Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 marca 2008 r.
I UK 286/07
Legitymowanie się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełno-
sprawności (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawo-
dowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jednolity tekst:
Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm.) nie jest równoznaczne ze spełnieniem
przesłanki całkowitej niezdolności do pracy, o której mowa w art. 4 ustawy z
dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 marca
2008 r. sprawy z odwołania Marii Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w N.S. o rentę socjalną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 kwietnia 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Kielcach oddalił odwołanie Marii Z. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w N.S. z dnia 31 stycznia 2006 r., którą odmówiono wniosko-
dawczyni prawa do renty socjalnej wobec niestwierdzenia przez komisję lekarską
ZUS całkowitej niezdolności wnioskodawczyni do pracy.
Sąd Okręgowy jako okoliczności niesporne wskazał, iż Maria Z. (urodzona w
dniu 23 kwietnia 1966 r.) bez zawodu, pracowała ostatnio jako salowa, przy czym do
sierpnia 2004 r. pobierała rentę socjalną. Decyzją z dnia 9 sierpnia 2004 r. organ
rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do renty socjalnej, a Sąd Okręgowy w Kra-
kowie wyrokiem z dnia 22 grudnia 2004 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni od tej
decyzji. Kolejny wniosek o rentę socjalną wnioskodawczyni złożyła w dniu 6 grudnia
2
2005 r. i zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do tej
renty. Celem ustalenia, czy stan zdrowia wnioskodawczyni uzasadnia przyznanie jej
prawa do renty socjalnej, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy
internisty - kardiologa oraz psychiatry. Na podstawie opinii biegłych specjalistów z
tych dziedzin Sąd Okręgowy stwierdził, iż u wnioskodawczyni występują schorzenia
w postaci przewlekłych zaburzeń emocjonalnych u osoby z zaburzoną strukturą oso-
bowości, zespół zależności lekowej w wywiadzie oraz nadciśnienie tętnicze WHO I
do intensyfikacji leczenia i diagnozy, które to schorzenia, biorąc pod uwagę stopień
ich nasilenia, powodują jedynie częściową trwałą niezdolność wnioskodawczyni do
pracy.
Sąd pierwszej instancji wskazał, iż opinia biegłych zawiera kompleksową i wy-
czerpującą ocenę stanu zdrowia wnioskodawczyni oraz przekonujące uzasadnienie
zarówno w zakresie rozpoznanych chorób jak i ich wpływu na stopień niezdolności
wnioskodawczyni do pracy. W szczególności Sąd podkreślił, iż wnioskodawczyni po-
chodzi z rodziny dysfunkcyjnej, obciążonej alkoholizmem ojca i przemocą, od wieku
młodzieńczego nadużywała leków i pochodnych makowca, w 1983 r. przebywała na
leczeniu w Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży oraz przez kilka lat w ośrodku Monar,
jednakże obecnie nie nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia wnioskodawczyni w sto-
sunku do stwierdzonego przez lekarza psychiatrę w toku postępowania przez Sądem
Okręgowym w Krakowie we wcześniejszej sprawie, w której także została uznana za
częściowo niezdolną do pracy. Również schorzenia kardiologiczne nie dają podstaw
do uznania wnioskodawczyni za całkowicie niezdolną do pracy, gdyż obecny stan
układu krążenia jest wyrównany, a nadciśnienie tętnicze pozostaje w okresie wstęp-
nym.
Sąd Okręgowy pominął zarzuty zgłoszone przez wnioskodawczynię do opinii
biegłych lekarzy specjalistów, uznając, iż stanowią one gołosłowną polemikę z usta-
leniami opinii, nie zawierającą żadnych merytorycznych i przekonujących argumen-
tów mogących podważyć prawidłowość wniosków zawartych w opinii. W konsekwen-
cji powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał, iż wnioskodawczyni nie spełnia prze-
słanek nabycia prawa do renty socjalnej określonych w art. 4 ustawy z dnia 27
czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135 poz. 1268 ze zm.), albowiem nie
stała się całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu,
które powstało przed ukończeniem 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w
szkole wyższej do 25 roku życia.
3
W apelacji od wyroku wnioskodawczyni zarzuciła, iż od 23 lat leczy się w Po-
radni Zdrowia Psychicznego z powodu szeregu zaburzeń psychicznych oraz orga-
nicznego uszkodzenia mózgu. Przez te wszystkie lata zażywa środki psychotropowe
i nasenne, a od kilku miesięcy także przeciwdepresyjne. Parokrotnie przechodziła
wstrząs mózgu i miała nieudane próby samobójcze. Ostatnio od października 2005 r.
zaczęła się leczyć także na nadciśnienie. Schorzenia powyższe powodują, iż nie
może samodzielnie funkcjonować ani sama wychodzić z domu. Pomimo tego iż od
2004 r. ZUS odebrał jej prawo do renty socjalnej, to w tym samym czasie została za-
liczona do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności i z tego tytułu otrzymuje za-
siłek stały wyrównawczy oraz zasiłek pielęgnacyjny. Apelująca zarzuciła, iż Sąd
Okręgowy oparł się na opinii biegłych, którzy badali wnioskodawczynię przez około
15 minut, po czym uznali ją za częściowo niezdolną do pracy, a takie stwierdzenie
nic jej nie daje. Oddalenie odwołania uniemożliwiło jej leczenie schorzeń. W piśmie
procesowym z dnia 26 lutego 2007 r. wnioskodawczyni dodatkowo podniosła, iż jej
stan zdrowia się pogorszył i obecnie zażywa coraz większe dawki leków psychotro-
powych i przeciwpadaczkowych. Z kolei na rozprawie apelacyjnej w dniu 11 kwietnia
2007 r. wnioskodawczyni wskazała, iż cierpi na padaczkę.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie uznał
apelację za bezzasadną. Biorąc pod uwagę dokumentację zgromadzoną w aktach
sprawy i aktach rentowych oraz treść sporządzonej opinii, Sąd Apelacyjny uznał za
własne prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego dotyczące stanu zdrowia
wnioskodawczyni. Wyczerpujące uzasadnienie wniosków opinii, pozostające w
zgodności ze zgromadzoną dokumentacją lekarską, czyniły - w ocenie Sądu Apela-
cyjnego - zbędnym uzupełnianie tej opinii.
Zdaniem Sądu nie budzi wątpliwości prawidłowość zastosowania przez Sąd
pierwszej instancji prawa materialnego. W myśl art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003
r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135 poz. 1268 ze zm.), przesłanką nabycia prawa do
renty socjalnej jest całkowita niezdolność do pracy pozostająca w związku z naru-
szeniem sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18 roku życia lub
w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej do 25 roku życia. Z kolei definicję
całkowitej niezdolności do pracy zawiera art. 12 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), zgodnie z którym całkowicie niezdolną do pracy jest
osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast czę-
4
ściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do
pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Skoro z dokonanych w sprawie
ustaleń wynika, iż rodzaj i stopień schorzeń występujących u powódki nie powodują
aktualnie całkowitej niezdolności do pracy, uznać należało, iż nie spełnia ona prze-
słanek przyznania prawa do renty socjalnej na podstawie wyżej powołanego prze-
pisu. W tym zakresie subiektywne odczucia wnioskodawczyni, które nie znalazły
potwierdzenia w materiale dowodowym sprawy, nie mogą stanowić podstawy do
uwzględnienia apelacji.
Wyrok ten został przez wnioskodawczynię zaskarżony w całości skargą kasa-
cyjną, w której wniesiono o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o zmianę zaskar-
żonego wyroku i uwzględnienie apelacji poprzez przyznanie ubezpieczonej prawa do
renty socjalnej, a także o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z
urzędu według norm prawem przepisanych. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono za-
równo naruszenie prawa materialnego, jak i naruszenie przepisów postępowania,
które miało istotny wpływ na wynik sprawy. Jeśli chodzi o pierwszą podstawę kasa-
cyjną wskazano w szczególności naruszenie art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r.
o rencie socjalnej, poprzez jego niezastosowanie i nie przyznanie ubezpieczonej
renty socjalnej w sytuacji, gdy ubezpieczona całkowicie utraciła zdolność do wyko-
nywania pracy zarobkowej, innej niż w warunkach chronionych oraz art. 12 ust. 2 w
związku z art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez jego pominięcie i uznanie, że wnio-
skodawczyni jest częściowo niezdolna do pracy zarobkowej, w sytuacji, gdy ze
zgromadzonego w postępowaniu materiału dowodowego wynika, że jest zdolna do
pracy w warunkach pracy chronionej, co jednoznacznie potwierdza fakt, iż całkowicie
utraciła zdolność do pracy w normalnych warunkach.
Odnosząc się do naruszenia przepisów postępowania skarżąca zarzuciła, że
wydanie orzeczenia nastąpiło z całkowitym pominięciem jej zastrzeżeń podniesio-
nych do opinii sądowo - lekarskiej, które wskazywały na pobieżność i lakoniczność
opinii oraz pominięcie w niej istotnych okoliczności związanych z chorobą ubezpie-
czonej, a tym samym oparcie zaskarżonego orzeczenia jedynie na opinii, podstawą
której było wyłącznie piętnastominutowe badanie fizykalne wnioskodawczyni, uzna-
nie ubezpieczonej za częściowo niezdolną do pracy, w sytuacji gdy orzeczono wobec
niej umiarkowany stopień niepełnosprawności oraz wydanie orzeczenia z całkowitym
5
pominięciem okoliczności, iż ubezpieczona w okresie od 2 czerwca 2005 r. do 30
marca 2006 r. podlegała leczeniu psychiatrycznemu, a dokonana w dniu 14 września
2006 r. ocena psychologiczna wnioskodawczyni, wskazuje na schorzenia natury psy-
chicznej wymagające interwencji psychiatry.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie stanowi usprawie-
dliwionej podstawy skargi. Zarzut naruszenia tego przepisu sprowadza się do pomi-
nięcia zastrzeżeń wnioskodawczyni do złożonych opinii biegłych, krótkotrwałości ba-
dania fizykalnego oraz pominięcia nowej oceny psychologicznej wnioskodawczyni.
Do wymienionych kwestii Sąd Apelacyjny ustosunkował się w uzasadnieniu wyroku,
ponadto jednak, zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Zarzut uznania wnio-
skodawczyni „ za częściowo niezdolną do pracy w sytuacji gdy orzeczono wobec niej
umiarkowany stopień niezdolności do pracy” nie mieści się w kategorii naruszenia
przepisów postępowania, w szczególności naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., co zwalnia
od rozważania jego zasadności w tym miejscu.
Rozważenie zarzutów naruszenia prawa materialnego należy poprzedzić
zwróceniem uwagi, że zabezpieczenie społeczne (art. 67 Konstytucji) obejmuje, naj-
ogólniej rzecz ujmując świadczenia, których celem jest zastąpienie dochodu z pracy
w sytuacjach, kiedy jego uzyskanie nie jest możliwe w związku z wystąpieniem takich
zdarzeń losowych jak choroba, niezdolność do pracy (inwalidztwo), starość, utrata
pracy nie z własnej winy i inne. Są to świadczenia w postaci renty, emerytury, zasił-
ków. Zwykle jedną z przesłanek nabycia prawa do świadczenia jest uprzednia wła-
sna praca (zatrudnienie) i opłacanie składek, stanowiące tytuł do ubiegania się o
przyznanie świadczenia. Niektóre rodzaje świadczeń przysługują niezależnie od
uprzedniego zatrudnienia i są finansowane z budżetu (świadczenia pomocy społecz-
nej) . Należy do nich również renta socjalna jako świadczenie dla osób całkowicie
niezdolnych do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało
przed ukończeniem 18 roku życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej -
przed ukończeniem 25 roku życia, w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury
naukowej (art. 4 ustawy o rencie socjalnej), co uniemożliwiło zatrudnienie i zapew-
6
nienie sobie dzięki temu możliwości uzyskania w przyszłości świadczeń na wypadek
utraty dochodu z pracy.
Z przepisu art. 4 ustawy o rencie socjalnej wynika jasno, że podstawową prze-
słanką prawa do renty socjalnej jest całkowita niezdolność do pracy z powodu naru-
szenia sprawności organizmu. Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dokonuje
lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w trybie określo-
nych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Skarżąca nie miała statusu osoby
całkowicie niezdolnej do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy emerytalnej, tym samym
nie spełniała podstawowej przesłanki do uzyskania prawa do renty socjalnej.
Co się natomiast tyczy zagadnienia relacji między dysponowaniem orzecze-
niem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a wymaganiem art. 4 ustawy o
rencie socjalnej posiadania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy, należy
wskazać, że niepełnosprawność nie jest tożsama z całkowitą niezdolnością do pracy.
Zgodnie z definicją zawartą w słowniku zamieszczonym w art. 2 pkt 10 ustawy z dnia
27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie-
pełnosprawnych niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do
wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia spraw-
ności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Niepełno-
sprawność oznacza zatem inną sytuację socjalną określonej osoby. W związku z
niepełnosprawnością przysługują też inne świadczenia. Najogólniej rzecz ujmując
mają one na celu umożliwienie dalszej pracy osobie niepełnosprawnej oraz zapobie-
żenie jej społecznej alienacji. Stąd też w przypadku orzekania o niepełnosprawności
obok oceny stanu zdolności do pracy uwzględnia się zdolność osoby do pełnienia ról
społecznych, co nie odgrywa roli przy orzekaniu o niezdolności do pracy na gruncie
ustawy emerytalnej. Na mocy art. 5 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej orzeczenie leka-
rza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy ustalonej na podstawie art. 12
ust.2 ustawy emerytalnej i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalonej na
podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy, jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacz-
nym stopniu niepełnosprawności, orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy,
ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej jest traktowane na równi z
orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (pkt 2), a orzeczenie o
częściowej niezdolności do pracy - na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepeł-
nosprawności (pkt 3). Obowiązujące przepisy nie przewidują natomiast analogicznej
relacji w odwrotną stronę, tzn. że orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawno-
7
ści ma być traktowane na równi z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS o całkowitej
niezdolności do pracy, ustalonej na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej, po-
dobnie orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Wiąże się to z
różnymi w pewnym stopniu przesłankami orzeczenia o całkowitej niezdolności do
pracy w rozumieniu przepisów rentowych i orzeczenia o niepełnosprawności w ro-
zumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób nie-
pełnosprawnych, trybem orzekania w tych sprawach oraz różnicami w zakresie ce-
lów, którym orzeczenia te mają służyć.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39814
k.p.c. należało orzec jak w
sentencji wyroku.
========================================