Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 356/07
POSTANOWIENIE
Dnia 23 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Gminy K.
przy uczestnictwie L. B. i M. B.
o wpis w księdze wieczystej,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 23 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
w K.
z dnia 7 sierpnia 2007 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Gmina K. wniosła o wykreślenie prawa bezpłatnego, dożywotniego
i niepodzielnego użytkowania 1/26 części nieruchomości składającej się z działek
nr 106/1, nr 110/1 i nr 108/1 położonych w obrębie 9 jedn. ewid. K.-K., objętych Kw
[…], ustanowionego na rzecz L. B. i M. B. uzasadniając ten wniosek tym, że Gmina
stała się właścicielem tej nieruchomości na podstawie umowy sprzedaży z dnia
29.05.1967 r. zawartej w trybie art. 6 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach i
trybie wywłaszczania nieruchomości.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 25.04.2005 r. uwzględnił wniosek,
natomiast Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 7.08.2007 r. uchylił ten wpis
i wniosek oddalił. W uzasadnieniu wskazał, że przedmiotowa nieruchomość
została nabyta przez Skarb Państwa na podstawie czynności prawnej, a więc
z wszelkimi obciążeniami. Zgodnie zaś z art. 32 ustawy z dnia 12.03.1958 r.
o zasadach (...) tylko w razie wywłaszczenia nieruchomości ciążące na niej prawa
rzeczowe podlegały wykreśleniu, gdyż chodziło o nabycie pierwotne.
Wnioskodawca zaskarżył to postanowienie skargą kasacyjną, zarzucając
naruszenie art. 32 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach (...) przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Wskazując na powyższe wniosła
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy
względnie o przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest uzasadniona. Przepisy ustawy z dnia 12 marca
1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. Nr 17, poz. 70 ze
zm.), regulując podstawy wywłaszczenia jako: niezbędność nieruchomości na cele
użyteczności publicznej, na cele obrony Państwa albo dla wykonania zadań
określonych w zatwierdzonych planach gospodarczych, przyjęły – podobnie jak
kolejne ustawy tj. ustawa z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami
i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 z późn. zm.)
i ustawa z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r.,
3
Nr 261, poz. 2603 z późn. zm.) – administracyjny tryb wywłaszczenia. Jest to
zrozumiałe jeśli zważyć na to, że wywłaszczenie, jako instytucja prawa
publicznego, jest instrumentem umożliwiającym władzy publicznej ingerencję
w sferę cudzej własności przez ograniczenie bądź pozbawienie (odjęcie) prawa
własności nieruchomości. Wywłaszczenie pełni istotną funkcję w realizacji
i wykonywaniu zadań publicznych. Z tego względu jedynie cel publiczny, ujmowany
szerzej lub wężej, był i jest jedynym wyznacznikiem dopuszczalności
wywłaszczenia. Wywłaszczanie charakteryzowało się zawsze szczególnymi
cechami. Należy do nich zaliczyć następujące:
- wywłaszczenie dokonywane było i jest w postępowaniu
administracyjnym, w indywidualnej sprawie z zakresu administracji
państwowej (administracji publicznej), przez wydanie decyzji;
- wywłaszczenie może dotyczyć tylko nieruchomości niezbędnych lub
przeznaczonych na cele publiczne;
- uzależnienie możliwości wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego
od podjęcia działań zmierzających do nabycia nieruchomości w drodze
umowy;
- wywłaszczenie dokonywane jest na rzecz Skarbu Państwa, obecnie
także na rzecz jednostek samorządu terytorialnego.
Ustawowe określenie podstaw, zasad i trybu wywłaszczania wyznaczało
i wyznacza ramy ingerencji w prawo własności, z czego wypływają określone
konsekwencje. Przede wszystkim to, że przepisy dopuszczające wywłaszczenia nie
mogą być wykładane rozszerzająco. Tę generalną dyrektywę należy mieć na
względzie także przy wykładni przepisów ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach
i trybie wywłaszczania nieruchomości, a w szczególności art. 6 i 32 tej ustawy.
Stosownie do art. 6 tej ustawy ubiegający się o wywłaszczenie
(organ administracji państwowej, instytucja państwowa, przedsiębiorstwo
państwowe) obowiązany był przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego
wystąpić do właściciela o dobrowolne odstąpienie nieruchomości i w razie
osiągnięcia porozumienia, zawrzeć z nim umowę nabycia nieruchomości w formie
aktu notarialnego, za cenę nie wyższą od ustalonej w/g zasad odszkodowania
4
przewidzianych w omawianej ustawie lub zawrzeć umowę zamiany nieruchomości.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Nie ulega żadnej
wątpliwości, że w wyniku zawarcia takiej umowy Skarb Państwa nabywał własność
nieruchomości w sposób pochodny, z wszelkimi związanymi z tym
konsekwencjami. Tego nie kwestionuje także wnioskodawca. Stwierdzenie to jest
istotne o tyle, że nabycie nieruchomości w drodze wywłaszczenia następuje w
sposób pierwotny, o czym wyraźnie stanowi art. 32 ust. 1 ustawy. Zgodnie z tym
przepisem z ujawnieniem w księdze wieczystej prawa własności nieruchomości na
rzecz Skarbu Państwa podlegają wykreśleniu wszystkie ciążące na niej prawa
rzeczowe z wyjątkiem tych, których pozostawienie na nieruchomości zostało
ustalone w decyzji o wywłaszczeniu. Dotyczy to także nieruchomości zamiennej
(art. 32 ust. 3 ustawy). Złożony w niniejszej sprawie wniosek o wykreślenie prawa
użytkowania obciążającego nieruchomość nabytą przez Skarb Państwa w trybie
art. 6 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach (...) opiera się na założeniu, że
konsekwencje nabycia, o których stanowi art. 32 ust. 1 ustawy, odnoszą się także
do takiej sytuacji. Tego poglądu nie można podzielić z następujących przyczyn:
Po pierwsze, art. 32 ust. 1 zlokalizowany jest w rozdziale pn.: „Wykonanie
wywłaszczenia”, w którym uregulowano skutki prawne orzeczenia (decyzji)
o wywłaszczeniu. Jeżeli ustawodawca te skutki odnosi do innych nieruchomości, to
wyraźnie o tym postanowił. Przykładowo art. 32 ust. 3 stanowi, że skutki w postaci
wykreślenia ciążących na nieruchomości ograniczonych praw rzeczowych odnoszą
się odpowiednio do nieruchomości zamiennej. Takiego odesłania nie zamieszczono
w odniesieniu do nieruchomości nabytych przez Skarb Państwa w trybie art. 6
ustawy.
Po drugie, przepisy o wywłaszczeniu – zgodnie z ogólną dyrektywą -
podlegają wykładni ścisłej.
Po trzecie, pochodne nabycie nieruchomości w drodze umowy zawartej
w trybie art. 6 ustawy, nie może - bez wyraźnego przepisu – pociągnąć za sobą
skutków prawnych charakterystycznych dla nabycia pierwotnego.
Po czwarte, występujące w niektórych ustawach, np. w art. 216 ustawy
z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, odniesienie stosowania
5
przepisów o zwrocie wywłaszczonych nieruchomości do nieruchomości nabytych
w trybie art. 6 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach (...) uzasadnione jest tym,
że są to uregulowania korzystne dla osób, które w warunkach art. 6 ustawy
zdecydowały się na zbycie nieruchomości. Jest to jednak wyraźne unormowanie.
Takiego uregulowania brak w odniesieniu do stosowania art. 32 ust. 1
ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach (...).
Mając na względzie powyższe, orzeczono na podstawie art. 39814
k.p.c.,
jak w sentencji.
eb