Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 maja 2008 r.
I UK 344/07
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może
uwolnić się od odpowiedzialności za zaległości spółki z tytułu składek na ubez-
pieczenia społeczne przez wskazanie, że pomimo zawinionego niezgłoszenia
upadłości spółki nie powstała szkoda (art. 116 § 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze
zm. w związku z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 maja
2008 r. sprawy z odwołania Stanisława B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w K. o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania z ty-
tułu składek na ubezpieczenia społeczne, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczo-
nego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 maja 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 24 maja 2007 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z
dnia 30 grudnia 2005 r. oddalającego odwołanie Stanisława B. od decyzji ZUS Od-
działu w K. z dnia 30 grudnia 2004 r. stwierdzającej, że Stanisław B. jako prezes za-
rządu Zakładów O. Usługi Techniczno-Gospodarcze Spółka z o.o. ponosi odpowie-
dzialność za zaległości tej Spółki z tytułu nieopłacenia składek na: Fundusz Ubezpie-
czeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
2
Sąd drugiej instancji podzielił podstawy faktyczną i prawną zaskarżonego wy-
roku Sądu pierwszej instancji, które przedstawiają się następująco. Wnioskodawca
Stanisław B. był prezesem zarządu Zakładów O. Usługi Techniczno-Gospodarcze
Spółka z o.o. Od początku 2000 r. informował on wspólników Spółki o jej złej sytuacji
finansowej. W dniu 30 czerwca 2000 r. - po kolejnym monicie wnioskodawcy - odbyło
się posiedzenie rady nadzorczej, która po zapoznaniu się z wynikami ekonomicznymi
Spółki przyjęła uchwałę w sprawie jej rozwiązania. Dnia 1 lipca 2000 r. weszła w ży-
cie uchwała nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników spółki o jej likwidacji. Na
likwidatora powołano wnioskodawcę. Dopiero w dniu 14 marca 2003 r. likwidator zło-
żył wniosek o ogłoszenie upadłości Zakładów O. Usługi Techniczno-Gospodarcze
Spółka z o.o., który postanowieniem Sądu Rejonowego-Sądu Gospodarczego w
Kielcach z dnia 13 maja 2003 r. został oddalony. Postanowieniem z dnia 29 sierpnia
2003 r. wnioskodawca został wykreślony z rejestru jako prezes zarządu Spółki. Z tym
dniem obowiązki likwidatora przejęła Urszula N. Zakłady O. Usługi Techniczno-Go-
spodarcze Spółka z o.o. nie posiadają żadnego majątku. Rachunki bankowe Spółki w
bankach B. i Banku P. zostały zamknięte.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji co do
stwierdzenia odpowiedzialności wnioskodawcy jako prezesa zarządu Spółki za zale-
głości tej Spółki z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne na podstawie art. 116 §
1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm.) w związku z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 12 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Wnioskodawca,
na którego stosownie do wskazanych wyżej przepisów została przeniesiona odpo-
wiedzialność za zaległości Spółki, w czasie w którym powstało zobowiązanie był pre-
zesem zarządu tej Spółki, a egzekucja była bezskuteczna wobec braku dostateczne-
go majątku Spółki. Wnioskodawca nie wykazał okoliczności wyłączających tę odpo-
wiedzialność. Bezpodstawnie zaniechał on złożenia wniosku o upadłość Spółki już w
lipcu 2000 r., kiedy to Spółka została postawiona w stan likwidacji, a wnioskodawca
(wówczas sprawował funkcję likwidatora Spółki) już od pewnego czasu zdawał sobie
sprawę z jej trudnej sytuacji finansowej.
Sąd drugiej instancji uznał za bezzasadne podniesione w apelacji zarzuty od-
noszące się do błędnego przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji, że Spółka nie po-
siadała majątku, z którego można było prowadzić egzekucję. Stanowisko Sądu
pierwszej instancji co do uznania bezskuteczności egzekucji z majątku Spółki, doko-
3
nane w oparciu o pismo Banku P, B. i Urzędu Skarbowego znajduje dodatkowe po-
twierdzenie w treści uzasadnienia postanowienia Sądu Rejonowego-Sądu Gospo-
darczego w Kielcach z dnia 13 maja 2003 r. [...] oddalającego wniosek o ogłoszenie
upadłości Spółki.
Co do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 6 k.c. Sąd drugiej in-
stancji stwierdził, że do orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością organ podatkowy jest zobowiązany wykazać jedynie
okoliczność pełnienia obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiąza-
nia podatkowego, które przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową spółki,
oraz bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce, bowiem ciężar wykazania której-
kolwiek okoliczności zwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na członku zarzą-
du (por. wyrok NSA w Bydgoszczy z dnia 6 marca 2003 r., SA/Bd 85/03).
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego wniosko-
dawca wniósł o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania Sądowi drugiej instancji oraz o zasądzenie w całości od organu rentowego na
rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania we wszystkich instancjach oraz postę-
powania przed Sądem Najwyższym, w tym kosztów zastępstwa procesowego we-
dług norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
orzeczenie co do istoty sprawy przy rozstrzygnięciu o kosztach za wszystkie instan-
cje, w tym za postępowanie przed Sądem Najwyższym przez ich zasądzenie od or-
ganu rentowego na rzecz wnioskodawcy w całości.
Skarżący oparł skargę na podstawie dotyczącej naruszenia przepisów prawa
materialnego, w ramach której zarzucił: 1) naruszenie art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych w związku z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, przez
„przyjęcie przez Sąd Orzekający, iż bez znaczenia jest dla sprawy i nie stanowi prze-
słanki zwalniającej członka zarządu spółki kapitałowej z odpowiedzialności okolicz-
ność, że brak jest po stronie wierzyciela - pomimo nie zgłoszenia w terminie wniosku
o upadłość - szkody z tego powodu, że i tak nie zostałby zaspokojony przy uwzględ-
nieniu wartości majątku spółki, ilość wierzycieli i wysokość wierzytelności im przysłu-
gujących, a także kategorii do której zgłoszona i zaliczona zostałaby wierzytelność
wierzyciela na podstawie przepisów prawa upadłościowego i kolejności zaspokajania
wierzycieli i że katalog przesłanek wymienionych w tych przepisach jest zamknięty”;
2) art. 6 k.c., przez „niedopuszczalne przerzucenie ciężaru dowodowego na wnio-
skodawcę w zakresie okoliczności, które winien był udowodnić uczestnik - ZUS i
4
czego nie uczynił zwłaszcza co do: przesłanek odpowiedzialności, prawidłowego
przeprowadzenia egzekucji z całego majątku, jak i braku majątku spółki oraz faktu
sprawowania pod względem prawnym funkcji członka zarządu”; 3) błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa polegające na przyjęciu, że: „okoliczności zwalniające członka Zarządu z
odpowiedzialności winien wykazać właśnie członek zarządu, mimo że dowód w tym
zakresie powinien przeprowadzić ZUS, okoliczności, iż Spółka posiadała majątek
winien udowodnić uczestnik, mimo że dowód w tym zakresie winien przeprowadzić
ZUS, przesłanka braku majątku z którego można by prowadzić, egzekucję ma wy-
stąpić na dzień wyrokowania, mimo że przy prawidłowej wykładni tego przepisu
przesłanka ta winna wystąpić w momencie prowadzenia egzekucji.”
Zdaniem skarżącego w sprawie występuje istotne zagadnie prawne polega-
jące na ustaleniu, w jakim zakresie zwalnia członka zarządu spółki od odpowiedzial-
ności okoliczność, iż mimo niezgłoszenia wniosku o upadłość i tak wierzyciel nie po-
niósł szkody. W ocenie skarżącego Sąd Apelacyjny doprowadził do naruszenia
wskazanych w podstawie skargi przepisów. Nie można bowiem zgodzić się, że kata-
log przesłanek wymienionych w powołanych przepisach jest zamknięty. Tymczasem
w wyroku z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 61/03 (LEX nr 151638) Sąd Najwyższy
uznał, że członek zarządu nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli po stronie wierzyciela
nie ma - pomimo niezgłoszenia w terminie wniosku o upadłość - szkody z tego po-
wodu, że nawet gdy wniosek taki zostałby zgłoszony i tak nie zostałby zaspokojony,
przy uwzględnieniu wartości majątku spółki, ilości wierzycieli i wysokości wierzytelno-
ści im przysługujących, a także kategorii, do której zgłoszona i zaliczona zostałaby
wierzytelność wierzyciela.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustaleniom faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego wyroku odpo-
wiadał zastosowany w tym wyroku art. 116 § 1 i § 2 Ordynacji podatkowej podlegają-
cy zastosowaniu do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, składek
na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na
ubezpieczenie zdrowotne - na podstawie art. 31 i art. 32 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych.
5
Ustalona podstawa faktyczna wyroku wypełnia wszystkie określone w art. 116
§ 1 i 2 Ordynacji podatkowej przesłanki odpowiedzialności członka zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości podatkowe spółki, odniesione - po-
przez odesłanie z art. 31 i art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - do
zaległości składkowych, o które chodzi w rozpatrywanej sprawie. Zostało wyjaśnione,
że po pierwsze, będąca przedmiotem postępowania sądowego decyzja organu ren-
towego zgodnie z art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej określiła odpowiedzialność po-
woda jako członka zarządu za zaległości z tytułu przedmiotowych zobowiązań (zale-
głości) składkowych, które powstały w czasie pełnienia przez niego obowiązków
członka zarządu. Po drugie, spełniona została przesłanka odpowiedzialności za za-
ległości składkowe spółki określona w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej na skutek
ustalenia, że egzekucja z majątku spółki okazała się w całości bezskuteczna. Po
trzecie ustalono, że nie miały miejsca okoliczności (przesłanki), które - zgodnie z art.
116 § 1 pkt 1 lit. a i b oraz pkt 2 Ordynacji podatkowej - wyłączają odpowiedzialność
członka zarządu za zobowiązania spółki, pomimo bezskuteczności egzekucji z ma-
jątku spółki. Ustalono mianowicie w tym zakresie, że we właściwym czasie nie zgło-
szono wniosku o ogłoszenie upadłości i nie wszczęto postępowania zapobiegającego
ogłoszeniu upadłości i że nie była to sytuacja (zaniechanie), które można by ocenić
jako niezawinione (w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 lit. b Ordynacji podatkowej).
Wreszcie, nie miało miejsca wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi
zaspokojenie zaległości składkowych spółki w znacznej części (art. 116 § 1 pkt 2
Ordynacji podatkowej).
Skarga kasacyjna nie ma podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Nie kwestionuje
poprawności proceduralnej w zakresie wyjaśnianego w sprawie stanu faktycznego,
między innymi co do jego zupełności. Stąd też podstawa faktyczna wyroku - wszyst-
kie jego ustalenia dotyczące przesłanek istotnych dla zastosowanych przepisów
prawa materialnego - są wiążące ze względu na zasadę postępowania kasacyjnego
(art. 39813
§ 2 k.p.c.), oraz dlatego, że nie zostały zakwestionowane wobec braku
zarzutu ich ustalenia na skutek naruszenia przepisów postępowania.
Z zarzutów zawartej w skardze kasacyjnej podstawy dotyczącej naruszenia
wskazanych w niej przepisów art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej (w związku z art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) i z uzasadnienia podniesionych za-
rzutów wynika, że skarżący nie kwestionuje także tego, co stanowi istotę zaskarżonej
oceny prawnej, to jest, przedstawionej wyżej odpowiedniości ustaleń faktycznych i
6
brzmienia powołanych przepisów. Zarzut skargi sprowadza się do tego, że w zaskar-
żonym wyroku Sąd zastosował wszystkie przesłanki odpowiedzialności powoda jako
członka zarządu za zaległości składkowe spółki bez ustalenia tego, czy na skutek
zaniechania powoda zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadło-
ści organ rentowy poniósł szkodę. Skarżący powołując się na wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 61/03, prezentował stanowisko, że warunkiem
odpowiedzialności członka zarządu za zaległości składkowe na podstawie art. 116 §
1 Ordynacji podatkowej jest ustalenie związku przyczynowego pomiędzy zaniecha-
niem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości a szkodą w tym znaczeniu, iż
członka zarządu zwalnia z odpowiedzialności sytuacja, gdyby pomimo zgłoszenia w
terminie wniosku o upadłość, zaległość składkowa i tak nie uzyskała zaspokojenia.
Rozpatrując podniesiony w skardze zarzut, trzeba przede wszystkim zazna-
czyć, że skarżący nie przedstawił żadnego argumentu, który odnosiłby się do
brzmienia zastosowanych w sprawie przepisów. W istocie skarżący powołuje się i to
bez rzeczowego uzasadnienia, na przesłankę ekskulpacji (zwolnienia z odpowie-
dzialności) członka zarządu z odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki -
przesłankę nieprzewidzianą w mającym zastosowanie art. 116 § 1 i § 2 Ordynacji
podatkowej. Niezrozumiałe w tym kontekście jest powołanie się przez skarżącego na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 61/03, który dotyczył inne-
go stanu faktycznego i innego stanu prawnego niż ten, który stanowi podstawę za-
skarżonego wyroku. Wystarczy wskazać, że teza, na którą powołano się w skardze
kasacyjnej dotyczyła art. 298 § 2 k.h., określającego - inaczej niż art. 116 § 1 Ordy-
nacji podatkowej - trzecią z przesłanek ekskulpacji odpowiedzialności członka zarzą-
du za zobowiązania spółki polegającą na wykazaniu, że wierzyciel pomimo niezgło-
szenia upadłości nie poniósł szkody.
Bezzasadne są także pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej, które odnoszą się
do art. 6 k.c. Nie wiadomo jaki jest związek powyższego zarzutu z treścią zaskarżo-
nego wyroku, skoro pomimo kwestionowania „niedopuszczalnego przerzucenia cię-
żaru dowodowego na wnioskodawcę” nie zostały w skardze kasacyjnej zakwestio-
nowane ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku. Niezależ-
nie od tego nie ma racji skarżący w swym stanowisku jakoby okoliczności zwalniają-
ce członka zarządu z odpowiedzialności winien udowodnić organ rentowy. Wbrew
temu stanowisku, którego zasadności skarga nie uargumentowała, nie budzą za-
strzeżeń założenia w tym zakresie przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wy-
7
roku. Podzielając stanowisko Sądu drugiej instancji należy wskazać, że organ ren-
towy (wierzyciel) powinien udowodnić przesłanki odpowiedzialności osoby zobowią-
zanej, natomiast do zobowiązanego należy wykazanie, że pomimo przesłanek od-
powiedzialności zachodzą określone w ustawie przyczyny, które go z tej odpowie-
dzialności zwalniają. Wynika to zresztą wyraźnie z konstrukcji przepisu art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej, w którym po określeniu odpowiedzialności zamieszczony w
przepisie zwrot „a członek zarządu: 1) nie wykazał, że” jasno wskazuje na to, że „wy-
kazanie” przesłanek zwalniających z odpowiedzialności należy do członka zarządu.
Z powyższych przyczyn uznając bezzasadność podstawy skargi kasacyjnej
Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39814
k.p.c.
========================================