Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 14 MAJA 2008 R.
SNO 28/08
Przewodniczący: sędzia SN Józef Dołhy.
Sędziowie SN: Hubert Wrzeszcz, Jan Górowski (sprawozdawca).
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y z udziałem sędziego
Sądu Okręgowego – Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Okręgowego oraz
protokolanta po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2008 r. sprawy sędziego Sądu
Rejonowego w związku z odwołaniem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego i
obwinionego od wyroku Sądu Apelacyjnego  Sądu Dyscyplinarnego z dnia 15
października 2007 r., sygn. akt (...)
u t r z y m a ł w m o c y zaskarżony w y r o k i kosztami sądowymi odwoławczego
postępowania dyscyplinarnego obciążył Skarb Państwa.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uznał sędziego Sądu Rejonowego za
winnego tego, że w dniu 19 października 2006 r., będąc Przewodniczącym Wydziału
Cywilnego Sądu Rejonowego w A., odmówił wykonania polecenia – zarządzenia
administracyjnego Prezesa Sądu Rejonowego w A. dotyczącego bezzwłocznego
wykonania odezw o udzielenie pomocy prawnej Sądowi Okręgowemu w B. V
Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz, że w dniu 6 listopada 2006 r.,
odmówił wykonania takiego samego polecenia Wiceprezesa tego Sądu i za te występki
dyscyplinarne na podstawie art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm., dalej „u.s.p.”)
wymierzył mu karę dyscyplinarną upomnienia.
Sąd ustalił, że w dniu 25 sierpnia 2006 r. do Sądu Rejonowego w A. wpłynęły
dwie odezwy Sądu Okręgowego w B. – Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych o
udzielenie pomocy prawnej w postaci przesłuchania świadków, adresowane do Sądu
Rejonowego – Sądu Pracy. W dniu 31 sierpnia 2006 r. sędzia Sądu Rejonowego,
pełniący obowiązki Przewodniczącego Wydziału Cywilnego zarządził zwrot odezw
bez wykonania z uwagi na to, że w Sądzie Rejonowym w A. nie został utworzony
wydział pracy.
Następnie Zastępca Przewodniczącego Wydziału Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych Sądu Okręgowego w B. zarządził ponowne wysłanie odezw do Wydziału
Cywilnego Sądu Rejonowego w A. oraz poinformował jego Prezesa o zaistniałej
2
sytuacji, a także zwrócił się o nadanie właściwego biegu czynnościom zleconym w
ramach pomocy sądowej.
W dniu 17 października 2006 r. Prezes Sądu Rejonowego w A. polecił pisemnie
sędziemu Sądu Rejonowego wykonanie odezw bez zbędnej zwłoki. Wówczas sędzia
pismem z dnia 19 października poinformował Prezesa, powołując się na § 219 ust. 3
Zarządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i
działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz. U.
Nr 98, poz. 1070 ze zm., dalej „instrukcji”) oraz § 111 ust. 3 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 19 listopada 1987 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania
sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 218 ze zm.), że odezwy zostaną bez
wykonania „przekazane według właściwości na podstawie powołanych przepisów”.
W dniu 3 listopada 2006 r. Wiceprezes Sądu Rejonowego w A. polecił na piśmie
sędziemu Sądu Rejonowego niezwłoczne wykonanie odezw Sądu Okręgowego w B.
zarejestrowanych pod sygn. I Cps 16/06 i Cps 16/06. Pismem z dnia 6 listopada 2006
r. obwiniony odmówił wykonania tego polecenia jako „sprzecznego z obowiązującymi
przepisami prawa”.
Odezwy Sądu Okręgowego w B. zostały wykonane w dniu 21 grudnia 2006 r.
przez G. W. – sędziego Sądu Rejonowego w A. i w dniu 27 grudnia 2006 r. zwrócone
organowi wysyłającemu.
W dniu 10 listopada 2006 r. Prezes i Wiceprezes Sądu Rejonowego w A.
wystąpili do Prezesa Sądu Okręgowego w C. z wnioskiem o zwrócenie uwagi
sędziemu Sądu Rejonowego na popełnione uchybienie w zakresie postępowania
sądowego (art. 37 § 4 u.s.p.).
Obwiniony podniósł, że nie wykonał odezw Sądu Okręgowego w B., gdyż do ich
wykonania właściwym był Sąd Rejonowy w D., w którym został utworzony wydział
pracy. Podał także, że w dniu 19 października 2006 r. nie odmówił wykonania
polecenia, gdyż nakazano mu „nadanie sprawom właściwego biegu, co nie jest
równoznaczne z poleceniem wykonania odezwy. W postępowaniu dyscyplinarnym
odmówił złożenia dodatkowych wyjaśnień, a w postępowaniu sądowym wniósł o
rozpoznanie sprawy pod jego nieobecność.
Według oceny Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego, sędzia Sądu
Rejonowego odmówił dwukrotnie wykonania pisemnych poleceń osób powołanych do
nadzoru administracyjnego, dotyczących sprawności postępowania. Odwołując się do
jednoznacznej treści zarządzenia Prezesa Sądu w A. z dnia 17 października 2006 r., za
nieprawdziwe uznał twierdzenie obwinionego, jakoby nie obejmowało wykonania
odezw, a tylko nadania im dalszego biegu. Wskazał, że gdyby polecenie „wykonania
odezwy” nie dotyczyło przesłuchania świadków, a odezwy zostały skierowane do
Sądu Rejonowego w A. omyłkowo, to postępowanie obwinionego było także
niezgodne z prawem, gdyż powinien przekazać je do rozpoznania sądowi właściwemu,
3
a nie zwracać je sądowi wzywającemu. Pomimo więc powoływania się obwinionego
na regulamin, postąpił on wbrew jego postanowieniom.
Nie podzielił stanowiska sędziego, jakoby pomoc sądowa wydziałowi pracy
powinna być udzielona przez sąd pracy, a zatem aby przedmiotowe polecenia były
sprzeczne z obowiązującymi przepisami. Wskazał, że zleceniem o przeprowadzenie
dowodu sąd wezwany jest związany (§ 111 ust. 1 Regulaminu). Tylko w sytuacji
omyłkowego skierowania odezwy może on odstąpić od przesłuchania świadka,
przekazując sprawę sądowi właściwemu, przy czym w aktualnym stanie prawnym sąd
wezwany, między innymi w sprawach pracy i ubezpieczeń społecznych, ma
obowiązek ustalania aktualnego miejsca zamieszkania świadka. W rezultacie ocenił ze
obwiniony „obraził” w sposób oczywisty i rażący przepis art. 79 u.s.p. oraz § 111 ust.
1 Regulaminu. Wskazał, że zachowanie sędziego spowodowało przewlekłość w
dwóch sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, gdyż przesłuchanie pięciu
świadków na kilka drobnych, ściśle wskazanych okoliczności trwało ponad cztery
miesiące, co pozostawało w sprzeczności z funkcją instytucji pomocy sądowej, która
ma na celu przyspieszenie postępowania, a w omawianym wypadku wobec wadliwego
postępowania sędziego doszło do jego spowolnienia.
Od powyższego wyroku odwołanie w części dotyczącej orzeczenia o karze na
niekorzyść obwinionego wniósł Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego, zarzucając jej
rażącą niewspółmierność i wniósł o orzeczenie wobec obwinionego sędziego kary
dyscyplinarnej usunięcia z funkcji Przewodniczącego Wydziału Cywilnego Sądu
Rejonowego w A.
Z kolei obwiniony w swym odwołaniu, zarzucając błąd w ustaleniach
faktycznych oraz w ocenie dowodów, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i o
uniewinnienie.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Ze względu na zakres zaskarżenia w pierwszej kolejności należało rozważyć
odwołanie obwinionego sędziego.
W wypadkach wskazanych w ustawie sądy są obowiązane wykonywać
poszczególne czynności sądowe na żądanie sądów oraz innych organów (art. 44 § 1
u.s.p.). Są także zobligowane do udzielania pomocy sądowej na żądanie sądów
zagranicznych, jeżeli wzajemność jest zapewniona. W takim wypadku zlecenie
skierowane przez Ministra Sprawiedliwości, jest wiążące dla sądu wezwanego (§ 2
tego przepisu). Na wniosek innych organów niż wymienione w art. 44 § 1 i 2 u.s.p.
sądy wykonują pomoc sądową w zakresie przewidzianym w przepisach o
postępowaniu cywilnym, jeżeli wniosek został skierowany przez Ministra
Sprawiedliwości (§ 3). O wykonanie czynności objętych hipotezą art. 44 § 3 u.s.p.,
4
należy zwrócić się do sądu rejonowego, w którego obszarze czynność ma być
wykonana (art. 44 § 4 u.s.p.).
Trzeba zgodzić się z poglądem wyrażonym w literaturze, że w powołanych
przepisach niezbyt jasno unormowana została właściwość sądu (miejscowa i
rzeczowa) w sprawach związanych z wykonywaniem pomocy sądowej. Mając na
uwadze wskazaną wyżej treść art. 44 § 3 u.s.p. należy przyjąć, że o właściwości sądu,
poza wyjątkiem określonym w tym przepisie, decydują unormowania poszczególnych
procedur, przy uwzględnieniu ogólnej przesłanki, iż o wykonanie czynności należy
zwrócić się do tego sądu, w którego obszarze czynność ma być dokonana.
Z treści art. 44 § 1 u.s.p. i sformułowania zawartego w § 4 tego przepisu „należy
zwrócić się” wynika, że unormowania te dotyczą sądu wzywającego a nie wezwanego.
Sąd wezwany nie może sprawy w zakresie czynności zleconych mu przez sąd
orzekający w zasadzie przekazać innemu sądowi z powołaniem się na swą
niewłaściwość, na podstawie art. 200 k.p.c., albowiem jego właściwość funkcyjna
wynika z postanowienia rekwizycyjnego. Dokonana wykładnia znajduje pełne oparcie
w regulacji regulaminowej. Paragraf 111 ust. 1 mającego w sprawie zastosowanie
regulaminu stanowił (identycznie jak § 101 ust. 1 obecnie obowiązującego
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r., Dz. U. Nr 38, poz.
249, ze zm.), że zlecenie przeprowadzenia dowodu wiąże sąd wezwany. Jedynie
wyjątkowo, jeżeli w drodze pomyłki została odezwa skierowana do sądu miejscowo
niewłaściwego, czyli w omawianym wypadku, gdyby świadkowie mieszkali nie w A.,
lecz poza okręgiem sądu wezwanego, mógłby on przekazać odezwę sądowi
właściwemu, tj. sądowi w którego obszarze czynność miałaby być dokonana.
W świetle zasygnalizowanych zasad, trzeba konsekwentnie przyjąć, że sąd pracy
wykonuje odezwę o przesłuchanie świadków, jeżeli została mu przekazana do
wykonania przez sąd wzywający, jeżeli mieszkają oni w jego okręgu (por. § 219 i §
220 ust. 1 instrukcji). Jeżeli natomiast sąd pracy jako wzywający wezwał do
przesłuchania w charakterze świadków sąd „cywilny”, w którym nie ma wydziału
pracy i w jego siedzibie mieszkają świadkowie objęci odezwą nie ma on podstaw do
jej przekazania według właściwości, lecz powinien ją wykonać, obecnie w terminie 14
dni od wpływu zlecenia (§ 102 aktualnego regulaminu).
Nawiązując bezpośrednio do omawianego odwołania trzeba zauważyć, że
nietrafny był zarzut obwinionego błędu w ustaleniach faktycznych oraz w ocenie
dowodów. Jak wprost wynika z treści zarządzenia z dnia 17 października 2006 r.
Prezes Sądu polecił obwinionemu wykonać odezwy bez zbędnej zwłoki. Czynność ta
oznaczała obowiązek przesłuchania wymienionych w rekwizycji świadków
zamieszkałych w A. W tej sytuacji stanowisko obwinionego sędziego wyrażone w
piśmie z dnia 19 października 2006 r., że odezwy zostaną przekazane według
właściwości Wydziałowi Pracy Sądu Rejonowego w D. było w istocie odmową
5
wykonania pisemnego polecenia osoby powołanej do nadzoru administracyjnego
dotyczącego sprawności postępowania.
Wskazywana w odwołaniu okoliczność rozmowy obwinionego z Prezesem Sądu
dotyczyła ewentualnej właściwości rzeczowej sądu okręgowego do wykonania
odezwy. Tymczasem w świetle dokonanej na wstępie wykładni nie mogła zwolnić
obwinionego od obowiązku przesłuchania w drodze pomocy sądowej świadków
zamieszkałych w A. Przede wszystkim jednak przedstawione przez obwinionego
zastrzeżenia nie zwalniały go w świetle unormowania zawartego w art. 37 ust. 4 in fine
u.s.p. od obowiązku wykonania odezw.
Nie budzi też wątpliwości treść poleceń na piśmie Wiceprezes Sądu w A., jak i
jednoznaczna pisemna odmowa ich wykonania przez obwinionego z dnia 6 listopada
2006 r.
Wbrew stanowisku skarżącego niezwrócenie uwagi na piśmie obwinionemu
przez Prezesa Sądu Okręgowego i nieuchylenie zarządzeń nie stanowiło przeszkody
do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Gdyby została zrealizowana dyspozycja
art. 37 § 4a u.s.p. istniałaby nie tylko możliwość, ale konieczność przekazania sprawy
do rozpoznania sądowi dyscyplinarnemu.
Trafnie Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny ocenił, że zachowania obwinionego
w okolicznościach sprawy stanowiły przewinienia służbowe. Oczywistość naruszenia
prawa w tym wypadku polegała na odmowie wykonania poleceń służbowych, które
miały zapobiec uchybieniom w zakresie sprawności postępowania. Wynikający z art.
37 § 4 u.s.p. obowiązek wykonania tego rodzaju poleceń, tj. nie godzących w
niezawisłość i mieszczących się w zakresie czynności sędziowskich, pomimo
pisemnego zastrzeżenia sędziego jest bowiem jednoznacznie przez ustawodawcę
określony i tym samym, nawet bez głębszych rozważań, dla prawnika nie może budzić
żadnych wątpliwości. Uchybienia obwinionego okazały się rażące, skoro
doprowadziły do około czteromiesięcznej przewlekłości postępowania w sprawach z
ubezpieczenia społecznego, gdy tymczasem pomoc sądowa powinna być wykonana w
czasie wielokrotnie krótszym, a obecnie w terminie dwutygodniowym (§ 102
Regulaminu).
Bezpodstawne też – jak wykazała kontrola instancyjna – okazało się odwołanie
Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego. Niewątpliwie obwiniony popełnił przewinienia
służbowe o niedużym ciężarze gatunkowym. Przy tego typu występkach należy
stosować mniej surowe kary, do których nie można zaliczyć kary usunięcia z
zajmowanej funkcji. Ta ostatnia sankcja pociąga za sobą pozbawienie możliwości
awansowania na wyższe stanowisko sędziowskie przez okres pięciu lat, niemożność
udziału w tym okresie w kolegium sądu, orzekania w sądzie dyscyplinarnym oraz
uzyskania utraconej funkcji (art. 109 § 3 u.s.p.). Zawiera więc w przeciwieństwie do
6
kary upomnienia, czy nagany poważny element represyjny w postaci czasowego
zahamowania rozwoju kariery zawodowej na stosunkowo długi okres.
Poza tym usunięcie z zajmowanej funkcji skutkuje zaprzestanie jej pełnienia,
prowadzące automatycznie do pozbawienia sędziego prawa do dodatku funkcyjnego
bez potrzeby dokonywania dalszych czynności w sferze stosunku służbowego (por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1999 r., III ZP 2/99, OSNAPiUS 2000, nr
6, poz. 213).
Dotychczasowa wzorowa praca obwinionego i postępowanie nie budzące do tej
pory żadnych zastrzeżeń z punktu widzenia godności urzędu pozwalała postawić
pozytywną prognozę co do właściwego postępowania obwinionego w przyszłości i
tym samym dawała rękojmię, że wymierzona kara całkowicie spełni swe funkcje
zapobiegawcze i wychowawcze.
Z tych względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, orzekając o kosztach postępowania na podstawie art. 133 u.s.p.