Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 26 CZERWCA 2008 R.
IV KK 42/08
Przestępstwo określone w art. 300 § 2 k.k. ma charakter skutkowy, a
więc do wypełnienia wszystkich jego znamion konieczne jest udaremnienie
bądź uszczuplenie egzekucji.
Przewodniczący: sędzia SN A. Siuchniński (sprawozdawca).
Sędziowie SN: W. Maciak, P. Kalinowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Wilkosz-Śliwa.
Sąd Najwyższy w sprawie Małgorzaty J., skazanej z art. 300 § 2 k.k.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 26 czerwca 2008 r., ka-
sacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu
Okręgowego w C. z dnia 15 czerwca 2007 r., zmieniającego wyrok Sądu
Rejonowego w C. z dnia 27 października 2006 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę p r z e k a z a ł Sądowi Okręgo-
wemu w C. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Z u z a s a d n i e n i a :
Wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 27 października 2006 r.
Małgorzata J. została uznana za winną tego, że w dniu 12 stycznia 2004 r.
w C., będąc właścicielką 1/3 nieruchomości, działając w celu udaremnienia
wykonania orzeczenia Sądu Rejonowego w C. z dnia 6 listopada 2003 r.,
2
przekazała umową darowizny na rzecz córki w/w nieruchomość, czym uda-
remniła zaspokojenie wierzyciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze,
tj. przestępstwa z art. 300 § 2 k.k., i za to na podst. art. 300 § 2 k.k. w zw. z
art. 33 § 1 i § 2 k.k. skazana na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności i
grzywnę w wymiarze 100 stawek dziennych po 10 zł każda. Na postawie
art. 69 § 1 i § 2 k.k. w zw. z art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej kary
pozbawienia wolności warunkowo zawieszono na okres trzech lat próby.
Wyrok ten zaskarżył obrońca skazanej oraz oskarżyciel posiłkowy.
(...)
Wyrokiem z dnia 15 czerwca 2007 r. Sąd Okręgowy w C. zmienił za-
skarżony wyrok w ten sposób, że uchylił orzeczenie w przedmiocie kary
grzywny zawarte w pkt I wyroku i na podstawie art. 71 § 1 k.k. orzekł wo-
bec oskarżonej Małgorzaty J. karę grzywny w wysokości 100 stawek
dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki za równoważną kwocie 10
zł, w pozostałym zakresie utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego kasację na korzyść
skazanej wywiódł Rzecznik Praw Obywatelskich. W kasacji zaskarżonemu
wyrokowi zarzucił rażące i mogące mieć istotny wpływ na jego treść naru-
szenie prawa karnego procesowego, to jest art. 433 § 2 k.p.k., art. 457 § 3
k.p.k. i art. 7 k.p.k., przez nienależyte rozważenie oraz ustosunkowanie się
w uzasadnieniu wyroku do zarzutów apelacyjnych obrońcy oskarżonej, w
których podniesiono, iż orzeczenie sądu pierwszej instancji zapadło z naru-
szeniem prawa karnego materialnego, to jest art. 300 § 2 k.k., przez uzna-
nie skazanej za winną popełnienia przestępstwa wyczerpującego dyspozy-
cję tego przepisu w sytuacji, gdy zachowanie oskarżonej polegające na
zbyciu udziału w nieruchomości nie wywołało skutku w postaci udaremnie-
nia zaspokojenia wierzyciela, a nadto że jej działania nie miały wpływu na
przebieg i zakończenie postępowania egzekucyjnego, co w konsekwencji
3
doprowadziło do dowolnej oceny materiału dowodowego przez sąd drugiej
instancji w tym zakresie.
W oparciu o tak skonstruowane zarzuty Rzecznik Praw Obywatel-
skich wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi Okręgowemu w C. do ponownego rozpoznania w postępowaniu od-
woławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia prawa procesowego okazał
się zasadny.
Analiza pisemnego uzasadnienia wyroku wskazuje na to, że kontrola
instancyjna przebiegła w sposób nieprawidłowy, bowiem Sąd odwoławczy
w sposób rażący naruszył treść art. 433 § 2 k.p.k., z którego wynika obo-
wiązek sądu odwoławczego do rozpoznania i należytego rozważenia za-
rzutów apelacyjnych.
Obrońca Małgorzaty J. w apelacji podniósł m.in. zarzut naruszenia
przez Sąd Rejonowy prawa materialnego – art. 300 § 2 k.k., przez uznanie,
iż czyn zarzucany oskarżonej wypełnił znamiona przestępstwa opisanego
w tym przepisie. Obrońca wskazywał, iż przestępstwo określone w art. 300
§ 2 k.k. jest przestępstwem skutkowym, i do popełnienia tego przestępstwa
dochodzi tylko wtedy, gdy zachowanie polegające na zbywaniu, niszcze-
niu, usuwaniu mienia zajętego lub zagrożonego zajęciem powoduje, że eg-
zekucja roszczeń wierzyciela wynikających z tytułu wykonawczego została
udaremniona bądź uszczuplona. Tymczasem, jak podnosił w apelacji
obrońca oskarżonej, postępowanie egzekucyjne toczące się z wniosku wie-
rzyciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze zostało umorzone m.in.
dlatego, że w toku dwóch licytacji komorniczych z udziału w nieruchomości
nie znaleźli się chętni na nabycie tego udziału. Obrońca w uzasadnieniu
apelacji wskazywał, iż wobec faktu, że udział w nieruchomości był już
wcześniej zajęty przez komornika, czynność prawna oskarżonej, przeno-
4
sząca własność udziału w nieruchomości na inną osobę, nie mogła w ża-
den sposób udaremnić bądź uszczuplić egzekucji z udziału w nieruchomo-
ści. Skarżący powołał się na treść art. 930 § 1 k.p.c., zgodnie z którym roz-
porządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze po-
stępowanie, nabywca może uczestniczyć w postępowaniu w charakterze
dłużnika, a podejmowane czynności egzekucyjne są ważne tak w stosunku
do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy.
Sąd odwoławczy, ustosunkowując się w pisemnym uzasadnieniu wy-
roku do tak sformułowanych zarzutów apelacyjnych, jak to opisano powy-
żej, wskazał jedynie, że zarzut naruszenia prawa materialnego w istocie
stanowi zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, albowiem skarżący kwe-
stionuje poczynione przez Sąd meriti ustalenia faktyczne odnośnie spraw-
stwa przypisanego jej czynu. Odnosząc się natomiast do zarzutu obrońcy,
że skazana swoim zachowaniem nie udaremniła egzekucji roszczeń wie-
rzyciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze, bowiem na wniosek tego
wierzyciela toczyła się egzekucja z udziału w nieruchomości, mimo prze-
niesienia własności udziału, Sąd odwoławczy podniósł tylko, że „zważenia
wymaga iż postępowanie egzekucyjne nie było skuteczne, a wobec jego
umorzenia, przy uwzględnieniu przeniesienia udziału w nieruchomości do-
szło do udaremnienia wykonania orzeczenia sądu”.
Stwierdzić trzeba, że oceniając w taki sposób zasadność zarzutów
apelacyjnych, Sąd odwoławczy w sposób rażący naruszył treść art. 433 § 2
k.p.k., nakładającego na sąd odwoławczy obowiązek należytego rozważe-
nia zarzutów apelacyjnych. Gdyby bowiem Sąd odwoławczy należycie roz-
ważył zarzuty obrońcy i wziął pod uwagę argumenty przez niego wskaza-
ne, musiałby dostrzec, że zachowanie skazanej, jak słusznie podnosił jej
obrońca w apelacji, nie wypełniło wszystkich znamion przestępstwa z art.
300 § 2 k.k., bowiem czynność skazanej nie udaremniła wierzycielowi „P.”
Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze egzekwowania roszczeń z udziału w
5
nieruchomości. Świadczy o tym treść uzasadnienia postanowienia komor-
nika z dnia 4 listopada 2005 r. o umorzeniu egzekucji prowadzonej z wnio-
sku „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze (zupełnie pominięta przez
Sąd odwoławczy, mimo że obrońca w apelacji zarzucał, nieuwzględnienie
przez sąd pierwszej instancji treści dokumentów zawartych w aktach ko-
morniczych postępowania egzekucyjnego toczącego się z wniosku wierzy-
ciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze). Z treści tego dokumentu
jednoznacznie wynika, że egzekucja z tego udziału toczyła się mimo prze-
niesienia własności udziału w nieruchomości. Postępowanie egzekucyjne
umorzono zaś ze względu na brak chętnych do nabycia udziału w nieru-
chomości, jak również ze względu na brak majątku nadającego się do eg-
zekucji. W rozpoznawanej sprawie bezspornym jest, iż w chwili wszczęcia
egzekucji z wniosku wierzyciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze,
udział w nieruchomości należący do skazanej był już zajęty przez komorni-
ka (w postępowaniu egzekucyjnym toczącym się na wniosek innego wie-
rzyciela), i tylko ta okoliczność umożliwiła wierzycielowi „P.” Hodowla i Na-
siennictwo Ogrodnicze egzekwowanie jego roszczeń z udziału w nieru-
chomości. Zatem to, że skazana w toku postępowania egzekucyjnego to-
czącego się z wniosku „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze, przeniosła
własność zajętego przez komornika udziału w nieruchomości, nie miało
wpływu na losy tej egzekucji, nie mogło zatem jej udaremnić, ani uszczu-
plić. Mając powyższe na uwadze oraz to, że przestępstwo określone w art.
300 § 2 k.k. ma charakter skutkowy (do wypełnienia wszystkich znamion
tego przestępstwa konieczne jest udaremnienie bądź uszczuplenie egze-
kucji), oczywistym jest, iż skazana nie wypełniła swoim zachowaniem
wszystkich znamion tego przestępstwa, bowiem komornik z wniosku wie-
rzyciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze prowadził egzekucję z
udziału w nieruchomości, mimo iż skazana przeniosła jego własność na
rzecz innej osoby. Rację ma zatem autor kasacji, że w rozpoznawanej
6
sprawie nie można było uznać Małgorzaty J. za winną dokonania przestęp-
stwa z art. 300 § 2 k.k. Niemniej należy zastanowić się, czy zachowanie
skazanej nie stanowi usiłowania (udolnego bądź nieudolnego) dokonania
tego przestępstwa. Jak wynika bowiem ze zgromadzonego w sprawie ma-
teriału dowodowego jej działania zostały podjęte w celu udaremnienie eg-
zekucji toczącej się z wniosku wierzyciela „P.” Hodowla i Nasiennictwo
Ogrodnicze, zaś zgodnie z treścią art. 13 § 1 k.k. odpowiada za usiłowanie,
kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bez-
pośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. W roz-
poznawanej sprawie do dokonania przestępstwa, czyli do udaremnienia
egzekucji z nieruchomości, nie doszło tylko dlatego, że udział w nierucho-
mości był zajęty przez komornika. Paragraf drugi art. 13 k.k. penalizuje
również usiłowanie nieudolne, czyli takie które obiektywnie nie było zdolne
narazić lub naruszyć dobra chronionego prawem, stanowiąc, że usiłowanie
zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie
jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popeł-
nienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka niena-
dającego się do popełnienia czynu zabronionego. W rozpoznawanej spra-
wie z uwagi na wcześniejsze zajęcie przez komornika udziału w nierucho-
mości, czynności skazanej przedsięwzięte w celu udaremnienia egzekucji
nie mogły odnieść skutku, z czego skazana w chwili dokonywania darowi-
zny nie zdawała sobie sprawy.
Nienależyte rozważenie w pisemnym uzasadnieniu wyroku przez Sąd
odwoławczy zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 300 § 2 k.k., jak
również zbagatelizowanie przez ten Sąd, mimo tak sformułowanego zarzu-
tu, rzeczywistych przyczyn umorzenia egzekucji, prowadzi do wniosku, że
kontrola instancyjna przebiegła w sposób nieprawidłowy. Sąd odwoławczy
w sposób rażący naruszył treść art. 433 § 2 k.p.k., przez nienależyte roz-
ważenie zarzutów apelacyjnych. Wpływ tego uchybienia na treść rozstrzy-
7
gnięcia jest oczywisty, skoro Sąd odwoławczy utrzymał w mocy wyrok ska-
zujący Małgorzatę J. za dokonanie przestępstwa, zaś z zebranego w spra-
wie materiału dowodowego wynika, że skazana swoim zachowaniem nie
wypełniła wszystkich znamion tego przestępstwa.
Stwierdzenie powyższych uchybień oraz ich niewątpliwego wpływu
na treść orzeczenia, obligowało Sąd Najwyższy do uwzględnienia kasacji,
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego roz-
poznania w postępowaniu odwoławczym. Rozpoznając sprawę ponownie
Sąd Okręgowy powinien należycie rozważyć zarzuty i wnioski zawarte w
apelacji, mając na uwadze argumenty zawarte w apelacji obrońcy, kasacji
Rzecznika Praw Obywatelskich, jak również uwagi poczynione przez Sąd
Najwyższy przy rozpoznawaniu kasacji.