Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 432/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa B.(...) Leasing Spółki z o.o. w W.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę X.
i Prezydenta Miasta W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 11 maja 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
I uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 3 (trzecim) w części oddalającej apelację
powoda co do kwoty 78.901,76 (siedemdziesiąt osiem tysięcy dziewięćset jeden
76/100) zł oraz wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 30 maja 2006 r., sygn. akt II C
(…) w punkcie I (pierwszym) co do kwoty 78.901, 76 (siedemdziesiąt osiem tysięcy
dziewięćset jeden 76/100) zł - obok części, w jakiej wyrok ten został uchylony
przez Sąd Apelacyjny;
II uchyla zawarte w wyrokach wymienionych w punkcie I rozstrzygnięcia o
kosztach procesu;
2
III przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania w
zakresie wskazanym w punktach I i II, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy oddalił powództwo powoda – B.(...) Leasing Spółki z o.o.,
wniesione przeciwko pozwanym – Skarbowi Państwa – Prezydentowi Miasta W. i
Wojewodzie X. oraz Miastu W., w którym powód domagał się zapłaty od pozwanych
kwoty 285.841,47 zł z odpowiednimi odsetkami. Rozstrzygnięcie to zapadło po
dokonaniu następujących ustaleń faktycznych.
Decyzją z dnia 2 stycznia 1997 r. Wojewoda X. na wniosek Urzędu Skarbowego
stwierdził nieważność ośmiu decyzji Prezydenta Miasta W. o rejestrację samochodów.
Objęte tymi decyzjami pojazdy zostały zarejestrowane jako pojazdy ciężarowe lub
ciężarowo – osobowe po uprzednim dokonaniu w nich przeróbek i braku odpowiednich
homologacji umożliwiających dopuszczenie ich do ruchu jako samochodów ciężarowych
lub ciężarowo – osobowych. Wspomniana decyzja Wojewody została utrzymana w
mocy decyzją Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 17 czerwca 1998 r., a
NSA wyrokiem z dnia 23 lutego 1999 r. oddalił skargę powoda na tę ostatnią decyzję.
Urząd Kontroli Skarbowej decyzją z dnia 14 marca 2000 r. określił zobowiązania
podatkowe powoda w zakresie podatku dochodowego za rok 1997 (w tym zaległości
podatkowe i zaległe odsetki), a decyzją z dnia 27 kwietnia 2000 r. określono ponadto
zobowiązania podatkowe powoda w zakresie podatku dochodowego za rok 1996 i za
rok 1997. Powód zapłacił stosowne należności podatkowe za rok 1996 i 1997.
Powodowi odmówiono wypłaty odszkodowania w wysokości 285.841,47 zł, poniesionej
– według powoda – na skutek stwierdzenia nieważności ośmiu decyzji o rejestracji
pojazdów.
Sąd Okręgowy rozpatrywał roszczenie odszkodowawcze powoda w świetle
postanowień art. 160 k.p.a. w zw. z art. 156 k.p.a. z racji wyrządzenia szkody przed
dniem 1 września 2004 r. (art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy –
Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Analizując
przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanych, Sąd Okręgowy stwierdził,
że powód nie wykazał wystąpienia szkody w wysokości objętej żądaniem pozwu, nie
wykazał też związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanych, polegającym na
3
wydaniu decyzji o rejestracji pojazdów a powołaną przez niego szkodę. Wskazane
opłacone przez powoda zaległości podatkowe (w tym odsetki od tych zaległości) nie
stanowią szkody powstałej w jego majątku na skutek wydania decyzji o rejestracji
pojazdów i nie są normalnymi następstwami działania, z którego powód wywodzi swoją
szkodę (art. 361 § 1 k.c.). Powstanie obowiązku podatkowego, jego wysokość i termin
uiszczenia nie stanowiły konsekwencji wydania wadliwych decyzji. Obowiązek
podatkowy powstał z mocy ustawy i wymagał określonych działań powoda, który przy
zachowaniu należytej staranności mógł wiedzieć, iż o konieczności uiszczenia podatku
w odpowiedniej wysokości i czasie nie mogło decydować wydanie decyzji o rejestracji
pojazdów jako ciężarowe w związku z brakiem podstaw do jej wydania de lege lata.
W ocenie Sądu Okręgowego, powód nie wykazał legitymacji biernej pozwanych
Miasta W. i Skarbu Państwa – Wojewody X. w zakresie dochodzonego roszczenia.
W apelacji powoda kwestionowano rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji w
zakresie oddalenia powództwa w kwocie 189.378,49 zł. Apelacja ta została
uwzględniona częściowo. Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji w
punkcie I oddalającym powództwo wobec Skarbu Państwa co do kwoty 69.644,30 zł
wraz z odsetkami i w tym zakresie przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego
rozpoznania. Oddalił apelację powoda w pozostałym zakresie.
Podzielając stan faktyczny ustalony przez Sąd pierwszej instancji, Sąd
Apelacyjny analizował przede wszystkim samo określenie zgłoszonego przez powoda
żądania i sposób ujęcia szkody w tym żądaniu z racji stwierdzonych nieścisłości i
niekonsekwencji powoda w tym zakresie. Stwierdził, że powód ostatecznie wywodził
swoje żądanie naprawienia szkody z faktu wydania ośmiu decyzji rejestracyjnych, które
okazały się nieważne. Analiza pozwu i pism procesowych pozwalała na stwierdzenie, że
powód określał szkodę w sposób następujący:
a) kwota obejmująca nieodliczony (zapłacony) przez powoda podatek od towarów
i usług (VAT); b) kwota obejmująca odsetki za opóźnienie z zapłatą tego podatku; c)
kwota obejmująca zapłacony podatek dochodowy od osób prawnych za rok 1996 i 1997;
d) kwota obejmująca odsetki za opóźnienie z zapłatą podatku dochodowego od osób
prawnych za rok 1996 i 1997.
Uszczerbek powoda określony w pozycji a i b polegał na tym, że powód nie mógł
ostatecznie odliczyć podatku VAT od wartości nabytych samochodów i następnie
objętych umową leasingu, ponieważ odliczenie takie nie przysługiwało w razie nabycia
samochodów osobowych. Pozycja wymieniona w pkt c i d stanowią sumę
4
nieuiszczonego w terminie, a ostatecznie zapłaconego przez powoda podatku oraz
odsetek za opóźnienie, a podatek ten miał być zapłacony przez powoda w związku z
trwającą umową leasingu. Powód jako leasingodawca samochodów ciężarowych mógł
zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu tzw. odpisy amortyzacyjne w większej
wysokości niż wówczas, gdyby przedmiotem leasingu były samochody osobowe. Brak
podstaw do przyjęcia, że powód dochodził odszkodowania za inną szkodę niż określona
w pozycjach od a do d. Pojawiła się zatem kwestia, czy przy takim określeniu
poniesionej przez powoda szkody zachodził adekwatny związek przyczynowy pomiędzy
tą szkodą a wydaniem ośmiu nieważnych decyzji rejestracyjnych.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, zapłacony przez powoda podatek VAT nie może
być traktowany jako szkoda poniesiona przez powoda. Skoro samochody nabyte przez
powoda (i oddane w leasing innej osobie) były de lege lata samochodami osobowymi (a
nie ciężarowymi), to od nabytych pojazdów powód miał obowiązek zapłacić stosowny
podatek i zapłaciłby go także wówczas, gdyby zapadły decyzje administracyjne
rejestrujące te samochody jako osobowe. W związku z tym żądanie naprawienia szkody
obejmującej zapłatę podatku VAT i podatku dochodowego (pozycje a i c) jest
nieuzasadnione, ponieważ poniesiony przez powoda uszczerbek w postaci zapłaty tych
podatków nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z wydaniem nieważnych
decyzji rejestracyjnych. Ocena taka nie odnosi się do szkody obejmującej zapłatę
odsetek w związku z opóźnieniem w uiszczeniu podatku VAT (pozycja b). W tym
zakresie występuje bowiem związek przyczynowy pomiędzy wydaniem decyzji
rejestracyjnych a szkodą w postaci zapłaty odsetek za opóźnienie w uiszczeniu
wspomnianego podatku [s. (…) uzasadnienia zaskarżonego wyroku]. Dlatego Sąd
Apelacyjny uchylił z skarżony apelację wyrok Sądu Okręgowego co do kwoty 69.644,30
zł i stwierdził, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy zadaniem Sądu pierwszej
instancji będzie jedynie ocena tego, czy w tym zakresie powód udowodnił istnienie i
rozmiar poniesionej szkody. Z treści sentencji wyroku Sądu Apelacyjnego i motywów
uzasadnienia wynika to, że apelację strony powodowej oddalono w zakresie dotyczącym
żądania naprawienia szkody wymienionej w pozycji a, c i d (pkt 3 wyroku).
W skardze kasacyjnej powoda, obejmującej rozstrzygnięcie o oddaleniu apelacji
(pkt 3 wyroku) podnoszono zarzuty naruszenia prawa materialnego, tj. art. 156 k.p.a. i
art. 160 k.p.a. w zw. z art. 361 k.c., 362 k.c., art. 355 k.c., art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 8
stycznia 1993 r. od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm., w
brzmieniu obowiązującym do końca 1996 r.). Eksponowano także naruszenie art. 227
5
k.p.c. i art. 233 k.p.c. Skarżący wnosił o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w
zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy, tj. zasądzenie od pozwanego
Skarbu Państwa (reprezentowanego przez Prezydenta Miasta W.) na rzecz powoda
kwoty 7 8.901,76 zł z odsetkami, ewentualne – przekazanie sprawy w uchylonym
zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przy rozpatrywaniu zasadności zarzutów kasacyjnych należy mieć na względzie
dokonane przez Sąd Apelacyjny bliższe określenie postaci szkody, za którą powód
domagał się odszkodowania, wywołaną wydaniem ośmiu unieważnionych decyzji
rejestracyjnych 1996 r. (pozycje a, b, c, d). Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w zakresie dotyczącym żądania naprawienia szkody wskazanej w pozycji b
(konieczność zapłaty odsetek za opóźnienie w uiszczeniu podatku VAT). Sąd drugiej
instancji oddalił apelację strony powodowej, w której kwestionowano oddalenie
powództwa w odniesieniu do szkody ujętej w pozycjach a, c i d [s. (…) uzasadnienia
zaskarżonego wyroku]. Ze wskazanego w skardze kasacyjnej zakresu zaskarżenia i
uzasadnienia skargi kasacyjnej może wynikać to, że powód kwestionuje
nieuwzględnienie jego żądania o naprawienie szkody wskazanej w pozycjach a, c i d,
aczkolwiek już na nowo określa ogólny rozmiar tej szkody (78.901,96 zł).
W uzasadnieniu Sądu Apelacyjnego nie wyrażono żadnych ocen dotyczących
zagadnienia winy i przyczynienia się powoda do powstania szkody (por. art. 160 § 1
k.p.a.). Sąd ten skoncentrował się natomiast na analizie wystąpienia przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej w związku z wydaniem wadliwych
decyzji rejestracyjnych, w szczególności – jej istnienia (i postaci) oraz występowania
adekwatnego związku przyczynowego. W tej sytuacji nie może być brany pod uwagę
zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., art. 362 k.c. i art. 355 k.c. przy motywacji naruszenia
tych przepisów wskazanych w skardze. Ogólnie sformułowany zarzut naruszenia art.
233 k.p.c. nie może być natomiast w ogóle skutecznie podnoszony w tym postępowaniu
(art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Czas wydania ośmiu unieważnionych decyzji rejestracyjnych (1996 r.) pozwalał
na przyjęcie reżimu odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej
przewidzianego w art. 156 k.p.a. i art. 160 k.p.a. Podstawowe znaczenie miało
rozstrzygnięcie tego, czy skarżący wykazał istnienie szkody spowodowanej wydaniem
wadliwych decyzji rejestracyjnych oraz czy między wydaniem tych decyzji i szkodą
strony powodowej [określonej w pozycjach a, c i d; s. (…) uzasadnienia zaskarżonego
6
wyroku] można było konstruować adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art.
361 § 1 k.c.
Należy stwierdzić, że odrębnych uwag wymaga szkoda określona w pozycjach a i
c oraz uszczerbek eksponowany w pozycji d.
Rozważając zagadnienie istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy
wydaniem wadliwych decyzji rejestracyjnych a zapłatą (powiększonego) podatku VAT,
Sąd Apelacyjny trafnie analizował to, czy wspomniany uszczerbek powoda nastąpiłby
także wtedy, gdyby zapadły decyzje rejestracyjne zgodnie z prawem. Przekonuje
stwierdzenie, że od nabytych samochodów (powierzonych leasingobiorcy) powód miał
obowiązek zapłacić stosowny podatek VAT i taki podatek zapłaciłby także wówczas,
gdyby zapadły decyzje administracyjne rejestrujące te samochody jako pojazdy
osobowe. Źródłem obowiązku zapłaty oznaczonego podatku jest zatem odpowiedni
przepis prawa i taki podatek musiałby być zapłacony przez powoda niezależnie od treści
decyzji rejestrujących, dotyczących nabywanych dla leasingobiorcy pojazdów. Innymi
słowy, decyzje o rejestracji samochodów nie wywoływały w sposób samodzielny
obowiązku uiszczenia podatku VAT przez powoda.
Podobne oceny należy formułować w odniesieniu do tej postaci szkody powoda,
która obejmuje zapłacony przez niego podatek dochodowy za rok 1996 i 1997 (pozycja
c). Także w tym przypadku obowiązek zapłaty stosownego podatku (dochodowego)
wynika z przepisów ustawy (w związku z nabyciem określonego pojazdu), a nie jest
rezultatem wydania decyzji o rejestracji samochodu jako pojazdu ciężarowego.
W tej sytuacji zarzut naruszenia art. 361 § 1 k.c. w odniesieniu do żądania
naprawienia szkody wskazanej w pozycji a i c należy uznać za nieuzasadniony.
Natomiast trafny okazał się ten zarzut w zakresie dotyczącym uszczerbku
określonego w pozycji d. Nie można bowiem wykluczyć związku przyczynowego
pomiędzy nieważnymi decyzjami rejestracyjnymi a uszczerbkiem obejmującym kwotę
zapłaconych przez powoda odsetek za opóźnienie z uiszczeniem podatku dochodowego
od osób prawnych za rok 1996 i 1997 r. W tym zakresie można posłużyć się stosowną
argumentacją zastosowaną przez Sąd Apelacyjny w odniesieniu do wykazania
normalnej więzi przyczynowo – skutkowej pomiędzy wadliwymi decyzjami
rejestracyjnymi a koniecznością zapłaty odsetek za opóźnienie z uiszczeniem podatku
VAT w mniejszej wysokości niż wymagana przez przepisy prawa podatkowego [s. (…)
uzasadnienia zaskarżonego wyroku]. Można zatem stwierdzić, że skoro powód uiścił
podatek dochodowy za rok 1996 i 1997 r. z opóźnieniem, działając przy tym w zaufaniu
7
do treści decyzji rejestracyjnych, które następnie okazały się wadliwe, to niewątpliwie
można doszukiwać się istnienia normalnej więzi kauzalnej pomiędzy wydaniem
wadliwych decyzji rejestracyjnych a opóźnieniem się strony powodowej z uiszczeniem
podatku dochodowego za odpowiedni okres. Decyzje takie nie miały wpływu na sam fakt
powstania obowiązku podatkowego, jego rozmiar i terminy zapłaty należności
podatkowych. Wywoływały jednak zachowanie się powoda w postaci opóźnienia
w wykonaniu zobowiązania podatkowego wynikającego z ex lege (art. 361 § 1 k.c.).
Wydanie zatem wadliwych decyzji rejestracyjnych pojazdów może pozostawać
w adekwatnym związku przyczynowym z uszczerbkiem majątkowym wyrażającym się w
konieczności uiszczenia odsetek za opóźnienia w wykonaniu zobowiązania
podatkowego powstającego z mocy ustawy.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu
Apelacyjnego w pkt 3 (co do kwoty 78.901,76 zł) oraz wyrok Sądu Okręgowego z dnia
30 maja 2006 r. w odniesieniu do tej samej kwoty. Uchylono także zawarte w obu
wyrokach rozstrzygnięcia o kosztach procesu. W konsekwencji przekazano sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w zakresie wskazanym w punktach I i
II wyroku.