Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 stycznia 2009 r.
I PK 115/08
Przepis art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji
górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz.U. Nr 210, poz. 2037 ze
zm.) nie wyłącza prawa do odprawy pieniężnej, o której mowa w art. 8 ust. 1
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm.) w stosunku do górników korzystających z urlopu górnicze-
go przyznanego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 listopada
1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w wa-
runkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach
gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm.).
Przewodniczący SSN Małgorzata Gersdorf, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 stycznia
2009 r. sprawy z powództwa Edwarda K. przeciwko Kompanii Węglowej SA w K.
Oddziałowi Kopalni Węgla Kamiennego „B.” w R.Ś. o odprawę, na skutek skargi ka-
sacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Katowicach z dnia 7 lutego 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 7 lutego 2008 r. oddalił apelację powoda Edwarda K. od wyroku Sądu
Rejonowego-Katowice-Zachód - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowi-
cach. Wyrokiem tym oddalone zostało powództwo Edwarda K. przeciwko Kompanii
2
Węglowej SA w K. Oddziałowi Kopalnia Węgla Kamiennego „B.” w R.Ś. o zapłatę
odprawy pieniężnej z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przyjął za własne
ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, z których wynikało, że powód był zatrudniony
u pozwanej w okresie od 11 kwietnia 1996 r. do 3 sierpnia 2006 r. Na wniosek powo-
da decyzją pracodawcy udzielono mu urlopu górniczego na podstawie art. 21 i 22
ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do
funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach
i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz. 1112 ze zm., zwanej dalej ustawą o
dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z 1998 r.), od dnia 1 listopada 2001 r. do
dnia 3 sierpnia 2006 r. Po zakończeniu urlopu strony rozwiązały łączący je stosunek
pracy za porozumieniem stron, a powód od dnia 4 sierpnia 2006 r. uzyskał prawo do
emerytury. Sąd Okręgowy podzielił także ocenę prawną roszczenia powoda dokona-
ną przez Sąd Rejonowy, który stwierdził, że zastosowanie mają przepisy obowiązu-
jące w dacie rozwiązania stosunku pracy, tj. przepisy ustawy z dnia 28 listopada
2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz.U. Nr
210, poz. 2037 ze zm., zwanej dalej ustawą o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r.),
która zastąpiła ustawę o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z 1998 r. Prze-
pis art. 8 ust. 3 tej ustawy wyłącza możliwość uzyskania przez pracownika korzysta-
jącego ze świadczenia górniczego przewidzianego w art. 8 ust. 1 pkt 1 tej ustawy
odprawy pieniężnej, o której mowa w przepisach o szczególnych zasadach rozwią-
zywania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Wprawdzie po-
wód korzystał z urlopu górniczego, przysługującego mu na podstawie art. 20 ust. 1
pkt 1 ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z 1998 r. i świadczenia
socjalnego w oparciu o przepis art. 22 tej ustawy, ale biorąc pod uwagę, że obecne
świadczenie górnicze jest odpowiednikiem poprzedniego urlopu górniczego, wyłą-
czenie prawa do odprawy pieniężnej przewidziane w ustawie o restrukturyzacji gór-
nictwa z 2003 r., dotyczy również górników korzystających z urlopu górniczego na
podstawie dotychczasowych przepisów. Oba te świadczenia mają charakter osłono-
wy i okres korzystania z nich jest okresem pracy górniczej uprawniającej do emery-
tury. Stąd też z uwagi na art. 8 ust. 3 ustawy o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r.
powód nie nabył prawa do odprawy pieniężnej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie
prawa materialnego przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, tj. na-
3
ruszenie art. 8 ust. 3 w związku z art. 8 ust. 1 pkt 1 oraz pkt 2 lit.a lub b ustawy o re-
strukturyzacji górnictwa z 2003 r., poprzez przyjęcie, że mają one zastosowanie w
niniejszej sprawie, art. 20 ust. 5 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego z 1998 r., z którego wynikało, że nie ogranicza on
uprawnień określonych ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (jednolity tekst: Dz.U z 2002 r. Nr 112, poz.
980 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o zwolnieniach grupowych z 1989 r.),
poprzez przyjęcie, że pracownikom korzystającym z urlopów górniczych nie przysłu-
guje odprawa pieniężna, art. 55 w związku z art. 45 ust. 1 ustawy o restrukturyzacji
górnictwa z 2003 r., poprzez przyjęcie, że urlop górniczy przekształcił się w świad-
czenie górnicze.
W uzasadnieniu skargi powód podniósł, że wykładnia językowa przepisu art. 8
ust. 3 ustawy o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r. nie budzi wątpliwości co do tego,
iż dotyczy on wyłącznie pracowników pobierających świadczenia górnicze na pod-
stawie przepisów tej ustawy. Przyjęcie wykładni rozszerzającej działania tego przepi-
su na pracowników korzystających z urlopów górniczych na podstawie poprzednich
przepisów jest nieuzasadnione. Zdaniem skarżącego, świadczenie górnicze i urlop
górniczy, mimo podobieństw w ich regulacji, są odrębnymi instytucjami. Świadczenie
górnicze zastąpiło urlop górniczy i skoro nie ma w nowej ustawie wyraźnego przepi-
su, z którego wynikałoby, że urlop górniczy przekształca się w świadczenie górnicze,
brak podstaw aby interpretować przepis art. 8 ust. 3 nowej ustawy tak, jak uczynił to
Sąd Okręgowy. Chociaż ustawa o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z
1998 r. utraciła moc wraz z wejściem w życie nowych uregulowań, to jednocześnie
zawarty w tych uregulowaniach przepis art. 45 ust. 1 wyraźnie wskazuje, że świad-
czenia osłonowe i aktywizujące przyznane przed dniem wejścia w życie ustawy pra-
cownikom i byłym pracownikom przedsiębiorstw górniczych i przedsiębiorstw robót
górniczych prowadzących roboty górnicze pod ziemią związane z budową, utrzyma-
niem lub likwidacją zakładu górniczego z tytułu restrukturyzacji zatrudnienia[...] są
wypłacane na dotychczasowych zasadach. Przepis art. 8 ust. 1 w związku z art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o zwolnieniach grupowych z
2003 r.), nie zawiera żadnych ograniczeń w prawie do odprawy pieniężnej dotyczą-
4
cych urlopowanych górników. To właśnie ta ustawa ma zastosowanie przy ocenie
roszczenia powoda, jak też ustawa o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z
1998 r., która w przepisie art. 20 ust. 5 stanowiła, że urlop górniczy nie ogranicza
uprawnień określonych ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw.
Skarżący stwierdził, że przedstawione wyżej wątpliwości uzasadniają przyjęcie
skargi kasacyjnej do rozpoznania, tym bardziej że w identycznym stanie faktycznym
Sąd Rejonowy w Katowicach [...] zasądził odprawę pieniężną na rzecz pracownika,
który korzystał z urlopu górniczego.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i „uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego” i orzeczenie co
do istoty sprawy oraz zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje i w postę-
powaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Problem w niniejszej sprawie sprowadza się do ustalenia przepisów, które na-
leży zastosować. Ustawa o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z 1998 r.
utraciła moc z dniem wejścia w życie ustawy o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r.,
zatem w dacie rozwiązania stosunku pracy, tj. w dniu 3 sierpnia 2006 r., ten pierwszy
akt prawny już nie obowiązywał. W związku z tym co do zasady nie może on regulo-
wać uprawnień powoda związanych z rozwiązaniem umowy o pracę. Natomiast
roszczenie powoda winno być oceniane na podstawie obowiązujących w tej dacie
przepisów, a więc przede wszystkim przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych z
2003 r., która z dniem 1 stycznia 2004 r. zastąpiła ustawę o zwolnieniach grupowych
z 1989 r. Zgodnie z jej art. 8 ust. 1 pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosun-
ku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika, przysługuje odprawa pieniężna i
prawo to, inaczej niż w ustawie o zwolnieniach grupowych z 1989 r., nie jest ograni-
czone - poza nieistotnym dla niniejszej sprawy zastrzeżeniem wynikającym z jego
ust. 4 dotyczącym jej maksymalnej wysokości. Ograniczenie prawa do odprawy pie-
niężnej wynikające z obowiązującego od 1 stycznia 2004 r. przepisu art. 8 ust. 3
ustawy o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r., zgodnie z którym pracownikowi przed-
siębiorstwa górniczego korzystającemu z uprawnień, o których mowa w ust. 1 pkt 1
5
(a więc z osłonowego świadczenia górniczego) nie przysługuje odprawa pieniężna, o
której mowa w przepisach o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, stanowi wyjątek od ogól-
nej zasady ustanowionej w art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych z 2003 r. i jedno-
cześnie ten pierwszy przepis jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu
drugiego. Jak każdy wyjątek winien być on interpretowany ściśle, co już z góry pod-
daje w wątpliwość możliwość jego rozszerzającej interpretacji przy zastosowaniu wy-
kładni funkcjonalnej, jaką posłużył się Sąd Okręgowy. W art. 8 ust. 3 ustawy o re-
strukturyzacji górnictwa z 2003 r. wymienia się świadczenia tamujące drogę do naby-
cia uprawnień do odprawy pieniężnej i nie ma wśród nich ani urlopu górniczego, ani
świadczenia socjalnego. Samo to, że urlop górniczy, a w konsekwencji wypłacane na
podstawie art. 22 ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z 1998 r.
świadczenie socjalne, zastąpione zostały instytucją świadczenia górniczego na pod-
stawie nowej ustawy i że oba te świadczenia zawierają w zasadzie analogiczne roz-
wiązania prawne, nie jest wystarczające, aby wnioskować z tego o intencji ustawo-
dawcy, z której miałoby wynikać, że ograniczeniem z art. 8 ust. 3 ustawy o restruktu-
ryzacji górnictwa z 2003 r. objął on także górników korzystających z dotychczaso-
wych urlopów górniczych. Z porównania przepisu art. 21 i 22 ustawy o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego z 1998 r. (urlop górniczy, świadczenie socjalne) i art. 9
ustawy o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r. (świadczenie górnicze) wywodzić jedy-
nie można, że pełnią one te same funkcje osłonowe. Jednakże stwierdzenie to nie
jest wystarczające, aby przypisać ustawodawcy wolę pozbawienia prawa do odprawy
pieniężnej górników korzystających w chwili wejścia w życie nowego aktu prawnego
ze świadczeń przyznanych na podstawie dotychczasowych przepisów, które takich
sankcji nie przewidywały, a nawet wprost wskazywały, że uprawnienia do urlopu gór-
niczego nie ograniczają uprawnień określonych ustawą o zwolnieniach grupowych z
1989 r.
Rację ma skarżący, że w myśl przepisów ustawy o restrukturyzacji górnictwa z
2003 r. urlop górniczy nie stał się świadczeniem górniczym, bo żaden przepis tej
ustawy tak nie stanowi. Co więcej, art. 45 ust. 1 ustawy o restrukturyzacji górnictwa z
2003 r. wyraźnie podkreśla odrębność urlopu górniczego od świadczeń wynikających
z ustawy z 2003 r., skoro stanowi, że świadczenia osłonowe i aktywizujące przyzna-
ne przed dniem wejścia w życie ustawy pracownikom i byłym pracownikom przedsię-
biorstw górniczych i przedsiębiorstw robót górniczych prowadzących roboty górnicze
6
pod ziemią związane z budową, utrzymaniem lub likwidacją zakładu górniczego z
tytułu restrukturyzacji zatrudnienia, na podstawie poprzedniej ustawy są wypłacane
na dotychczasowych zasadach. Ta wyraźnie zaznaczona odrębność nie pozwala na
przyjęcie, że w rozumieniu art. 8 ust. 3 ustawy o restrukturyzacji górnictwa z 2003 r.
uprawnienie osłonowe - świadczenie górnicze to również urlop górniczy przyznany
na podstawie uprzednio obowiązujących przepisów. Brak wyraźnego uregulowania w
powyższej ustawie zrównującego urlop górniczy ze świadczeniem górniczym bądź
brak wskazania expressis verbis, że urlop górniczy przyznany na podstawie przepi-
sów dotychczasowych wyłącza prawo do odprawy pieniężnej, nie pozwala przypisać
ustawodawcy woli, jakiej dopatrzył się Sąd Okręgowy.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po myśli
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================