Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 256/08
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Urzędu Leśnego w O. (Litwa)
przy uczestnictwie A. Ś. i Prokuratora Prokuratury o uznanie orzeczenia sądu
zagranicznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 listopada 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania A. Ś.
od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 21 grudnia 2007 r. oddalił apelację
uczestnika postępowania A. Ś. od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 24 lipca
2007 r., na podstawie którego Sąd ten uznał na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
orzeczenie sądu zagranicznego – wyrok zaoczny Sądu Rejonowego Gminy Rejonowej
O. w O. – Republika Litwy z dnia 18 stycznia 2007 r., nr (…), na podstawie którego
Agencja Handlowo-Usługowa „D.(...)” w S., została zobowiązana do zapłaty na rzecz
Urzędu Leśnego w O. kwoty 54 641,44 litów z 6% odsetkami od kwoty 32 170,19 litów.
A. Ś., który prowadzi tę Agencję i był uczestnikiem postępowania przed Sądem
Litewskim nie został wymieniony w tym wyroku.
Według ustaleń dokonanych, w postępowaniu przed Sądem w O. (Litwa) A. Ś.
prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą Agencja Handlowo- Usługowa „D.(...)”
2
w S. oraz Urząd Leśny w O. zawarły dwie umowy sprzedaży drewna, na podstawie
których A. Ś. dostarczone zostało zakupione drewno, natomiast A. Ś. nie zapłacił
umówionej ceny sprzedaży. W następstwie wniesionego przez Urząd Leśny w O.
pozwu, w którym jako strona pozwana oznaczona została Agencja Handlowo-Usługowa
„D.(...)” w S., Sąd Rejonowy w O. (Litwa) wezwał na wyznaczoną w dniu 14 grudnia
2006 r. rozprawę A. Ś., jako właściciela – jak przyjął ten Sąd – firmy wskazanej w
pozwie. Wobec tego, że A. Ś. się nie stawił, Sąd w O. (dalej określany jako „Sąd
Litewski”) z urzędu wyznaczył A. Ś. zawodowego pełnomocnika, z którego udziałem
rozpoznał sprawę na kolejnym terminie rozprawy, na którą – mimo prawidłowego
wezwania – A. Ś. nie stawił się.
Rozpoznając wniosek o uznanie opisanego na wstępie wyroku sądu
zagranicznego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny
uznały, że wniosek odpowiada wymaganiom przewidzianym w art. 39 i 53
Rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich Nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w
sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych, dalej określanego jako: „rozporządzenie RWE” (Dz. Urz. UE z
2001 r. L 12), które weszło w życie na obszarze RP z dniem 1 maja 2004 r. Nie
stwierdziły nadto aby zachodziły negatywne przesłanki, o których mowa w art. 34
rozporządzenia RWE, skutkujące odmową uznania wyroku Sądu Litewskiego.
Skarga kasacyjna oparta została na podstawach przewidzianych w art. 3983
§ 1
pkt 1 i 2 k.p.c. tj. naruszeniu przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe jego
zastosowanie oraz naruszeniu przepisów postępowania, mających istotny wpływ na
wynik sprawy, a mianowicie:
- art. 222 w zw. z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., art. 391 § 1 zd.1 i art. 386 § 3 k.p.c.
oraz art. 40 rozporządzenia RWE przez nierozpoznanie zarzutu apelacyjnego
niewydania przez sąd I instancji postanowienia o odrzuceniu wniosku o uznanie
orzeczenia sądu zagranicznego w sytuacji, gdy wskazana we wniosku „Agencja
Handlowo-Usługowa D.(...)” nie posiada zdolności sądowej.
- 217 § 2 w zw. z art. 227, 233 § 1, art. 316 § 1 w zw. z art. 380 i 391 § 1 k.p.c.
oraz art. 40 rozporządzenia RWE przez nierozpoznanie zarzutu apelacyjnego
dotyczącego oddalenia wniosków dowodowych przez sąd I instancji i nierozpoznania
tych wniosków przez Sąd II instancji, a mianowicie dowodu z akt sprawy Sądu
Litewskiego oraz przesłuchania A. Ś. w charakterze strony - na okoliczność przebiegu
3
postępowania przed Sadem Litewskim oraz pozbawienia go możliwości obrony jego
praw przed tym Sądem.
- art. 328 § 2 w zw. z art. 361 i 391 § 1 k.p.c. oraz art. 40 rozporządzenia RWE
przez nierozpoznanie zgłoszonego w apelacji zarzutu zaniechania przez Sąd I instancji
wskazania w uzasadnieniu swego orzeczenia dowodów, na których oparł się przy
ustalaniu stanu faktycznego sprawy oraz zaniechaniu dokonania w tym uzasadnieniu
oceny dowodów.
- art.36 rozporządzenia RWE wskutek dokonania merytorycznej oceny wyroku
Sądu Litewskiego w następstwie uznania, że rzeczywistą stroną w sprawie zakończonej
wyrokiem podlegającym uznaniu był A. Ś., a nie „Agencja Handlowo-Usługowa D.(...)”,
- art. 64 § 1,2 i 3 w zw. z art. 65 § 1 i 2, art. 199 § 1 pkt 3 w zw. z art. 379 pkt 2 i
art. 386 § 2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 40 rozporządzenia RWE, a także art. 8 § 1 k.c., z art.
12, 33 i 331
§ 1 k.c. przez uznanie, że nazwa przedsiębiorstwa prowadzonego przez A.
Ś. posiada zdolność sądową, zdolność do czynności procesowych, zdolność prawną
oraz zdolność do czynności prawnych.
- art. 34 pkt 1 i 2 w zw. z art. 40 ust.1 rozporządzenia RWE przez stwierdzenie, że
uznanie wyroku zaocznego Sądu Litewskiego przez Sąd Rejonowy było uzasadnione
mimo że jest ono oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym Rzeczypospolitej
Polskiej, a nadto uznanie nastąpiło mimo że uczestnik postępowania pozbawiony został
możliwości obrony jego praw w postępowaniu przed Sądem Litewskim
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty sformułowane w ramach obu podstaw kasacyjnych oparte są na błędnym
założeniu, że A. Ś. nie był uczestnikiem postępowania sądowego zarówno przed Sądem
Litewskim, jak i w postępowaniu przed Sądami I i II instancji, które orzekały w
przedmiocie wniosku o uznanie na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia
wydanego przez Sąd Litewski. Niewpisanie A. Ś. w nazwie podmiotu, który określony
został jako strona pozwana w postępowaniu, które zakończyło się wydaniem wyroku
zaocznego przez Sąd Litewski w O. nie oznacza, że A. Ś. nie był jako strona procesowa
uczestnikiem tego postępowania. Z bezspornych okoliczności wynika, że A. Ś. został
powiadomiony o terminach rozpraw wyznaczonych przed Sądem Litewskim, na jego
wniosek Sąd Litewski ustanowił z urzędu pełnomocnika zawodowego, który
reprezentował A. Ś. jako pozwanego w sprawie. W postępowaniu tym – na etapie
poprzedzającym ustanowienie pełnomocnika z urzędu – A. Ś. wdał się w spór co do
istoty sprawy, sporządzając odpowiedź na pozew. Sąd Litewski, wydając wyrok badał
4
stosunek prawny łączący A. Ś. z powodem, a mianowicie umowę, podpisaną przez A.
Ś.. Nie może zatem budzić wątpliwości, że w postępowaniu sądowym, które zakończyło
się orzeczeniem Sądu Litewskiego, podlegającym uznaniu na terenie Rzeczypospolitej
Polskiej, stroną pozwaną był A. Ś. jako właściciel przedsiębiorstwa działającego pod
nazwą Agencja Handlowo-Usługowa „D.(...)” w S.. Nieprecyzyjne (nieścisłe) oznaczenie
strony procesowej, która faktycznie występowała w sprawie nie może prowadzić do
prezentowanego przez A. Ś. wniosku, że strona procesową był inny podmiot, nie
posiadający zdolności sądowej.
Podnieść należy, że podstawową przesłanką odmowy uznania orzeczenia
zagranicznego jest jego sprzeczność z porządkiem publicznym państwa uznającego
(art. 34 pkt 1 RWE). Przez porządek publiczny rozumie się podstawowe zasady prawa
istniejące w systemie prawnym danego państwa. Przyjmuje się, że badaniu podlega
kwestia ewentualnej sprzeczności uznania orzeczenia z porządkiem publicznym
państwa uznającego, nie zaś kwestia sprzeczności samego orzeczenia z porządkiem
publicznym państwa uznającego. Przez „porządek publiczny” rozumie się podstawowe
normy tworzące system prawny w danym państwie mające najczęściej swe źródło w
ustawach konstytucyjnych. Zakresem tego pojęcia objęte są również podstawowe
zasady obejmujące ustrój społeczno-gospodarczy danego państwa, zasady współżycia
społecznego i dobre obyczaje. Orzeczenie sądu zagranicznego będzie zatem naruszać
zasady porządku prawnego w Polsce wówczas, gdy jego skutek jest nie do pogodzenia
z samą koncepcją określonej instytucji prawnej w Polsce, nie zaś jedynie z
poszczególnymi przepisami regulującymi w obydwu państwach tę samą instytucję (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2002 r., I CKN 722/99, LEX nr
53145).
Sposób oznaczania w postępowaniu sądowym strony procesowej, którą jest
osoba fizyczna (przedsiębiorca) prowadząca przedsiębiorstwo o określonej nazwie,
niewątpliwie nie jest objęty zasadami i regułami tworzącymi porządek prawny w Polsce.
Kwestia sposobu oznaczania takiej strony procesowej występowała – zważywszy na
niejednolita praktykę - w orzecznictwie sądów powszechnych a nawet Sądu
Najwyższego w sprawie, w której strona pozwana, którą była osoba fizyczną, oznaczona
została nazwą prowadzonego przez tę osobę przedsiębiorstwa. Sąd Najwyższy
stwierdził, że „Dopuszczalne jest uściślenie oznaczenia strony przez sąd drugiej
instancji w trybie art. 350 k.p.c.” (wyrok SN z dnia 18 czerwca 1998 r., II CKN 817/97,
OSNC 1999, nr 1, poz.16).
5
Skoro A. Ś. był uczestnikiem postępowania zarówno przed Sądem Litewskim jaki
i Sądami I i II instancji orzekającymi o uznaniu wyroku Sądu Litewskiego, to za
bezzasadny uznać należało zarzut naruszenia art. 36 rozporządzenia RWE wskutek
dokonania merytorycznej oceny wyroku Sądu Litewskiego w następstwie uznania, że
rzeczywistą stroną w sprawie zakończonej wyrokiem podlegającym uznaniu był A. Ś., a
nie „Agencja Handlowo-Usługowa D.(...)”. Z tych samych względów nieusprawiedliwiony
jest zarzut naruszenia art. 222 w zw. z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., art. 391 § 1 zd.1 i art.
386 § 3 k.p.c. oraz art.40 rozporządzenia RWE przez nierozpoznanie zarzutu
apelacyjnego niewydania przez sąd I instancji postanowienia o odrzuceniu wniosku o
uznanie orzeczenia sądu zagranicznego. Nie było potrzeby odrzucania wniosku z
powodu braku zdolności sądowej „Agencji Handlowo-Usługowa D.(...)” w S., skoro nie ta
Agencja, lecz A. Ś. prowadzący tę Agencję był uczestnikiem postępowania.
Bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 217 § 2 w zw. z art. 227, 233 § 1,
art. 316 § 1 w zw. z art. 380 i 391 § 1 k.p.c. oraz art. 40 rozporządzenia RWE przez
nierozpoznanie zarzutu apelacyjnego dotyczącego oddalenia wniosków dowodowych
przez sąd I instancji i nierozpoznania tych wniosków przez Sąd II instancji, a mianowicie
dowodu z akt sprawy Sądu Litewskiego oraz przesłuchania A. Ś. w charakterze strony -
na okoliczność przebiegu postępowania przed Sądem Litewskim oraz pozbawienia go
możliwości obrony jego praw przed tym Sądem. W celu dokonania oceny z punktu
widzenia przesłanek odmowy uznania orzeczenia zagranicznego wystarczające były
dowody w postaci dokumentów załączonych do akt. Z dokumentów tych, na które –
wbrew zarzutowi naruszenia art. 328 § 2 w zw. z art. 361 i 391 § 1 k.p.c. oraz art. 40
rozporządzenia RWE przez nierozpoznanie zgłoszonego w apelacji zarzutu zaniechania
przez Sąd I instancji wskazania w uzasadnieniu swego orzeczenia dowodów, na których
oparł się przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy - Sądy obu instancji się powołały,
wynika – co wykazano we wstępnej części niniejszych rozważań - że pozwanemu
zapewniono należytą obronę jego praw przed Sądem, który wydał zagraniczne
orzeczenie. Już tylko ubocznie należy wskazać, że autor skargi kasacyjnej popada w
sprzeczność, skoro z jednej strony twierdzi, że uczestnikiem postępowania przed
Sądami I i II instancji nie był A. Ś., z drugiej zaś strony zarzuca nieuwzględnienie
wniosku o przesłuchanie w charakterze strony A. Ś. Druga przesłanka uzasadniająca
odmowę uznania orzeczenia zagranicznego, jaką jest przesłanka procesowa
zapewnienia należytej obrony pozwanemu praw przed Sądem, który wydał zagraniczne
orzeczenie (art. 34 pkt 2 RWE), nie została więc spełniona.
6
Bezpodstawny jest - także z przyczyn już przedstawionych - zarzut naruszenia
art. 64 § 1,2 i 3 w zw. z art. 65 § 1 i 2, art.199 § 1 pkt 3 w zw. z art. 379 pkt 2 i art. 386 §
2 i 3 k.p.c. w zw. z art. 40 rozporządzenia RWE, a także art. 8 § 1 k.c., z art. 12, 33 i 331
§ 1 k.c. przez uznanie, że nazwa przedsiębiorstwa prowadzonego przez A. Ś. posiada
zdolność sądową, zdolność do czynności procesowych, zdolność prawną oraz zdolność
do czynności prawnych. Sądy obu instancji uznając prawidłowo, że uczestnikiem
postępowania jest A. Ś. nie zaś nazwa przedsiębiorstwa prowadzonego przez A. Ś., nie
mogły uznać i nie uznały, że nazwa przedsiębiorstwa prowadzonego przez A. Ś.
posiada zdolność sądową, zdolność do czynności procesowych, zdolność prawną oraz
zdolność do czynności prawnych.
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu (art. 39814
k.p.c.).