Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 422/07
POSTANOWIENIE
Dnia 6 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Antoni Górski
w sprawie z wniosku B. G. i J. L.
przy uczestnictwie W. K.
o rozgraniczenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w R. z dnia 20 kwietnia 2007 r., sygn. akt I Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie w punktach 2, 3 i 4 i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Przedmiotem postępowania było rozgraniczenie nieruchomości uczestnika
postępowania W. K. z nieruchomościami B. G. oraz J. L. Nieruchomość uczestnika w
kształcie nieregularnego prostokąta położona jest na północ od drogi publicznej R. Ł. i
składa się z dwóch części wyodrębnionych geodezyjnie. Patrząc od drogi publicznej w
kierunku północnym, są to: a/ działka nr ew. (...)/5 oraz b/ działka nr (...)/4. Działka
wymieniona pod lit. a graniczy od wschodu od wschodu z nieruchomością J. L. (działka
(...)/3), a działka wymieniona pod lit. b graniczy od wschodu z działką nr (...), a od
północy z działką (...)/3 stanowiącymi własność B. G..
2
Wymienione nieruchomości mają urządzone księgi wieczyste, a wpisane tam
oznaczenia oraz powierzchnie, różniące się od obszaru posiadanego przez
zainteresowanych, stanowią jedną z istotnych przyczyn sporu granicznego. Innym
elementem tego sporu jest wybudowanie przez uczestnika (lub jego poprzedniczkę
prawną A. P., w okresie przed 1993 r., kiedy była właścicielką obecnych działek (...)/ 3 i
4) płotu oddzielającego środkową część nieruchomości uczestnika od sąsiadów ze
wschodniej strony, który to płot przedłużony (według twierdzeń uczestnika) przez
poprzedniczkę prawną J. L. aż do drogi publicznej przecina działkę (...)/3. Należy w tym
miejscu dodać jeszcze jedną uwagę o charakterze opisowym, iż dwa boki działki nr
(...)/3, będącej nieregularnym wielokątem, spotykają się od strony zachodniej, tworząc
kąt (określany w sprawie jako trójkąt) skierowany wierzchołkiem na zachód, tj. w głąb
nieruchomości W. K. Wskutek tego wschodnia granica działki (...)/5 jest załamana
głęboko do środka, a usytuowanie wierzchołka omawianego kąta (czyli zakres zwężenia
się działki uczestnika w tym miejscu) jest przyczyną sporu granicznego.
Ponieważ stan prawny wszystkich trzech nieruchomości jest uregulowany, Sąd
pierwszej instancji dążył do rozgraniczenia według stanu prawnego (art. 153 k.c.) na
obydwu odcinkach (z nieruchomościami B. G. i nieruchomością J. L.), korzystając z
opinii dwóch biegłych geodetów J. K. (autora projektu rozgraniczenia w postępowaniu
administracyjnym) oraz B. K. Linia graniczna wyznaczona przez Sąd Rejonowy na
newralgicznym odcinku przebiega wzdłuż prostej od punktu (...) w północnej części
rozgraniczanych nieruchomości, tj. działek nr (...)/5 i nr (...)/3, do punktu oznaczonego
literą A, stanowiącego wierzchołek kąta, a stamtąd wzdłuż prostej do punktu
oznaczonego literą B znajdującego się przy drodze publicznej R. - Ł. Wytyczenie granicy
według wskazanych punktów wpłynęło na obszar nieruchomości uczestnika
zmniejszając ją o 161 m kw. i odpowiednie powiększenie obszaru nieruchomości
położonych na wschód od granicy. Nie godził się z tym rozstrzygnięciem uczestnik W.
K., zaskarżając postanowienie sądu pierwszej instancji w całości.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu sprawy na skutek tej apelacji, dopuścił dowód z
opinii biegłego geodety L. S., który przyłączył się do wniosków biegłego J. K. Mimo tego
dowodu Sąd drugiej instancji oddalił apelację w zakresie przebiegu granic, a uchylił
zaskarżone orzeczenie w części nakazującej uczestnikowi, aby wydał wnioskodawcy
część nieruchomości znajdującej się poza linia graniczną. Uzasadniając swe
rozstrzygnięcie, Sąd Okręgowy nie podzielił wniosków wynikających z tej opinii, uznając
że granica prawna powinna wynikać z wydanych aktów własności ziemi oraz map
3
katastralnych, natomiast zdarzenia takie jak zastąpienie tych map mapami
ewidencyjnymi lub dział spadku po K. G. oraz darowizna przez A. P. nieruchomości na
rzecz uczestnika (w 1993 r.) nie zmieniły przebiegu granic. Sąd aprobował wnioski
wyprowadzone przez Sąd Rejonowy, opierającego swe rozstrzygniecie na aktach
własności ziemi i mapach katastralnych oraz uznającego przy tym doniosłość ugody
sądowej z 10 kwietnia 1974 r., w wyniku której doszło do zamiany gruntów A. P. i K. G.,
powodującej skrócenie nieruchomości należącej obecnie do uczestnika a zarazem jej
poszerzenie kosztem nieruchomości G., położonej za granicą wschodnią.
Skargę kasacyjną uczestnik postępowania oparł na obydwu podstawach (art.
3931
§ 1 pkt 1 k.p.c.). Naruszenie przepisów postępowania (art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328
§ 2 k.p.c.) upatruje w niewyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia oraz
„nierozważnie szeregu istotnych okoliczności sprawy” dotyczących tytułu własności A. Ś.
(akt notarialny, a nie akt własności ziemi) i procedury sporządzania map ewidencyjnych.
Skarżący nie wskazuje jednak przepisów postępowania naruszonych w związku z tymi
okolicznościami tych ani wpływu na treść rozstrzygnięcia, co czyni tę część skargi
bezużyteczną.
Naruszenie prawa materialnego dotyczy wymienionych przepisów
Rozporządzenia Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej z 14 kwietnia 1999 r. w sprawie rozgraniczenia
nieruchomości (Dz. U. Nr 45, poz. 453), wśród nich § 4 pkt 1 i § 5 pkt 2 lit. b.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania.
Wnioskodawcy odpowiadając na skargę domagali się jej oddalenia i orzeczenia
o kosztach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty odnośnie do błędnego – zdaniem skarżącego - przyjęcia za podstawę
mapy katastralnej istniejącej w czasie stwierdzania nabycia własności (art. 1 ustawy z
dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych) skarżący
lokuje w pierwszej podstawie.
W rozdziale 2. wymienionego w skardze rozporządzenia wydanego na podstawie
art. 32 ust. 6 ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne, wymienia się dokumenty
stanowiące podstawę ustalania przebiegu granic nieruchomości odnoszące się do
stwierdzenia stanu prawnego oraz określenia położenia punktów granicznych i
4
przebiegu granic (§ 3 pkt 1 i 2). Stan prawny, a przede wszystkim prawo własności
potwierdzają dokumenty wymienione w § 4, natomiast dla ustalenia przebiegu granic
nieruchomości odpowiednie są dokumenty w postaci szkiców, map, dokumentów
pomiarowych, obliczeniowych i opisowych, jeżeli pozwalają na ustalenie przebiegu
granic. Podział dokumentów na dwie kategorie dotyczące stanu prawnego i przebiegu
granic nie ma charakteru dychotomicznego, o czym świadczą pojęcia niedookreślone (§
5.1.1.d), treść § 7 oraz § 4 pkt 1 wymieniający odpisy z księgi wieczystej, tj. dokumenty
odwołujące się do wyrysów z mapy ewidencyjnej determinującej opis i położenie
nieruchomości.
Ustalenia sądu dotyczące aktów własności ziemi wydanych na podstawie
wymienionej wyżej ustawy z 26.X.1971 r. jako pierwotnego tytułu własności
nieruchomości podlegających rozgraniczeniu nakazywała uwzględnić przesłankę
posiadania istotną według art. 1 tej ustawy. Okoliczność, że w czasie wydawania aktów
własności ziemi nie było jeszcze map odzwierciedlających stan władania i za podstawę
oznaczania przedmiotu nabycia stanowiły mapy katastralne, nie odbiera aktom
własności ziemi wartości, jako dokumentom wskazującym stan prawny, tzn. własność
określonej nieruchomości. Nie oznacza to jednak, że w razie zmiany terytorialnego
zakresu władania, stan posiadania jako przesłanka tzw. uwłaszczenia rolników nie miała
znaczenia. Wobec tego ustalanie przebiegu granic nieruchomości według pierwszej
przesłanki wymienionej w art. 153 k.c. mogło być dokonywane na podstawie mapy
katastralnej, jeżeli odzwierciedlała ona stan posiadania. Uzasadnienie zaskarżonego
postanowienia zawiera wprawdzie wniosek („co oznacza”), iż stan posiadania na dzień 4
listopada 1971 r. na gruncie był taki, iż oparto się na istniejących parcelach i nie doszło
do przesunięcia granic, nie wskazuje jednak z naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c. dowodów,
na których Sąd oparł to ustalenie.
W części uzasadnienia dotyczącej ustaleń i wniosków Sądu odwoławczego
znajduje się stwierdzenie o przyjęciu za swoje, ustaleń odnośnie do stanu faktycznego,
dokonanych przez Sąd Rejonowy jak również wniosków prawnych, jednak ta
konstatacja poprzedzona jest relacją treści opinii biegłego L. S. o źródłach stanu
prawnego (zdjęcia lotnicze i mapy ewidencyjne) i jego zastrzeżenia do opinii B. K. ze
względu na to, że rozgraniczenie proponowane przez tego biegłego nie przedstawia
faktycznego stanu władania. Jest w tej części uzasadnienia relacja o podstawie wpisu
w księgach wieczystych nieruchomości J. L. i B. G. (kopie mapy ewidencyjnej i wypis z
rejestru gruntów), a w dalszej części krytyka zapatrywania biegłego co do przyczyn
5
zmiany stanu prawnego (przemianowanie map, darowizna z 1993 r. i akty własności
ziemi). Należy dodać, że krytyka ta jest uzasadniona z jednoczesną uwagą, że różnice
zapatrywań między biegłymi co do kwalifikacji proponowanych linii rozgraniczających
jako „granicy prawnej” nie powinny mieć znaczenia w sprawie, ponieważ opinie biegłych,
przy pytaniach prawidłowo sformułowanych w postanowieniu, nie powinny rozstrzygać
zagadnień prawnych, lecz zagadnienia z zakresu wiedzy i praktyki geodezyjnej
(tworzenia i odczytywania map, szkiców oraz innych dokumentów geodezyjnych,
ustalania współrzędnych na gruncie, poszukiwania znaków granicznych, sporządzania
map zawierających projekt rozgraniczenia i tzw. operatów). Z wyżej przedstawionej
analizy uzasadnienia nie można odtworzyć motywów wybrania przez Sąd odwoławczy
mapy katastralnej jako dokumentu miarodajnego dla rozgraniczenia, a nie mapy
ewidencyjnej, jeżeli była ona rzeczywiście sporządzona na podstawie zdjęć lotniczych
rejestrujących stan władania.
Stwierdzenia zawarte na str. (…) zawierają wprawdzie wnioski sformułowane
jednoznacznie i kategorycznie, ale nie można na ich podstawie odpowiedzieć na
pytanie, które mapy (katastralne czy ewidencyjne) odzwierciedlają stan posiadania z
4.XI.1971 r. i jakie dowody usprawiedliwiają merytoryczną ocenę sądu odwoławczego.
Sprawozdanie z motywów, którymi kierował się Sąd Rejonowy, również nie pozwala
znaleźć odpowiedzi co do przyczyn różnicy miedzy przebiegiem linii granicznych
wytyczonych przez biegłych J. K. i B. K. Powtarzane zwroty o obowiązywaniu mapy
katastralnej nie wyjaśniają podstawy prawnej rozstrzygnięcia, ponieważ w ustawie z
26.X.1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych przesłanką stwierdzenia
nabycia własności nieruchomości było posiadanie.
Art. 153 k.c. dopuszcza rozgraniczenie nieruchomości według dalszych
przesłanek (spokojnego stanu posiadania albo z uwzględnieniem wszelkich
okoliczności), mimo że stan prawny nieruchomości nie budzi wątpliwości; czym innym
jest bowiem pewność tego stanu od strony podmiotowej i przedmiotowej, a czym innym
- istnienie dowodów pozwalających odtworzyć przebieg linii granicznej.
Konkludując należy uznać, że zaskarżone postanowienie nie spełnia wymagań
dotyczących uzasadnienia kwestii istotnej dla rozstrzygnięcia, dlatego Sąd Najwyższy
na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. postanowił jak na wstępie.