Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 października 2008 r.
II UK 74/08
Wniosek o przyznanie prawa do świadczenia powinien określać rodzaj
świadczenia lub wskazywać fundusz ubezpieczenia (emerytalnego, rentowego,
wypadkowego, chorobowego), z którego będzie wypłacane (art. 116 w związku
z art. 133 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227).
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Małgorzata
Gersdorf, Beata Gudowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 paździer-
nika 2008 r. sprawy z wniosku Jana T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w Z.G. o datę przyznania świadczenia, na skutek skargi kasacyjnej
wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 listopada 2007 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze pra-
womocnym wyrokiem z dnia 5 lipca 2004 r. ustalił, że Jan T. uległ w dniu 27 lipca
1999 r. wypadkowi przy pracy i przekazał do rozpatrzenia organowi rentowemu
prawo do jednorazowego odszkodowania z tego tytułu. Prawo do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy spowodowanej wypadkiem Zakład Ubezpieczeń Społecznych
przyznał ubezpieczonemu na wniosek z dnia 21 czerwca 2005 r., decyzją z dnia 23
stycznia 2006 r., poczynając od dnia 1 czerwca 2005 r. Jednocześnie wstrzymał z
tym dniem wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia,
przyznanej na wiosek z dnia 27 grudnia 2000 r. od dnia 18 stycznia 2001 r.
2
Wyrokiem z dnia 31 maja 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zielonej Górze oddalił odwołanie w przedmiocie ustalenia wcześniej-
szej początkowej daty wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wy-
padkiem. Ustalił, że wniosek o to świadczenie został złożony w dniu 21 czerwca
2005 r., więc - stosownie do art. 116 i 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 17 ust. 1 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - wypłata
renty z tego tytułu nie mogła nastąpić wcześniej niż od dnia 1 maja 2005 r. Sąd nie
potraktował wniosku złożonego przez pełnomocnika ubezpieczonego w dniu 16
grudnia 2004 r. jako wniosku o przyznanie renty w związku z wypadkiem przy pracy i
nie uwzględnił zarzutu, że po uprawomocnieniu się wyroku Sadu Rejonowego z dnia
5 lipca 2004 r. organ rentowy był zobowiązany z urzędu dokonać przeliczenia renty z
tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia na rentę przysługującą w
związku z wypadkiem przy pracy.
Wyrokiem z dnia 22 listopada 2007 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu uwzględnił częściowo apelację ubezpieczonego,
zmieniając zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje i ustalając, że renta z
tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy przysłu-
guje ubezpieczonemu od dnia 1 grudnia 2004 r., a w pozostałym zakresie apelację
oddalił. Przesłanką orzeczenia reformatoryjnego była odmienna ocena wniosku zło-
żonego w dniu 16 grudnia 2004 r., który - według oświadczenia pełnomocnika ubez-
pieczonego - był pierwszym wnioskiem o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy. Sąd nie uwzględnił żądania
skarżącego o przyznanie świadczenia od grudnia 2000 r., przy zastosowaniu art. 114
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyj-
mując, że ustaleń wyroku z dnia 5 lipca 2004 r. nie można uznać za - mające wpływ
na prawo do renty z tytułu wypadku przy pracy - okoliczności istniejące przed wyda-
niem decyzji z grudnia 2000 r., gdyż przedmiotem tamtej decyzji nie było prawo do
tego świadczenia, lecz do renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu
zdrowia. Sąd Apelacyjny nie podzielił także zapatrywania apelującego, że odmowa
uznania przez organ rentowy zdarzenia z dnia 27 lipca 1999 r. za wypadek przy
pracy stanowiła błąd tego organu w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którego stwierdzenie wywo-
3
łuje obowiązek wypłaty świadczeń za okres 3 lat wstecz od wniosku, czyli od grudnia
2001 r.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji w
części oddalającej apelację, zawierała wniosek o jego zmianę i ustalenie, że renta z
tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy przysłu-
guje skarżącemu od stycznia 2001 r. lub co najmniej od grudnia 2001 r., ewentualnie
uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Została
oparta na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego, „przez błędną wy-
kładnię lub niewłaściwe zastosowanie” art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i stwierdzenie, że wyrok ustalający, iż skarżą-
cy uległ wypadkowi przy pracy nie oznacza ujawnienia nowej okoliczności istniejącej
przed wydaniem decyzji o przyznaniu renty z ogólnego stanu zdrowia, wobec której
powstał obowiązek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalenia z urzędu nowej wy-
sokości świadczenia jako związanego z wypadkiem przy pracy; art. 129 ust. 1 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez pominięcie, że
wniosek z grudnia 2000 r. - dotyczący wówczas przyznania renty z ogólnego stanu
zdrowia - z chwilą uprawomocnienia się wyroku ustalającego, że ubezpieczony uległ
wypadkowi przy pracy, pozostał aktualny, tyle że dotyczył także zmiany wysokości
świadczenia, gdyż było ono związane z wypadkiem przy pracy oraz art. 133 ust. 1
pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez
arbitralne ustalenie, że nieuznanie przez organ rentowy wypadku przy pracy nie
stanowiło błędu organu rentowego, o którym mowa w tym przepisie. W uzasadnieniu
skarżący powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 18 listopada 1994 r.,
II URN 45/94 (OSNAPiUS 1995 nr 5, poz. 69), w którym przyjęto, że ustalenie po
uprawomocnieniu się decyzji przyznającej pracownikowi rentę inwalidzką z ogólnego
stanu zdrowia, iż zdarzenie stanowiące przyczynę jego inwalidztwa było wypadkiem
w drodze z pracy do domu, jest okolicznością istniejącą przed i ujawnioną po wyda-
niu tej decyzji w rozumieniu art. 80 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników
i ich rodzin. Definiując błąd organu rentowego w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2
ustawy, skarżący powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 sierpnia
1998 r., III AUa 264/98 (OSA 1999 nr 2, poz. 111), uwzględniający nie tylko błąd ra-
chunkowy, merytoryczny lub interpretacyjny, lecz także niedopełnienie wynikającego
z § 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.)
4
obowiązku informowania o warunkach i dowodach wymaganych do uzyskania świad-
czeń emerytalno-rentowych oraz do udzielania pomocy przy ubieganiu się o te
świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy ujęte w podstawie skargi kasacyjnej nie mogły być - ze względu na
inny przedmiot regulacji - naruszone jednocześnie. Związek między nimi jest tylko
taki, że art. 129 ust. 1 i art. 133 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 ze zm.) odnoszą się do określenia początkowego terminu wypłaty
świadczeń z ubezpieczenia społecznego, lecz różnicują je w zależności od tego, czy
chodzi o pierwszy wniosek o świadczenie, czy o wniosek powtórzony, skierowany na
zmianę w prawie do świadczeń lub ich wysokości, przewidzianą między innymi w art.
114 ust. 1 tej ustawy.
Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, wypłata świadczeń następuje
poczynając od dnia powstania do nich prawa, nie wcześniej jednak niż od miesiąca,
w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, a gdy na zasadzie art.
114 ust. 1 tej ustawy ponownie ustalono prawo do świadczeń lub zmieniono ich wy-
sokość na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, z tego powodu, że po upra-
womocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń przedłożono nowe dowody lub ujaw-
niono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do
świadczeń lub na ich wysokość, to - jak stanowi art. 133 ust. 1 - przyznane lub pod-
wyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało
prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż od mie-
siąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano de-
cyzję z urzędu lub za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc ponowienia
wniosku, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu
organu rentowego lub odwoławczego.
W tych okolicznościach jest jasne, że na pytanie, który z przytoczonych prze-
pisów został naruszony „przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie” - jak
określono w skardze kasacyjnej - można odpowiedzieć wyłącznie w odniesieniu do
dokonanych ustaleń faktycznych. Zasadnicze znaczenie ma ustalenie, że wniosek o
przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy
5
został po raz pierwszy zgłoszony w imieniu skarżącego w dniu 16 grudnia 2004 r.
oraz że skarżący nie twierdził, by wniosek o to świadczenie zgłaszał wcześniej. Taki
stan faktyczny odpowiada hipotezie art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach,
uzależniającej podjęcie wypłaty od powstania prawa do świadczenia, zgłoszenia o
nie wniosku oraz ustalającej ścisły związek między złożeniem wniosku a wyznacze-
niem okresu, za który świadczenie się należy. Z tej regulacji wypływa reguła ogólniej-
sza, a mianowicie, że wykluczone jest przyznanie i wypłacanie świadczenia bez
wniosku lub za okresy wcześniejsze. Przepis ten został więc przez Sąd drugiej in-
stancji wyłożony i zastosowany prawidłowo.
Sąd pierwszej instancji trafnie wykluczył możliwość odniesienia się do jakiego-
kolwiek poprzedniego wniosku, w szczególności złożonego w grudniu 2000 r., który
nie był wnioskiem o rentę z tytułu wypadku przy pracy i w żadnych okolicznościach
nie mógł być potraktowany jako wniosek o takie świadczenie. W przedmiotowym sta-
nie faktycznym przyznanie renty z tytułu wypadku przy pracy musiało poprzedzać
ustalenie tego wypadku, więc wcześniejsze pisma nie spełniały warunku wniosku ani
pod względem formalnym, ani ze względu na ich treść. Wniosek o rentę z ogólnego
stanu zdrowia także nie mógł „pozostać nadal aktualny” z chwilą uprawomocnienia
się wyroku sądu pracy ustalającego, że skarżący uległ wypadkowi przy pracy - co
skarżący postuluje, domagając się „przeliczenia lub ustalenia nowej wysokości renty,
odpowiedniej dla renty z tytułu wypadku” - gdyż nie chodzi o jedno i to samo świad-
czenie, wyższe, gdy niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku, lecz całkowicie
różne świadczenia. Należy podkreślić, że renta przysługująca z ustawy o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 57) nie może być identyfi-
kowana z rentą przysługującą z ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpiecze-
niu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199,
poz. 1673 ze zm.), a w tym przypadku - ze względu na regulację w art. 49 i 49a tej
ustawy - renty przysługującej z ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz.144 ze zm.).
Wniosek o rentę „niewypadkową” nie może „zachować aktualności” ani „zo-
stać potraktowany jako” wniosek o rentę z tytułu wypadku przy pracy. W związku z
finansowaniem od dnia 1 stycznia 1999 r. świadczeń z ubezpieczeń społecznych w
systemie obowiązującym z różnych funduszy, upadła tzw. zasada jednej renty i
wniosek o przyznanie prawa do świadczenia nie może być sformułowany ogólnie,
6
bez wyraźnego określenia rodzaju świadczenia lub wskazania funduszu ubezpiecze-
nia (emerytalnego, rentowego, wypadkowego i chorobowego), z którego następuje
wypłata. W nowym systemie ubezpieczeń społecznych stracił zatem aktualność po-
wołany w skardze kasacyjnej pogląd Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1994 r.,
II URN 45/94 (OSNAPiUS 1995 nr 5, poz. 69), wyrażony na gruncie art. 80 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz.267 ze zm.).
Trafnie Sąd drugiej instancji nie zastosował art. 133 ust. 1 ustawy emerytalnej,
gdyż terminy wypłaty świadczenia w nim określone mogłyby wchodzić w rachubę
wyłącznie wówczas, gdyby wniosek o rentę z tytułu wypadku przy pracy z grudnia
2004 r. był ponownym wnioskiem o to samo świadczenie; ponowieniem, powtórze-
niem żądania renty wypadkowej, a więc nie „renty”, lecz „renty z tytułu wypadku przy
pracy”, nie ma bowiem znaczenia wniosek w ogólności, lecz właśnie wniosek o rentę
wypadkową. Skarżący nie ponawiał wniosku o rentę z tytułu wypadku przy pracy;
złożył go raz, w dniu 16 grudnia 2004 r., po wydaniu wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 5 lipca 2004 r., ustalającego wypadek, i ten wniosek został załatwiony pozytyw-
nie. Prawa do takiej renty skarżący nie domagał się w odwołaniu od decyzji z dnia 30
listopada 2000 r., w którym żądał ustalenia wypadku i jednorazowego odszkodowa-
nia, ani też we wniosku z grudnia 2000 r., na którego druku skarżący skreślił punkt
nawiązujący do wypadku przy pracy jako przyczyny niezdolności do pracy.
Wobec zgłoszenia wniosku o rentę z tytułu wypadku przy pracy w grudniu
2004 r., co najmniej mylące były alternatywnie sformułowane żądania ustalenia
wcześniejszego terminu początkowego wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy
spowodowanej wypadkiem, opisane w odwołaniu jako termin „od dnia 18 stycznia
2001 r., czyli od daty, od której wypłacano rentę z ogólnego stanu zdrowia”, w apela-
cji jako „grudzień 2000 r., względnie co najmniej grudzień 2001 r.”, a w skardze ka-
sacyjnej jednocześnie termin „od stycznia 2001 r. lub co najmniej od grudnia 2001 r.”
Zabrakło argumentów natury prawnej wiążących te terminy z naruszeniem przepisów
wskazanych w podstawie skargi kasacyjnej. Należało zatem nawiązać wyłącznie do
wniosku z grudnia 2004 r. i stwierdzić, że początkowa data wypłaty renty z tytułu nie-
zdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, regulowana art. 129 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie mogła
przypaść wcześniej niż na dzień 1 grudnia 2004 r.
7
W każdym razie renta nie mogła być wypłacona wcześniej niż - jak określa się
w art. 129 ust. 1 ustawy - od ustalenia istnienia prawa do świadczenia, tymczasem
skarżący, kładąc nacisk na końcową część tego przepisu i skupiając się na terminie
wypłaty świadczenia, pozostawił poza granicami przedmiotu sprawy kwestię, że
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, przewidzianej w ustawie o świadcze-
niach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, przysługuje ubezpieczo-
nemu, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy (art. 18 ust. 1
ustawy). W postępowaniu rentowym zostało stwierdzone, że skarżący warunek ten
spełnił w dniu 17 stycznia 2005 r., a ustalenie to nie zostało wzruszone przed Sądami
meriti.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.), przy
respektowaniu zakazu płynącego z art. 384 w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================