Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 35/08
POSTANOWIENIE
Dnia 11 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
w sprawie z urzędu J. C., R. C. i A. C. o unieważnienie aktu urodzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestników J. C. i R. C.
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 6 września 2007 r., sygn. akt II Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Ś.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 14 listopada 2006 r. Sąd Rejonowy w W. unieważnił akt
urodzenia nr (...)/87 sporządzony w Urzędzie Stanu Cywilnego w W. na nazwisko A.
C., urodzona dnia 23 listopada 1986 r. w W., córka J. C. i R. C. z domu M., oraz
wzmiankę dodatkową o sporządzeniu nowego aktu urodzenia o treści: „niniejszy akt
zastąpiono aktem nr (...)/87. Akt sporządzono na podstawie art. 49 prawa o aktach
stanu cywilnego”, wpisaną w akcie urodzenia nr (...)/1987 sporządzonym w tym samym
Urzędzie na nazwisko M. W., urodzona 23 listopada 1986 r. w W., córka Z. W. i I. L. W.
z domu S.
Ustalił, że wyrokiem z dnia 5 czerwca 2006 r., IV RC (…), Sąd Rejonowy w W.
rozwiązał przysposobienie A. C. przez J. i R. małżonków C. orzeczone
postanowieniem z dnia 24 lipca 1987 r., III Nsm (…). Ocenił, że skutkiem rozwiązania
stosunku przysposobienia jest unieważnienie nowego aktu urodzenia osoby
2
przysposobionej, jak i w całości wzmianki dodatkowej o sporządzeniu nowego aktu
urodzenia wpisanej do dotychczasowego aktu urodzenia przysposobionego, oraz że
orzeczenie takiej treści jest obligatoryjne (art. 49 ustawy z dnia 29 września 1986 r. -
Prawo o aktach stanu cywilnego, tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688,
dalej „pr.a.s.c”.).
Apelację uczestników R. i J. C. Sąd Okręgowy w Ś. oddalił postanowieniem z
dnia 6 września 2007 r., przyjmując za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji oraz
akceptując jego rozważania prawne. Podniósł, że stan cywilny osoby stwierdza się na
podstawie aktów stanu cywilnego; opiera się on na zdarzeniu fizycznym, jakim jest
urodzenie, które tworzy stosunek pokrewieństwa między wstępnymi zstępnymi oraz
krewnymi w linii bocznej. Po sporządzeniu aktu mogą nastąpić zdarzenia mające
wpływ na stan cywilny osoby, podlegające rejestracji w urzędach stanu cywilnego.
Ponadto akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych
(art. 4 pr.a.s.c.); takim zdarzeniem jest zarówno orzeczenie o przysposobieniu, jak i o
jego rozwiązaniu.
W skardze kasacyjnej opartej na naruszeniu przepisów prawa materialnego, tj.
art. 3 w zw. z art. 49 ust. 3 ustawy pr.a.s.c. i art. 125 § 1 k.r.o., a także na naruszeniu
prawa procesowego mającym wpływ na wynik sprawy, a to art. 144 § 1 k.p.c. w zw. z
art. 510 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., jak również na naruszeniu art. 45 ust 1 i
art. 47 Konstytucji wniósł, o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wbrew stanowisku skarżących, nieuzasadniony był zarzut naruszenia art. 144 § 1
k.p.c., gdyż nieznana z miejsca pobytu uczestniczka A. C. była reprezentowana w
postępowaniu przez kuratora sądowego. Jego wyznaczenie nastąpiło po
uprawdopodobnieniu, że jej miejsce pobytu nie jest znane, i został nim adwokat, a więc
profesjonalista. Dokonano też niezbędnych ogłoszeń, a kurator wziął udział w
rozprawie. Należy podkreślić, że żaden przepis kodeksu postępowania cywilnego nie
wyłącza możliwości ustanowienia kuratora dla strony, zamieszkującej za granicą, której
miejsce obecnego pobytu nie jest znane (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10
kwietnia 1978 r., III CRN 40/78, OSNCP 1978, nr 12, poz. 236).
Nie można natomiast odeprzeć zarzutu dotyczącego obrazy prawa materialnego.
W razie rozwiązania przysposobienia pełnego, dokonanego wspólnie przez
małżonków, sąd unieważnia w postępowaniu nieprocesowym nowy akt urodzenia oraz
3
wzmiankę dodatkową o sporządzeniu nowego aktu urodzenia wpisaną w
dotychczasowym akcie urodzenia przysposobionego (art. 49 ust. 3 pr.a.s.c.). Takie
rozwiązanie legislacyjne wynika z tego, że w wypadku przysposobienia przez
małżonków, w sposób określony w art. 121 k.r.o., utajnienie pochodzenia dziecka nie
jest całkowite. Zresztą po nowelizacji art. 48 pr.a.s.c. dokonanej ustawą z dnia 26 maja
1995 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 83, poz. 417) nie skreśla się nawet dotychczasowego aktu urodzenia przy
adopcji całkowitej, a więc nierozwiązywalnej, tj. takiej na którą rodzice naturalni wyrazili
anonimową zgodę (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1987 r. III CZP
32/87, OSP 1988, nr 10, poz. 225).
Z drugiej strony art. 126 k.r.o. regulujący konsekwencje rozwiązania
przysposobienia wyraźnie stanowi, że przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte
przez przysposobienie oraz otrzymane w związku z nim imiona. Wprawdzie na
zasadzie wyjątku można orzec na wniosek o powrocie przysposobionego do
pierwotnego nazwiska i imienia (imion), niemniej jest to dopuszczalne tylko w wyroku
rozwiązującym przysposobienie, co w omawianym wypadku nie miało miejsca.
W związku z tym należało odpowiedzieć na pytanie, w jakim stosunku pozostają
art. 49 ust. 3 pr.a.s.c. do art. 126 k.r.o., w świetle bowiem treści aktu urodzenia nr
(…)/1987, wynikającej z zaskarżonego orzeczenia, zainteresowana nazywa się M. W.,
a na podstawie kodeksu rodzinnego – A. C.
Już w dawnym orzecznictwie został utrwalony i pozostał aktualny pogląd, że akty
stanu cywilnego stanowią jedynie rejestrację zdarzeń, które prawo nakazuje
rejestrować i same przez się nie tworzą nowego lub odmiennego stanu prawnego (por.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 29 grudnia 1947 r., C I 1941/47, PiP 1948, nr 8,
s. 15; z dnia 16 listopada 1951 r., C 291/51, PiP 1952, nr 4, s. 672 i z dnia 1 grudnia
1953 r., II C 617/53, PiP 1954, nr 4, s. 724). Trzeba też pamiętać, że akty stanu
cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność
z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.
Rejestrację stanu cywilnego osób prowadzi się zarówno w interesie państwa, jak
i w celu ochrony praw obywateli, które wynikają ze stosunków unormowanych w prawie
rodzinnym. Te właśnie wartości przemawiają za rejestracją stanu cywilnego zgodnie z
rzeczywistym stanem rzeczy (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 8
listopada 1957 r., I CR 527/57, NP 1958, nr 9, s. 117).
4
Artykuły 47 – 49 pr.a.s.c. nie normują zasad i przesłanek prawnych oraz skutków
przysposobienia i jego rozwiązania, gdyż te są wyczerpująco unormowane w kodeksie
rodzinnym i opiekuńczym. Zawierają one natomiast regulacje kwestii techniczno-
organizacyjnych związanych z orzeczeniami dotyczącymi przysposobienia w zakresie
ich ujawnienia w księgach stanu cywilnego (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 30 listopada 1994 r., III CZP 99/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 41).
Artykuł 21 pr.a.s.c. stanowi, że jeżeli po sporządzeniu aktu stanu cywilnego
następują zdarzenia mające wpływ na jego treść lub ważność, zmiany z nich
wynikające wpisuje się do aktu w formie wzmianki dodatkowej. Podstawę jej wpisu
stanowią prawomocne orzeczenia sądów, ostateczne decyzje, odpisy z akt stanu
cywilnego, oraz inne dokumenty mające na to wpływ. Wzmianka dodatkowa służy więc
zapewnieniu zgodności aktu stanu cywilnego ze stanem rzeczywistym, jeżeli po
sporządzeniu aktu wystąpiły zdarzenia mające wpływ na jego treść, a więc gdy
wymaga on odpowiedniego uzupełnienia. Innymi słowy, stanowi adnotację na
marginesie aktu, zmieniającą, korygującą lub uzupełniającą treść poszczególnych
elementów aktu bądź stwierdzającą nieważność aktu w całości lub wykreślającą
poszczególne części jego tekstu albo stwierdzającą nieważność wcześniej wpisanej
wzmianki.
Niewątpliwie – jak już zasygnalizowano - orzeczenie sądu o rozwiązaniu
wspólnego przysposobienia przez małżonków, orzeczonego na podstawie art. 121
k.r.o. jest zdarzeniem stanowiącym podstawę do unieważnienia przez sąd nowego
aktu urodzenia, jak również wzmianki dodatkowej o jego sporządzeniu wpisanej do
dotychczasowego aktu urodzenia przysposobionego (art. 49 ust. 3 pr.a.s.c.). Gdy
jednak sąd unieważnia nowy akt i stwierdza nieważność wzmianki w całości, to
skutkiem dokonanych na podstawie takiego orzeczenia wpisów jest to, że osoba, co do
której rozwiązano przysposobienie, pozostaje przy nazwisku i imieniu (imionach)
wynikających z aktu urodzenia jeszcze sprzed przysposobienia. Stan ten odzwierciedla
zatem jedynie stan cywilny tej osoby z chwili sporządzenia aktu „dotychczasowego” i
zwykle - gdy nie zostało wydane orzeczenie o powrocie do nazwiska i imienia (imion)
sprzed przysposobienia - nie przedstawia stanu aktualnego. Wynikający z takiego aktu
stan cywilny stawałby się niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy, gdyby
przysposobiony zachował nazwisko i imię (imiona) nabyte przez przysposobienie,
pomimo jego rozwiązania (art. 126 § 2 k.r.o.). Z tej przyczyny, mając na względzie
wskazany charakter przepisów Prawa o aktach stanu cywilnego, trzeba przyjąć, że
5
podstawą materialną orzeczenia sądu może być w tym wypadku tylko przepis kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego. Wchodzi wtedy w rachubę unieważnienie dotychczasowej
wzmianki z pozostawieniem zastrzeżenia, że osoba, która była przysposobioną
wspólnie przez małżonków, zachowała po jego rozwiązaniu nazwisko i imię (imiona)
nabyte przez adopcję.
Występuje tu podobna sytuacja, jak w wypadku rozwiązania przysposobienia w
stosunku do jednego z małżonków, przy dalszym jego istnieniu względem drugiego.
Wtedy w dotychczasowym akcie urodzenia przysposobionego wpisuje się nie tylko
wzmiankę o unieważnieniu wzmianki dodatkowej o sporządzeniu nowego aktu
urodzenia, ale także wzmiankę o przysposobieniu wspólnie przez małżonków i o
rozwiązaniu stosunku przysposobienia przez jednego z nich (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 8 sierpnia 1967 r., I CR 120/67, OSNCP 1968, nr 12, poz. 210 i
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1976 r., IV CR 399/76, OSNC 1997,
nr 10, poz. 184).
Z tych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).