Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 231/08
POSTANOWIENIE
Dnia 21 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Gminy Z.
przy uczestnictwie H. D., M. D., J. S., E. P., T. Z., T. D., A. K., małoletniego R. P.
reprezentowanego przez matkę E. P., S. D., W. D., B. D. i Skarbu Państwa - Starosty Z.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania J. S.
od postanowienia Sądu Okręgowego w R. z dnia 13 września 2007 r., sygn. akt IV Ca
(…),
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w R.
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Z. postanowieniem z dnia 9 marca 2007 r. stwierdził, że Gmina
Z. nabyła przez zasiedzenie z dniem 30 września 2003 r. własność udziału 381/400
części nieruchomości położonej w Z. o pow. 113 m2
, oznaczonej numerem (...)/2 na
mapie sporządzonej przez biegłego geodetę A. D., oddalił wniosek Gminy w pozostałej
części i orzekł, że zainteresowani ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w
sprawie. Sąd ten ustalił, że nieruchomość ta, w wyniku postępowania scaleniowego
zakończonego w 1955 r., przypadła W. D., jako część większej działki o numerze 2(...).
Do 1973 r. na przedmiotowej nieruchomości znajdował się budynek mieszkalny,
2
zajmowany przez lokatorów, skierowanych tu przez Urząd Miasta. Budynek ten został w
1973 r. rozebrany, a na jego miejscu wykonano boisko, przekazane do użytkowania –
najpierw miejscowej szkole podstawowej, a następnie gimnazjum i w takim charakterze
nieruchomość ta jest użytkowana do dzisiaj. W ten sposób, co najmniej od 1973 r.,
działka ta jest w posiadaniu Skarbu Państwa, a od 1996 r., po przejęciu szkół
podstawowych przez gminy, w posiadaniu Gminy Z. Spadkobiercy W. D. kilkakrotnie
zwracali się do Gminy o zwrot ich działki i o zapłatę należności za korzystanie z niej,
lecz Gmina odmawiała spełnienia ich żądań. Proponowała natomiast kupno działki, ale
do tego nie doszło na skutek braku porozumienia co do ceny. W dniu 12 maja 1993 r.
Kierownik Urzędu Rejonowego w Z. wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie nabycia m.in.
przedmiotowej działki przez zasiedzenie, lecz Sąd Rejonowy w L. – Roki Sądowe w Z. –
postanowieniem z dnia 6 stycznia 1997 r. w sprawie Ns (…) oddalił w tym zakresie
wniosek.
Oceniając materiał dowodowy, Sąd Rejonowy uznał, że posiadanie działki przez
Skarb Państwa, a następnie przez Gminę było posiadaniem samoistnym w złej wierze,
prowadzącym do zasiedzenia. Nabyciu własności przez zasiedzenie nie stoi na
przeszkodzie sprawa Ns (...), gdyż oddalenie w tamtej sprawie wniosku o zasiedzenie,
złożonego przez Skarb Państwa, nastąpiło przede wszystkim ze względu na to, że na
czas orzekania nie upłynął jeszcze trzydziestoletni termin zasiedzenia, liczony od 1973
r. Sąd wyraził co prawda także opinię, że brak jest podstaw do uznania samoistnego
charakteru posiadania przez wnioskodawcę działki, ale w niniejszej sprawie materiał
dowodowy co do tej kwestii został poszerzony o dowody z dokumentów, i zeznania
świadków, pozwalające na dokonanie oceny, że posiadanie to było samoistne.
Uwzględniając początkową datę, od której w sposób niezbity działka była w posiadaniu
Skarbu Państwa, tj. 29 września 1973 r., kiedy to nastąpiło protokolarne przekazanie
boiska szkole, Sąd uznał, że termin zasiedzenia upłynął w dniu 30 września 2003 r. Z tą
datą nastąpiło nabycie własności wszystkich udziałów w nieruchomości, przypadających
uczestnikom postępowania, z wyjątkiem udziału 19/400, należącego do małoletniego
uczestnika, przeciwko któremu bieg zasiedzenia nie mógł się zakończyć z powodów
prawnych. W tym zakresie wniosek o zasiedzenie został oddalony.
Apelacja uczestniczki postępowania J. S. od tego orzeczenia została oddalona
postanowieniem Sądu Okręgowego w R. z dnia 13 września 2007 r. Sąd ten potwierdził
prawidłowość ustaleń oraz ocenę prawną dokonaną przez Sąd I – ej Instancji co do
3
samoistności posiadania przez wnioskodawcą przedmiotowej nieruchomości,
prowadzącego do nabycia własności przez zasiedzenie.
Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżyła uczestniczka J. S. skargą
kasacyjną. Zarzuciła naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. oraz art. 386 § 3 w zw. z art. 379 pkt
3 i w zw. z art. 523 k.p.c., skutkujące nieważność postępowania z powodu rozpoznania
sprawy, która została wcześniej zakończona prawomocnym oddaleniem wniosku o
stwierdzenie zasiedzenia. Z tej przyczyny wnosiła o uchylenie postanowień Sądów obu
instancji i odrzucenie wniosku, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
W odpowiedzi na skargę wnioskodawca wnosił o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy skupił się w uzasadnieniu swojego orzeczenia na kwestii
charakteru posiadania przez wnioskodawcę i jej poprzednika prawnego spornej
nieruchomości, wykazując, że było to posiadanie samoistne. Pominął jednak zupełnie
inny, ważny aspekt sprawy, a mianowicie czy i jaki wpływ na jej rozstrzygnięcie mogło
mieć oddalenie wniosku o zasiedzenie tej samej nieruchomości w sprawie Ns (...). Z
treści art. 523 k.p.c. wynika, że w postępowaniu nieprocesowym kształtuje się w sposób
specyficzny obowiązywanie zasady powagi rzeczy osądzonej. Dotyczy to zwłaszcza
prawomocnych postanowień oddalających wniosek, które mogą zostać zmienione „w
razie zmiany okoliczności sprawy”. Jak przy tym wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 12 marca 2003 r., III CZP 97/02 (OSNC 2003, nr 12, poz. 160), prawomocne
oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości nie stoi na przeszkodzie –
w wypadku zmiany okoliczności – wniesieniu ponownego wniosku w tym przedmiocie.
W uchwale podzielono stanowisko, że pod pojęciem „okoliczności sprawy”, należy
rozumieć stan faktyczny decydujący o oddaleniu wniosku, co łączy się z zagadnieniem
tzw. prekluzji materiału dowodowego. Najogólniej rzecz ujmując polega ona na tym, że z
chwilą uprawomocnienia się postanowienia rozstrzygającego meritum sprawy, ulega
prekluzji materiał dowodowy, stanowiący podstawę faktyczną zapadłego orzeczenia.
Wymaga podkreślenia, że prekluzja dotyczy tylko tych okoliczności faktycznych, które
były podstawą zastosowania przez sąd normy materialnoprawnej, decydującej o
oddaleniu wniosku, natomiast nie podlegają jej pozostałe dowody i twierdzenia, które dla
rozstrzygnięcia sprawy nie miały znaczenia. Dlatego też pierwszorzędnego znaczenia w
niniejszej sprawie nabiera ocena, jakie okoliczności zdecydowały ostatecznie o
4
oddaleniu wniosku w sprawie Ns (...): czy była to tylko przedwczesność zgłoszonego
roszczenia o zasiedzenie z powodu nieupłynięcia terminu zasiedzenia, jak to utrzymuje
wnioskodawca, czy też także kwestia braku w wykonywanym przez wnioskodawcę
posiadaniu cech posiadania samoistnego, jak twierdzi skarżąca. W pierwszym
przypadku dopuszczalne byłoby powoływanie się na samoistny charakter posiadania
przez wnioskodawczynię także w okresie przed oddaleniem wniosku. Jeśli jednak w tej
kwestii przypisać rację uczestniczce, akcentującej końcowy fragment uzasadnienia
postanowienia Sądu ze sprawy Ns (...), to konsekwencją obowiązywania wspomnianej
zasady prekluzji materiału dowodowego byłaby niemożność odwoływania się do
posiadania samoistnego w okresie przed datą uprawomocnienia się postanowienia
oddalającego wniosek o zasiedzenie w sprawie Ns (...), a tym samym wymagany okres
do nabycia własności przez zasiedzenie należałoby liczyć dopiero od tej daty. Brak
przesądzenia przez Sąd Okręgowy tej istotnej kwestii sprawia, iż przedwczesną staje
się definitywna ocena skarżonego orzeczenia, co uzasadnia uwzględnienie skargi
kasacyjnej (art. 39815
w zw. z art. 108 § 2 i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).