Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 273/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSA Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa CB Spółki z o.o.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezydenta Miasta
Stołecznego Warszawy
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 lutego 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 28 lutego 2008 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Skarbu Państwa - Prezydenta m.st. Warszawy od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 1 czerwca 2007 r. zapadłego w sprawie o zapłatę na rzecz CB
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że poprzednik prawny powodowej Spółki był
dzierżawcą terenu położonego w W., gdzie prowadził wytwórnię. Uzyskał w dniu 19
grudnia 1997 r. decyzję zezwalającą na budowę wytwórni na terenie nieruchomości
położonej przy ul. O. W dniu 29 października 1998 r. Prezydent m.st. Warszawy
udzielił pozwolenia na użytkowanie wytwórni. W decyzji tej termin użytkowania
wytwórni został ustalony do dnia 1 grudnia 2003 r. Decyzją z dnia 14 września
2001 r. Wojewoda stwierdził nieważność decyzji z dnia 19 grudnia 1997 r.
zezwalającej na budowę wytwórni.
W dniu 10 września 2004 r., po wyczerpaniu środków odwoławczych od
decyzji Wojewody, poprzednik prawny powódki wystąpił do Wojewody z żądaniem
naprawienia, w trybie art.160 § 4 k.p.a., szkody polegającej na utraceniu dochodów
z produkcji w okresie od 1 września 2002 r., kiedy to został zmuszony do
zaprzestania produkcji, do 1 grudnia 2003 r., a więc daty, do której, zgodnie z
decyzją z dnia 29 października 1998 r., działalność wytwórcza mogła być
prowadzona. W dniu 15 kwietnia 2005 r. została wydana decyzja odmowna.
Sąd pierwszej instancji zasądzając kwotę 613.593 zł wraz z odsetkami
wskazał, że powództwo Spółki CB jest uzasadnione treścią art.160 k.p.a. Ten
przepis znajduje w sprawie zastosowanie na podstawie art. 5 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. nr 162, poz. 1692). Przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa zostały
spełnione. O bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego przesądza
stwierdzenie nieważności decyzji, a skutki prawne stwierdzenia nieważności są
nieodwracalne (wytwórnia betonu musiała zakończyć działalność). Istnieje związek
przyczynowy pomiędzy stwierdzeniem nieważności decyzji a nie uzyskaniem
korzyści związanych z prowadzoną działalnością. W ocenie Sądu Okręgowego
związek przyczynowy może przybrać postać związku wieloczłonowego i
3
występować w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki wystąpienia
innych zdarzeń, z których ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody. Taka
sytuacja wystąpiła w rozpoznawanej sprawie. Szkoda w postaci lucrum cessans
została przez stronę powodową wykazana.
Oddalając apelację Skarbu Państwa Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności
ustosunkował się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wykazując jego
niezasadność. Podkreślił, że ustalenia zostały poczynione i ocenione prawidłowo;
prawidłowo też Sąd pierwszej instancji zastosował art. 361 § 2 k.c. Wbrew
wywodom zawartym w apelacji szkoda poniesiona przez stronę powodową ma
charakter utraconych korzyści, a nie szkody ewentualnej. Przesłanka wysokiego
prawdopodobieństwa uzyskania określonych dochodów została wykazana.
Sąd wskazał także, że produkcja została wstrzymana dopiero po wyczerpaniu
drogi odwoławczej od decyzji Wojewody, a żadne czynniki obiektywne
(zmniejszenie popytu, sytuacja gospodarcza) i subiektywne (sytuacja finansowa
spółki, konkurencyjność jej oferty na rynku) nie pozwalały przyjąć, że dochody z
produkcji i sprzedaży miałyby ulec zmniejszeniu.
Skarga kasacyjna Skarbu Państwa oparta została na podstawie naruszenia
prawa materialnego. Skarżący wskazuje naruszenie art.160 § 1 k.p.a. w związku
z art. 361 § 1 k.c. przez przyjęcie, że brak możliwości czerpania przez stronę
powodową dalszych korzyści majątkowych z nieważnej decyzji administracyjnej po
stwierdzeniu jej nieważności stanowi normalne następstwo wydania tej decyzji oraz
naruszenie art.160 § 1 k.p.a. w związku z art. 361 § 2 k.c. przez przyjęcie, że zyski
nieosiągnięte przez powoda stanowią lucrum cessans.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej Skarb Państwa prezentuje stanowisko, że
nie podlegają kompensacji szkody, w postaci utraconych korzyści, poniesione przez
podmiot, który uzyskałby je w okresie po stwierdzeniu nieważności decyzji,
w oparciu o którą prowadzona była określona działalność. Wskazuje się, że
uchybienia towarzyszące wnioskowi o wydanie pozwolenia na budowę były tak
doniosłe, iż powinny prowadzić do wydania decyzji odmownej. W takiej sytuacji
poprzednik strony powodowej, jak i ona sam, nie uzyskałaby żadnych korzyści
majątkowych. Za całkowicie bezpodstawny należy więc uznać, zdaniem
4
skarżącego, pogląd Sądu pierwszej instancji, że gdyby decyzja została wydana
zgodnie z prawem i nie została następnie unieważniona, wytwórnia mogłaby
funkcjonować przez czas wskazany w decyzji dopuszczającej wzniesiony obiekt do
użytkowania. Utrata przez stronę powodową korzyści jest następstwem
przywrócenia stanu zgodnego z prawem, a więc związek przyczynowy powinien
łączyć wadliwą decyzję i powstały uszczerbek, a nie decyzję stwierdzającą
nieważność oraz powstałą szkodę. Gdyby zaś nawet założyć, że istnieje związek
przyczynowy, to wskazywany przez stronę powodową uszczerbek nie stanowi
utraconych korzyści w rozumieniu prawa cywilnego. Zdaniem Skarbu Państwa po
stwierdzeniu nieważności decyzji administracyjnej nie można wyprowadzać z niej
korzystnych dla siebie skutków prawnych.
Zaprezentowanego stanowiska nie sposób podzielić. Sądy orzekające
w sposób nie budzący wątpliwości ustaliły fakty istotne dla powstania
odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wynikłą z wydania decyzji
administracyjnej, której nieważność następnie stwierdzono. Strona powodowa
rozpoczęła działalność w postaci wytwarzania betonu legitymując się wymaganymi
przez prawo decyzjami administracyjnymi (pozwoleniem na budowę
i dopuszczeniem wzniesionego obiektu do użytkowania). Następcze stwierdzenie
nieważności decyzji zezwalającej na wzniesienie wytwórni (pozwolenia na budowę)
doprowadziło do zakończenia użytkowania wytwórni w dniu 1 września 2002 r.
zamiast, jak wynikało to z decyzji dopuszczającej obiekt do użytkowania, w dniu 1
grudnia 2003 r. Gdyby decyzja z dnia 19 grudnia 1997 r. nie była dotknięta
nieważnością, powodowa Spółka kontynuowałaby swoją działalność do 1 grudnia
2003 r. i uzyskałaby stosowne korzyści. Związek występujący pomiędzy wydaniem
nieważnej decyzji administracyjnej a nie uzyskaniem korzyści z działalności
wytwórczej, która byłaby prowadzona w okresie 1 września 2002 r. a 1 grudnia
2003 r. ma charakter normalnego związku przyczynowego, a więc stanowi
przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej. Podzielić należy przyjętą przez
Sąd pierwszej instancji koncepcję wieloczłonowego związku przyczynowego
(koncepcja ta nie jest zresztą podważana przez skarżącego).
Nie sposób także podzielić stanowiska skarżącego, że nie podlegają
naprawieniu szkody w postaci utraconych korzyści powstałe w okresie po
5
stwierdzeniu nieważności decyzji, gdyż nie można wywodzić korzystnych skutków
prawnych z decyzji po stwierdzeniu jej nieważności. Jeżeli w okolicznościach
konkretnej sprawy pewne szkody pozostają w związku z okresem po stwierdzeniu
nieważności decyzji, mogą one podlegać naprawieniu, o ile oczywiście spełnione
są przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.
W rozpoznawanej sprawie takie przesłanki zostały wykazane. Nie sposób przy tym
przyjąć, że niemożliwość kontynuowania działalności gospodarczej ze względu na
to, iż oparta ona była na decyzji następnie unieważnionej, po stwierdzeniu tej
nieważności, może być rozpatrywane w kategoriach korzyści. Naprawienie
poniesionej szkody jest wyrównaniem uszczerbku majątkowego poniesionego
przez poszkodowanego, a nie uzyskaniem korzyści. Nie zmienia powyższej oceny
odwołanie się przez skarżącego do poglądów doktryny oraz orzeczenia GKA z dnia
28 stycznia 1986 r., DO-9139/85, OSPiKA 1987, nr 5-6, poz. 102), gdy wyrażone
tam poglądy odnoszą się do sytuacji, gdy działalność wymagająca zezwolenia była
prowadzona bez takiego zezwolenia. W rozpoznawanej sprawie poprzednik prawny
strony powodowej rozpoczął działalność dysponując decyzjami wymaganymi przez
prawo. Późniejsze stwierdzenie nieważności decyzji zawierającej pozwolenie na
wzniesienie wytwórni nie może być utożsamiane z sytuacją prowadzenia
działalności bez wymaganego zezwolenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną jako nie
znajdującą uzasadnionych podstaw (art. 39814
k.p.c.).