Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 8 maja 2008 r.
I PZP 1/08
Świadczenie socjalne należne w okresie od 8 lutego 2001 r. górnikowi,
który przeszedł na urlop górniczy przed tą datą, przysługuje w wysokości po-
mniejszonej o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowa-
nej przez ubezpieczonego (art. 2 pkt 10 i art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 listo-
pada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania
w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zada-
niach gmin górniczych, Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm., w brzmieniu ustalonym
ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o
dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach
gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin gór-
niczych, Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 41 w związku z art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 28
listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-
2006, Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 maja 2008 r. sprawy z
powództwa Bolesława K. przeciwko Kompanii Węglowej SA Zakładowi Zagospoda-
rowania Mienia w B. o zapłatę, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego po-
stanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krako-
wie z dnia 4 marca 2008 r. [...]
„Czy górnikowi przechodzącemu na urlop górniczy przed 8.02.2001 roku, tj.
przed dodaniem do art. 2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 roku o dostosowaniu gór-
nictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz
szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. nr 162 poz. 1112)
punktu 10, zawierającego ustawową definicję ekwiwalentu pieniężnego ustalanego
na potrzeby obliczenia wysokości świadczenia socjalnego, świadczenie to wypłaca
2
się w wysokości pomniejszonej o kwotę składek na ubezpieczenie społeczne w czę-
ści finansowanej przez ubezpieczonego ?
W przypadku odpowiedzi negatywnej, Sąd zwraca się ponadto z pytaniem:
Czy wejście w życie punktu 10 art. 2 ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla
kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczegól-
nych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, wprowadzonego z dniem
8.02.2001 roku ustawą z dnia 15 grudnia 2000 roku o zmianie w/w ustawy (Dz.U.
2001.5.41), powoduje obniżenie wysokości świadczenia socjalnego o wysokość
świadczenia socjalnego o wysokość składki na ubezpieczenie społeczne w części
finansowanej przez ubezpieczonego, wypłacanego górnikowi, który przeszedł na
urlop górniczy przed tą datą ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Powód Bolesław K. w pozwie skierowanym przeciwko Kompanii Węglowej SA
- Zakład Gospodarowania Mienia w B. domagał się zasądzenia kwot po 700 zł za
okres od września 2004 r. do marca 2005 r. z ustawowymi odsetkami oraz zasądze-
nia kosztów zastępstwa procesowego. Powód w dacie przejścia na urlop górniczy był
pracownikiem KWK J. do 19 lutego 2005 r., z tym że od 1 kwietnia 2000 r. przebywał
na urlopie górniczym. W związku z przejściem na urlop górniczy, pracodawca wyli-
czył mu wysokość świadczenia socjalnego należnego z tego tytułu, z tym że obniżył
je o 18,71%, tj. wysokość składek na ubezpieczenie społeczne w części finansowej
przez ubezpieczonego.
Wyrokiem z 9 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy w Chrzanowie zasądził od
strony pozwanej na rzecz powoda 3.581 zł z odsetkami, tytułem wyrównania świad-
czenia socjalnego należnego mu w związku z przebywaniem na urlopie górniczym.
Strona pozwana wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając
wyrok w całości i wnosząc o jego zmianę przez oddalenie powództwa oraz zasądze-
nie kosztów postępowania. Uzasadniając zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 20 w
związku z art. 16 ust. 12 i art. 110 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 788 ze zm.) oraz art. 22 ust.
1 w związku z art. 2 ust. 10 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu gór-
3
nictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz
szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112,
dalej jako ustawa o dostosowaniu górnictwa), strona pozwana argumentowała, że
zgodnie z tymi przepisami brak było podstaw do podwyższenia wynagrodzenia po-
woda o 123,0164%, co stanowiło odzwierciedlenie części składek na ubezpieczenie
społeczne finansowanych przez ubezpieczonego. Ponadto, zdaniem pozwanej, no-
welizacja ustawy o dostosowaniu górnictwa, polegająca na dodaniu od 8 stycznia
2001 r. punktu 10 do art. 2, była nie tyle zmianą zasad obliczania wysokości ekwi-
walentu pieniężnego za urlop, co doprecyzowaniem sposobu obliczania jego wyso-
kości.
Rozpoznając apelację pozwanej, Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem
z 4 marca 2008 r., odroczył rozprawę i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, ujęte w sentencji uchwały, zagadnienia
prawne. Uzasadniając postanowienie, Sąd Okręgowy wyjaśnił, że za poglądem,
zgodnie z którym górnikowi przechodzącemu na urlop górniczy przed 8 lutego 2001
r. świadczenie socjalne wypłaca się w wysokości niepomniejszonej o kwotę składek
na ubezpieczenie społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego, przema-
wia literalna wykładnia przepisów dotyczących zasad obliczania tego świadczenia.
Przepis art. 22 ust. 1 ustawy o dostosowaniu górnictwa stanowił, że pracownik
otrzymuje świadczenie socjalne w wysokości 75% miesięcznego ekwiwalentu pie-
niężnego obliczanego, jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy, to jest według za-
sad wynikających z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycz-
nia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego,
ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego
za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.). Zarówno przepisy ustawy o dostosowaniu
górnictwa, jak i rozporządzenia z 1997 r., nie przewidywały obniżenia podstawy obli-
czenia wysokości świadczenia socjalnego ani samego świadczenia socjalnego wy-
płacanego górnikowi w okresie przebywania na urlopie górniczym, o wysokość skła-
dek na ubezpieczenie społeczne.
Jednocześnie Sąd Okręgowy zauważył, że składniki wynagrodzenia, które
należało uwzględniać przy obliczeniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, określone
są w kwotach brutto, obejmujących zarówno podatek dochodowy od osób fizycznych,
jak i składki na ubezpieczenia społeczne w części płaconej przez pracownika. Zatem
kwota ekwiwalentu pieniężnego obliczanego, jak wynagrodzenie za urlop wypoczyn-
4
kowy, która następnie stanowi podstawę dla wyliczenia wysokości świadczenia so-
cjalnego wypłacanego urlopowanemu górnikowi, zawiera w sobie element odpowia-
dający wysokości składek na ubezpieczenia społeczne, które winien uiścić pracow-
nik. Dlatego można, opierając się na wykładni celowościowej przepisów związanych
ze świadczeniami osłonowymi dla osób korzystających z urlopu górniczego, zająć
odmienne stanowisko. Reforma górnictwa wiązała się bowiem z dużymi kosztami
finansowymi. Skoro zatem, zgodnie z art. 16 ust. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe osób pobierających
świadczenia socjalne finansował i finansuje budżet państwa, dopuszczalny wydaje
się pogląd, że zamiarem ustawodawcy było, aby świadczenia socjalne faktycznie
wypłacane uprawnionym do niego osobom, wypłacane były w wysokości niższej o
wysokość składek na ubezpieczenia społeczne. W przeciwnym razie doszłoby do
nieuzasadnionego wypłacania świadczenia socjalnego w wyższej wysokości niż za-
mierzona przez ustawodawcę. Potwierdza to fakt nowelizacji ustawy, polegającej na
dodaniu definicji legalnej ekwiwalentu pieniężnego, z której wynika wprost, że jest on
obniżany o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości finansowanej -
zgodnie z ogólnymi zasadami - przez pracowników. Zgodnie bowiem ze znowelizo-
wanym art. 2 pkt 10 ustawy o dostosowaniu górnictwa, pod pojęciem „ekwiwalentu
pieniężnego obliczonego jako wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy na potrzeby
ustalania wysokości świadczenia socjalnego i zasiłku socjalnego” należy rozumieć
„wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy pomniejszone o kwotę odprowadzanych
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe, w części finanso-
wanej przez ubezpieczonego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 390 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu ape-
lacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przed-
stawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpo-
znanie sprawy. Z przepisu tego wynika, że Sąd Najwyższy może rozstrzygać zagad-
nienia prawne, jedynie wtedy, gdy jest to niezbędne dla rozpoznania apelacji. Za-
gadnienia przedstawione przez Sąd Okręgowy nie mają takiego charakteru.
Jak wynika z pozwu, powód dochodzi kwot tytułem wyrównania świadczenia
socjalnego należnego mu w związku z przebywaniem na urlopie górniczym za okres
5
od września 2004 r. do marca 2005. W okresie tym, zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy z
dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach
2003 - 2006 (Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.) przedmiotowe świadczenie socjalne
przysługiwało powodowi na zasadach wynikających z ustawy z dnia 26 listopada
1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warun-
kach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górni-
czych. Biorąc pod uwagę okres, za który dochodzi on roszczeń, chodzi o tę ustawę w
brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy z dnia 26
listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w
warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin
górniczych (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 41; dalej powoływanej jako „ustawa o dosto-
sowaniu górnictwa”), która weszła w życie 8 lutego 2001 r. W rozważanym okresie
obowiązywał więc art. 2 pkt 10 ustawy o dostosowaniu górnictwa, dodany przez art.
1 pkt 1 lit. c) wyżej wymienionej ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r., zgodnie z którym
przez ekwiwalent pieniężny obliczony jako wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy
na potrzeby ustalania wysokości świadczenia socjalnego i zasiłku socjalnego - nale-
żało rozumieć wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy pomniejszone o kwotę odpro-
wadzanych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe, w czę-
ści finansowanej przez ubezpieczonego. Od dnia wejścia w życie tego przepisu wy-
sokość należnego pracownikowi świadczenia socjalnego powinna więc być ustalana
zgodnie z nim, a więc w wysokości pomniejszonej o kwotę składek na ubezpieczenie
społeczne w części finansowanej przez ubezpieczonego.
Powyższy wniosek wynika z tego, że zgodnie z ustalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego, w okresie przebywania na urlopie górniczym, przedsiębiorstwo
górnicze i urlopowanego górnika łączył szczególny stosunek pracy, którego treść
była kształtowana przez przepisy ustawy. Przyznanie urlopu górniczego następowało
w drodze porozumienia zmieniającego treść stosunku pracy na warunkach określo-
nych w przepisach ustawy z dnia 28 listopada 1998 r., z których wynika, że w okresie
korzystania z urlopu górniczego pracownik otrzymuje świadczenie socjalne w wyso-
kości 75% miesięcznego ekwiwalentu pieniężnego obliczanego, jak wynagrodzenie
za urlop wypoczynkowy, z tym że do podstawy obliczania tego wynagrodzenia wlicza
się wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych zgodnie z Kodeksem pracy
- art. 22 ust. 1 i 2 ustawy - (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 24 kwietnia 2002 r., III ZP 33/01, OSNAPiUS 2002 nr 17, poz. 403; wyrok z 22
6
czerwca 2005 r., I PK 292/04; wyrok z 24 stycznia 2006 r., I PK 110/05, LEX nr
272585). Wysokość świadczenia socjalnego otrzymywanego przez pracownika na
podstawie porozumienia była więc ustalana przez ustawę. Wobec tego ustawa mogła
zmieniać tę wysokość, a ewentualne zmiany, jako zmiany wynikające z ustawy, nie
wymagały wypowiedzenia zmieniającego. W tej sytuacji, w okresie objętym sporem
wysokość świadczenia socjalnego powoda wynikała z art. 2 pkt 10 ustawy o dosto-
sowaniu górnictwa (w związku z art. 22 ust. 1 i 2 tej ustawy), bez względu na to, czy
przepis ten wprowadził zmiany wysokości świadczenia socjalnego, czy też jedynie
potwierdził („doprecyzował”) już istniejącą zasadę ustalenia tej wysokości.
Wobec powyższego udzielanie odpowiedzi na pierwsze pytanie Sądu Okrę-
gowego, dotyczące wysokości świadczenia socjalnego przed 8 lutego 2001 r., jest
zbędne i wykraczałoby poza kompetencję Sądu Najwyższego wynikającą z art. 390
k.p.c. W konsekwencji zbędne jest również odpowiadanie na pytanie drugie, posta-
wione przez Sąd Okręgowy, jedynie na wypadek udzielania negatywnej odpowiedzi
na pytanie pierwsze.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================