennie podmioty prawa posiadające
wspólną cechę istotną, to wprowadza ona odstępstwo od zasady równości. Odstęp-
stwo takie jest dopuszczalne, jeżeli zostały spełnione trzy warunki: 1) wprowadzone
przez prawodawcę różnicowania muszą być racjonalnie uzasadnione, biorąc pod
uwagę cel i treść przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma; 2) waga
interesu, któremu ma służyć różnicowanie podmiotów podobnych, musi pozostawać
w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku róż-
nego traktowania podmiotów podobnych; 3) regulacja prawna musi znajdować pod-
stawę w wartościach, zasadach lub normach konstytucyjnych, uzasadniających od-
mienne traktowanie podmiotów podobnych. Zasada ta pozostaje zatem w ścisłym
związku z określoną w art. 2 Konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej. Ta
ostatnia nie ma jednolitego charakteru i niewątpliwie wiążą się z nią między innymi
równość praw, solidarność społeczna, minimum bezpieczeństwa socjalnego oraz
zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji dla osób pozostających bez
pracy nie z własnej woli. Sprawiedliwość społeczna wymaga trudnego w praktyce
wyważenia interesów i oczekiwań potencjalnych adresatów świadczeń z interesami
tych, którzy je w ostatecznym rozrachunku finansują. W związku z tym Trybunał Kon-
stytucyjny uznaje kwestionowane przepisy za niezgodne z Konstytucją wtedy, gdy
naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej nie budzi wątpliwości, a dokonując
kontroli normy ustawowej z punktu widzenia zasady równości, ogranicza się do ba-
dania, czy zróżnicowanie sytuacji obywateli w sferze rozpatrywanych uprawnień nie
jest oparte na kryteriach dowolnych i niezasadnych, czy nie oznacza ono dyskrymi-
nacji lub rażąco niesłusznego uprzywilejowania niektórych kategorii obywateli (por.
między innymi powołany wyżej wyrok z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99 i orzeczenia
tam przytoczone).
W świetle powyższych wskazań ocena zgodności przytoczonego przez skar-
żącą zróżnicowania z konstytucyjnymi zasadami równości i sprawiedliwości społecz-
nej wymaga uwzględnienia następujących okoliczności. Z punktu widzenia systemu
emerytalno-rentowego wspólną cechą istotną dla podmiotów prawa jest przede
12
wszystkim pozostawanie w stosunku ubezpieczenia i uczestniczenie w tworzeniu
funduszy ubezpieczeniowych poprzez opłacanie składek celem uzyskania zabezpie-
czenia w przypadku zrealizowania się ryzyka ubezpieczeniowego (osiągnięcia wieku,
utraty zdolności do pracy). Dlatego już samo wprowadzenie odstępstw od ogólnie
określonych zasad ustalania okresów uwzględnianych przy ustalaniu uprawnień
emerytalnych stanowi formę zróżnicowania podmiotów podobnych, jakimi są osoby
objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Zróżnicowanie to jest uzasadnione
potrzebą umożliwienia nabycia prawa do emerytury osobom, które osiągnęły co naj-
mniej powszechny wiek emerytalny i najwcześniej w tej dacie utraciły prawo do
świadczenia rentowego, z powodu pobierania którego nie zdołały wypracować wy-
maganego stażu ubezpieczeniowego. Uzasadnienia takiego nie ma w przypadku
osób, które utraciły prawo do renty w związku z odzyskaniem zdolności do pracy w
wieku umożliwiającym podjęcie aktywności zawodowej. Między sytuacją jednej i dru-
giej grupy osób nie zachodzi podobieństwo, które przesądzałoby o konieczności za-
pewnienia jednakowych uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia emerytalnego.
Możliwość pozostawania w stosunku ubezpieczenia społecznego bądź jej brak po
utracie prawa do renty w związku z odzyskaniem zdolności do pracy jest bowiem
istotną cechą odróżniającą osoby, które mogą skorzystać z uprawnienia określonego
w art. 10a ustawy o emeryturach i rentach oraz osób, dla których uprawnienie takie
nie zostało przewidziane. W rezultacie zastosowanie powołanej normy wyłącznie do
osób, które utraciły prawo do renty w związku z odzyskaniem zdolności do pracy
najwcześniej w dacie osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego nie narusza
konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================