Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 57/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Zespołu Elektrowni O.(...) SA w O.
przeciwko "B.(...)" SA w B.
o zapłatę kwoty 618.715,10 zł,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 września
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 4 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w L. zasądził od pozwanego
B.(...) Spółki Akcyjnej w B. na rzecz powoda - Zespołu Elektrowni O.(...) Spółki Akcyjnej
w O. kwotę 618.715,10 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że strony łączyła zawarta w dniu 2 stycznia 2002 r. umowa
spedycji nr (...). Na podstawie umowy pozwany przejął do wykonania spedycję wraz z
2
płatnościami dla przewoźnika za przewóz miału węglowego taborem kolejowym w relacji
stacja nadania J. w ilości określonej w odrębnej umowie kupna - sprzedaży. Zgodnie z §
1 i § 6 umowy pozwany zobowiązał się do dokonywania rozliczeń z przewoźnikiem za
dokonaną usługę przewozową. Pozwany przyjął ponadto odpowiedzialność za
terminowe regulowanie należności w stosunku do przewoźnika wynikających z umowy
przewozu, włącznie z regulowaniem ewentualnych odsetek i kar umownych, którymi w
związku z nieterminowym regulowaniem należności obciążany byłby powód. Nadto
przyjął na własny koszt i ryzyko odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie procesu
przewozowego przez innych spedytorów podnajętych przez siebie do wykonania
przedmiotowej umowy. W okresie realizacji umowy pozwany wystawiał za wykonane
usługi faktury VAT, a powód uiszczał objęte nimi należności. Jako podmiot, który opłaca
należności przewozowe pozwany wskazał w listach przewozowych M.(...) spółkę z
ograniczoną odpowiedzialnością z siedziba w G. Pełniąca na mocy umowy z pozwanym
rolę płatnika spółka M.(...) nie zapłaciła na rzecz przewoźnika należności przewozowych
wynikających z wykonania na rzecz powoda usług przewozowych i w dniu 31 stycznia
2003 r. przewoźnik (...) S.A. wezwał powoda do uiszczenia z tego tytułu kwoty
618.715,10 zł. Z kolei powód wezwał pozwanego do podjęcia działań mających na celu
natychmiastowe zaspokojenie przewoźnika uzyskując w odpowiedzi informację, że
wszystkie należności z tytułu usług przewozowych zostały zapłacone na rzecz płatnika.
Uwzględniając powództwo przewoźnika Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 28 lipca
2004 r. zasądził na jego rzecz od powoda i pozwanego in solidum tytułem przewoźnego
kwotę 857.214,08 zł z ustawowymi odsetkami oraz in solidum także ze spółką M.(...)
kwotę 12.712 zł tytułem kosztów procesu. W wykonaniu tego wyroku powód zapłacił (...)
S.A. w dniu 14 listopada 2006 r. kwotę 618.715,10 zł. oraz w tym samym dniu wezwał
pozwanego do jej zapłaty na swoja rzecz w terminie do 20 listopada 2006 r., a w dniu 8
grudnia 2006 r. wniósł pozew w niniejszej sprawie. Pozwany, z powołaniem się na
przepis art. 803 k.c. zarzucał przedawnienie roszczeń powoda.
Na tej podstawie uznał Sąd Okręgowy, że powództwo w całości zasługuje na
uwzględnienie. Przyjął, że roszczenie powoda ma podstawę w zawartej przez strony w
dniu 2 stycznia 2002 umowie spedycji, z której treści, zgodnie z art. 794 § 1 k.c. wynika,
że zamiarem stron było nie tylko nadanie przesyłki ale również wykonanie innych usług
obejmujących dokonanie rozliczeń z przewoźnikiem za wykonaną usługę. Pozwany jako
zleceniobiorca przyjął odpowiedzialność za terminowe regulowanie należności
przewozowych, łącznie z zapłatą odsetek za opóźnienie. Jako niewątpliwy ocenił Sąd
3
Okręgowy fakt niewykonania umowy przez pozwanego w części obejmującej dokonanie
rozliczeń z przewoźnikiem z tytułu przewoźnego, jak też istnienie związku
przyczynowego między tym faktem a koniecznością dokonania jego powtórnej zapłaty
przewoźnikowi przez powoda. Jego odpowiedzialność ma więc podstawę w przepisach
471 i art. 474 k.c. Do roszczeń opartych na tej podstawie znajdują zastosowanie ogólne
przepisy kodeksu cywilnego o przedawnieniu. Związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej roszczenie powoda, które nie jest roszczeniem z umowy spedycji
przedawnia się – jak przyjął Sąd Okręgowy – w trzyletnim terminie określonym w art.
118 k.c., który nie upłynął do wytoczenia powództwa. Oddalając zgłoszony przez
pozwanego zarzut przedawnienia stwierdził, że nawet gdyby roszczenia wynikające z
niewykonania umowy spedycji potraktować jako roszczenia z umowy spedycji w
rozumieniu art. 803 § 1 k.c., to przewidziany w nim roczny termin nie upłynął do dnia 14
listopada 2006 r., będącego zakreślonym przez powoda pozwanemu terminem zapłaty
tj. do dnia jego wymagalności.
Wyrokiem dnia 6 września 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego od
powyższego wyroku, opartą na zarzutach naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 803 § 1
i 2 k.c. i art. 471 k.c. w zw. z art. 794 § 1 k.c., art. 353 w zw. z art. 3531
k.c. oraz 471 k.c.
oraz art. 118 i 120 § 1 zd. 1 k.c. zmierzających do podważenia stanowiska Sądu
Okręgowego, że roszczenie powoda nie jest roszczeniem z umowy spedycji, zatem nie
ulegało przedawnieniu przy zastosowaniu terminów z art. 803 k.c. Pogląd ten nie znalazł
uznania Sądu Apelacyjnego, który stwierdził, że roszczenie powoda jest roszczeniem
odszkodowawczym z tytułu niewykonania umowy spedycji, które powstało dopiero z
chwilą poniesienia przez powoda szkody, to zaś nastąpiło w dacie zaspokojenia
przewoźnika na podstawie wyroku Sadu Okręgowego w L. z dnia 28 lipca 2004 r. Jako
zmierzające do uzyskania zwrotu świadczenia spełnionego za inną osobę, do którego
nie ma jednakże zastosowania art. 376 k.c., ma ono samodzielny charakter w stosunku
do zobowiązania podstawowego i przedawnia się w ogólnych terminach z art. 118 k.c.,
które mają również zastosowanie do roszczeń odszkodowawczych dochodzonych na
podstawie art. 471 k.c. W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie:
1/ art. 794 § 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że roszczenie dającego zlecenie spedycyjne, będącego jednym ze
współdłużników odpowiedzialnych względem osoby trzeciej na zasadzie in solidum,
skierowane wobec spedytora będącego drugim współdłużnikiem, o naprawienie szkody
4
wyrządzonej nienależytym wykonaniem przez spedytora umowy, nie jest roszczeniem z
umowy spedycji w rozumieniu tych przepisów;
2/ art. 803 § 1 i 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie jako podstawy określenia
terminu przedawnienia oraz jako podstawy określenia początku biegu terminu
przedawnienia roszczeń powoda o naprawienie szkody wyrządzonej nienależytym
wykonaniem przez pozwanego umowy spedycji;
3/ art. 118 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy jego
zastosowanie wyłączał art. 803 § 1 k.c.
4/ art. 120 § 1 k.c. d. 1 przez niewłaściwe zastosowanie do określenia początku
biegu terminu przedawnienia mimo, że jego zastosowanie wyłączał jako przepis
szczególny art. 803 § 2 k.c.
5/ art. 803 § 2 k.c. w zw. z art. 794 § 1 k.c. i art. 471 k.c. przez błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że wykonanie zlecenia spedycyjnego dotyczącego przewozu
konkretnej przesyłki obejmującego kilka różnego rodzaju usług, z których podstawową
jest wysłanie przesyłki czyli zawarcie umowy przewozu, następuje dopiero z chwilą
wykonania przez spedytora wszystkich usług objętych zleceniem, podczas gdy w takim
przypadku wykonanie zlecenia spedycyjnego następuje z chwilą dostarczenia przesyłki
do miejsca przeznaczenia, zaś niewykonanie przez spedytora jednej z usług
spedycyjnych, nie będącej usługą podstawową skutkuje uznaniem, iż doszło do
nienależytego wykonania zlecenia spedycyjnego,
6/ art. 65 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie przy dokonywaniu wykładni umowy
łączącej strony i dokonanie tej wykładni sprzecznie z brzmieniem umowy, jej celem i
zgodnym zamiarem stron oraz błędne przyjęcie, że strony – uznając za dzień wykonania
usługi datę otrzymania przesyłki (§ 7 ust. 2 umowy) – nie określiły dnia wykonania
zlecenia spedycyjnego.
We wnioskach skargi wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu lub uchylenie
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa oraz zasądzenie
kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przepis art. 794 § 1 k.c. ujmuje przedmiot zobowiązania spedytora świadczącego
usługi spedycyjne szeroko, obejmując nim poza świadczeniem polegającym na wysłaniu
przesyłki i jej odbiorze także dokonanie innych usług związanych z przewozem
przesyłki. W świetle motywów zaskarżonego wyroku nie budzi wątpliwości jego
5
stanowisko odnośnie do kwalifikacja łączącej strony umowy jako umowy spedycji, w
której przedmiot zobowiązania pozwanego jako spedytora obejmował w ramach innych
usług związanych z przewozem przesyłki między innymi dokonywanie rozliczeń z
przewoźnikiem za dokonaną usługę przewozową oraz przyjęcie odpowiedzialność za
terminowe regulowanie należności w stosunku do przewoźnika. W sprawie niesporny był
fakt nie wywiązania się przez pozwanego z tych obowiązków, oceniony przez Sąd
Apelacyjny jako niewykonanie umowy spedycji, uzasadniające odpowiedzialność
pozwanego na podstawie art. 471 k.c. Oczywistą konsekwencją tego – jak trafnie
podnosi się w skardze kasacyjnej - powinno być uznanie, że dochodzone przez powoda
roszczenie sformułowane w pozwie jako roszczenie o naprawienie szkody z tytułu
niewykonania przez pozwanego zlecenia powoda, polegającego na dokonaniu z
przewoźnikiem rozliczeń za wykonana usługę przewozową zgodnie z § 1 ust. 2 umowy
spedycji, jest roszczeniem z umowy spedycji w rozumieniu art. 803 § 1 k.c.
Na tle niespójnych motywów zaskarżonego wyroku stanowisko Sądu
Apelacyjnego w tej kwestii przedstawia się jako niejednoznaczne, a tym samym nie
można odmówić racji skarżącemu, który nie znajdując w nim stanowczego
potwierdzenia przedstawionego wyżej poglądu podnosi, iż doszło do naruszenia art. 794
§ 1 k.c. w zw. z art. 471 k.c.
Zawarta w przepisach art. 117 do 125 k.c. regulacja przedawnienia roszczeń
majątkowych nie ma charakteru zupełnego, gdyż kwestii tej dotyczą także inne przepisy
zarówno kodeksowe jak i pozakodeksowe, którym z uwagi na charakter przepisów
szczególnych w rozumieniu art. 118 k.c. przysługuje przed nią pierwszeństwo
stosowania. Przepisy te, do których należy art. 803 k.c., określają odmiennie, niż
przyjęto to w przepisach ogólnych dotyczących przedawnienia, długość okresu
przedawnienia oraz wskazują zdarzenia początkujące bieg terminu przedawnienia,
wyłączając tym samym w zakresie roszczeń objętym ich unormowaniem stosowanie
przepisów art. 118 i 120 § 1 zd. pierwsze k.c.
Przewidziany w art. 803 § 1 k.c. roczny termin przedawnienia dotyczy wszystkich
roszczeń wynikających z umowy spedycji. Zasadnie podnosi więc skarżący, że przepis
ten powinien był znaleźć zastosowanie do roszczenia powoda, a tym samym błędne
było oparcie rozstrzygnięcia w sprawie na przepisie art. 118 k.c. i przyjęcie na tej
podstawie trzyletniego terminu przedawnienia.
6
Podstawa skargi kasacyjnej jest uzasadniona także w zakresie podnoszonych w
niej zarzutów naruszenia art. 803 § 2, art. 120 § 1 zd. pierwsze k.c. oraz art. 803 § 2 k.c.
w zw. z art. 794 § 1 i art. 471 k.c.
Mogące powstać przy określaniu dnia wymagalności poszczególnych roszczeń
wynikających z umowy spedycji wątpliwości usuwa przepis art. 803 § 2 k.c., który
określa dzień od jakiego zaczyna biec dla nich przedawnienie. Dla wszystkich roszczeń,
z wyjątkiem roszczeń z tytułu uszkodzenia lub ubytku przesyłki oraz z tytułu całkowitej
utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem bieg przedawnienia rozpoczyna się
od dnia wykonania zlecenia. Użyte w art. 803 § 2 in fine sformułowanie „we wszystkich
innych wypadkach”, w których termin przedawnienia zaczyna biec od dnia wykonania
zlecenia, dotyczy na gruncie tego przepisu wszystkich roszczeń z wyjątkiem
wymienionych w nim wypadków obejmujących roszczenia, dla których przepis ustala
inny dzień, od jakiego zaczyna biec przedawnienie. Dokonując wykładni art. 803 § 2 k.c.
trzeba przy tym mieć na względzie, iż zgodnie z dyrektywami wykładni systemowej, jej
rezultat nie może prowadzić do ograniczenia realizacji normy zawartej w jego § 1
ustalającej jednoroczny termin przedawnienia dla wszystkich, bez wyjątków, roszczeń
wynikających z umowy spedycji. Założenie spójności norm funkcjonujących w ramach
jednego przepisu przemawia za przyjęciem, że wszystkie roszczenia z umowy spedycji
przedawniają się w terminie rocznym, który poza wyjątkami wprost wskazanymi w § 2
art. 803, rozpoczyna bieg od dnia wykonania zlecenia spedycyjnego. Określony w art.
803 § 1 k.c. termin przedawnienia biegnie od momentów podanych w art. 803 § 2 k.c.
bez względu na to, czy i kiedy osoba uprawniona dowiedziała się o powstaniu faktu
uzasadniającego jej roszczenie.
Za takim rozumieniem treści art. 803 § 2 in fine przemawia również cel
ustanowionej w nim regulacji prawnej, którym jest definitywne wyjaśnienie sytuacji
prawnej stron umowy spedycji i usunięcie ich wątpliwości co do wzajemnych roszczeń w
stosunkowo krótkim czasie po wykonaniu czynności stanowiących przedmiot zlecenia
spedycyjnego (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 listopada 1999 r., I CKN
209/98, OSP 2000, nr 12, poz. 184). Szczególne, krótkie terminy przedawnienia są
charakterystyczne dla roszczeń powstających w obrocie gospodarczym.
Prowadzi to do wniosku, że roszczenie dającego zlecenie przeciwko spedytorowi
o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania objętego przedmiotem zobowiązania
spedytora obowiązku dokonania rozliczeń z przewoźnikiem za dokonaną usługę
7
przewozową przedawnia się w terminie rocznym określonym w art. 803 § 1 k.c., który
zgodnie z art. 803 § 2 k.c. rozpoczyna bieg od dnia wykonania zlecenia spedycyjnego.
Z przyczyn wyżej wskazanych, Sąd Najwyższy w obecnym składzie, kierując się
przytoczoną wcześniej argumentacją, nie podziela stanowiska wyrażonego przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 22/08 (nie publ.), w którym
przyjęto, iż użyte w art. 803 § 2 k.c. sformułowanie „we wszystkich innych wypadkach”
odnosi się tylko do sytuacji, w której zlecenie zostało co prawda wykonane, ale
niewłaściwie np. opłata przewożonego została uiszczona tylko częściowo. Hipoteza tego
przepisu nie obejmuje natomiast wymagalności roszczeń w przypadku zaniechania
wykonania „wszystkich innych” obowiązków z umowy spedycji, zaś brak regulacji
szczególnej tej materii powoduje, że w grę wejdą zasady ogólne dotyczące
wymagalności ustanowione w art. 120 § 1 k.c.
Rację ma skarżący podnosząc, że wykonanie zlecenia w rozumieniu art. 803 § 2
k.c. oznacza realizację czynności składających się na świadczenie spedytora
umożliwiające osiągniecie celu w postaci dostarczenia przesyłki odbiorcy i jej odbioru.
Zlecenie polegające na wysłaniu przesyłki, o którym jest mowa w art. 794 § 1 k.c. jest
wykonane, gdy związane z tym czynności zostały wykonane (powołany wyżej wyrok SN
z dnia 18 listopada 1999 r.).
Kwestia ta, będąca w różnych aspektach przedmiotem dwóch ostatnich zarzutów
skargi nie była jednak, z uwagi na motywy jakimi kierował się Sąd Apelacyjny przy
rozstrzyganiu sprawy przedmiotem uwagi i rozważań tego Sądu. Bezprzedmiotowa jest
tym samym dotycząca jej polemika skarżącego ze stanowisko zaskarżonego wyroku,
które nie zostało w nim wyrażone.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy w uwzględnieniu skargi kasacyjnej orzekł
jak w sentencji (art. 39815
§ 1 zd. 1 k.p.c.).