Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 maja 2008 r., V CSK 573/07
Artykuł 35 § 1 k.s.h. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 372
k.c.
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Antoni Górski
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "P.P.S.P." S.A. w W. przeciwko
Andrzejowi R. i Jarosławowi O. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2008 r. skargi kasacyjnej strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 września 2007 r.
uchylił zaskarżony wyrok i oddalił apelację pozwanych oraz zasądził od
pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 11 056 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu za instancję apelacyjną i kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2007 r. zasądził od
pozwanych Andrzeja R. i Jarosława O. na rzecz "P.P.S.P." S.A. w W. solidarnie
kwotę 149 113,09 zł z odsetkami. Ustalił, że pozwani byli wspólnikami spółki jawnej
„J.” w K.-K. Spółka ta nie zapłaciła ceny zakupionych u powoda wyrobów
spirytusowych w kwocie dochodzonej w pozwie, przy czym wymagalność
świadczenia za dwie partie dostarczonego towaru powstała w dniach 1 lutego i 2
kwietnia 2003 r. W dniu 11 sierpnia 2003 r. Sąd Rejonowy w Opolu ogłosił upadłość
spółki „J.”. W postępowaniu upadłościowym ujawniła się niemożność zaspokojenia
roszczenia powoda, zgłoszonego i uznanego w tym postępowaniu, ponieważ na
liście wierzytelności zaliczono je do „nieściągalnych” kategorii VI i VII. Wierzyciel
wezwał wówczas pozwanych do zapłaty długu na podstawie art. 22 § 2 k.s.h., a w
dniu 25 stycznia 2007 r. wytoczył przeciwko nim powództwo.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne, nie podzielając zgłoszonego
przez pozwanych zarzutu przedawnienia. Przedawnienie roszczeń wynikających z
umowy sprzedaży jest dwuletnie (art. 554 k.c.), ale – zdaniem Sądu – zostało
przerwane w dniu 11 sierpnia 2003 r. w wyniku ogłoszenia upadłości spółki (art. 123
§ 1 pkt 1 k.c.). Pozwani mogli się powołać na zarzuty przysługujące spółce jawnej,
jednak zarzut przedawnienia, istotny w tej sprawie, spółce nie przysługiwał.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanych Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zmienił
zaskarżony wyrok oddalił powództwo. Uznał, że dochodzone roszczenie zostało
przedawnione, wierzytelność powoda bowiem, wynikająca z umowy sprzedaży,
podlegała dwuletniemu przedawnieniu (art. 554 k.c.) rozpoczynającemu bieg w
kwietniu 2003 r., podczas gdy powództwo zostało wytoczone w dniu 26 stycznia
2007 r. Nastąpiło wprawdzie przerwanie biegu przedawnienia, ale tylko wobec
spółki, a nie wobec pozwanych ponoszących z nią odpowiedzialność solidarną (art.
22 § 2 k.s.h.). Obowiązuje wówczas art. 372 k.c., powodujący, że zawieszenie
biegu przedawnienia przeciwko spółce nie miało skutku wobec pozwanych, którym
przysługiwał własny zarzut przedawnienia. Powód uprawniony był natomiast do
skutecznego dochodzenia wobec wspólników roszczenia nieprzedawnionego (art.
31 § 2 k.s.h.).
Powód w skardze kasacyjnej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy zgodnie z jego żądaniem, ewentualnie o uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Powołał się na
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 22 § 2, art. 31 § 1 i 2
oraz art. 35 § 1 k.s.h., a także art. 372 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spółka jawna, jako spółka osobowa, uzyskała podmiotowość prawną; może
nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana (art. 8 § 1 k.s.h).
W konsekwencji nastąpiło rozdzielenie majątku spółki i wspólnika oraz
odpowiedzialności spółki i wspólnika, istnieje jednak nadal silna więź między spółką
jawną a wspólnikiem, bardziej rygorystyczna niż przewidziana w art. 299 k.s.h.,
wspólnik bowiem odpowiada za zobowiązania spółki jawnej całym majątkiem bez
żadnych ograniczeń, solidarnie z innymi wspólnikami i samą spółką (art. 22 § 2
k.s.h.). Wierzyciel spółki jawnej ma jednak obowiązek prowadzenia egzekucji w
pierwszej kolejności z majątku spółki i dopiero w razie jej bezskuteczności możliwa
jest egzekucja z majątku wspólnika (art. 31 § 1 k.s.h.). W tym wyraża się
subsydiarność (wtórność) odpowiedzialności wspólnika; występuje ona w fazie
egzekucji.
Nie ma jednak wątpliwości, że odpowiedzialność wspólnika jest
odpowiedzialnością za cudzy dług (dług spółki), a nie za własny dług. Jej
przesłanką jest istnienie długu osoby trzeciej, za którą inna osoba ponosi
odpowiedzialność ex lege (na podstawie art. 22 § 2 k.s.h.). Należy w konsekwencji
przyjąć, że przewidziana w art. 22 § 2 k.s.h. solidarność ma swoisty charakter, gdyż
jej skutki zostały w pierwszej kolejności określone w przepisach szczególnych, tj. w
kodeksie spółek handlowych, a nie w przepisach kodeksu cywilnego, w
szczególności co do możliwości zgłoszenia zarzutów przez wspólnika wobec
wierzycieli spółki. Nie ma wątpliwości, że wspólnikowi przysługują zarzuty osobiste
wobec wierzyciela (art. 375 § 1 k.c. w związku z art. 22 § 2 i art. 2 k.s.h.), jednak
zarzuty wynikające z umowy podstawowej łączącej spółkę jawną z wierzycielem nie
są zarzutami osobistymi wspólnika; są to zarzuty przysługujące spółce, na które
może się on powołać tylko z mocy art. 35 § 1 k.s.h., „przejęte” od spółki w ramach
odpowiedzialności za cudzy dług. Ta pochodność zarzutów oznacza, że muszą
one, rzeczywiście przysługiwać spółce w chwili zgłoszenia ich wobec wierzyciela. W
piśmiennictwie podkreśla się, że wskazania wynikające z art. 89 k.h. są tutaj
aktualne.
W rozpoznawanej sprawie pozwani wspólnicy nie mogli skutecznie powołać
się na własny zarzut przedawnienia roszczenia z umowy sprzedaży, gdyż nie byli jej
stroną. Zarzut ten przysługiwał natomiast spółce, ale w stosunku do niej bieg
przedawnienia został bezspornie przerwany (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) i nie rozpoczął
biegu od nowa (art. 124 § 2 k.c.). Ze względu na tak ukształtowany w przepisach
szczególnych (w kodeksie spółek handlowych) sposób obrony wspólnika,
wyłączony został przepis art. 372 k.c. w odniesieniu do zarzutu przedawnienia,
należy bowiem przyjąć, że ma on charakter przepisu ogólnego wobec szczególnego
unormowania zamieszczonego w art. 35 § 1 k.s.h.
Pozwani powołali się wyłącznie na przedawnienie roszczenia powoda
wynikającego z umowy sprzedaży, nie doszło jednak do przedawnienia roszczenia
ze stosunku podstawowego, wspólnicy nie mogą zatem skorzystać z zarzutu
przejętego od spółki. W konsekwencji należało uchylić zaskarżony wyrok i oddalić
apelację pozwanych (art. 39816
k.p.c.).