Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lutego 2009 r.
II PK 64/08
Przyrzeczenie przez przewodniczącego komisji zakładowej związku za-
wodowego, że stanowisko organizacji związkowej w sprawie objęcia pracow-
nika niezrzeszonego obroną jego praw będzie pozytywne, nie spełnia wymaga-
nia art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar (przewodniczący), Sędziowie SN:
Romualda Spyt, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 lutego
2009 r. sprawy z powództwa Małgorzaty M.-S. przeciwko „S.” Spółce z o.o. z siedzi-
bą w K. o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 30 lipca 2007 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 120 zł (sto dwadzie-
ścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Warszawie, wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2006 r. uwzględnił powództwo Małgorzaty
M.-S. wniesione przeciwko pozwanej „S.” Spółce z o.o. w W. i zasądził na rzecz po-
wódki kwotę 120.000 zł tytułem odszkodowania za naruszające przepisy prawa roz-
wiązanie umowy o pracę.
Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny. Powódka została zatrudnio-
na w pozwanej Spółce na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stano-
wisku dyrektora do spraw sprzedaży, a od dnia 1 grudnia 2003 r. na stanowisku dy-
rektora zarządzającego w pionie handlowym w W. Uchwałą z dnia 28 lutego 2005 r.
Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników powołało powódkę na stanowisko członka
2
zarządu. W dniu 1 marca 2005 r. Spółka zawarła z powódką umowę o pracę na czas
nieokreślony na stanowisku członka zarządu - wiceprezesa do spraw handlowych w
pełnym wymiarze czasu w miejscu świadczenia pracy w W. za wynagrodzeniem w
kwocie 14.000 zł. Na podstawie art. 15 ust. 2 umowy, z dniem jej podpisania, rozwią-
zywała ona i zastępowała wszelkie inne uzgodnienia, porozumienia lub umowy, nie-
zależnie od ich formy lub nazwy, zawarte uprzednio pomiędzy Spółką i pracowni-
kiem, których przedmiotem było świadczenie pracy lub innych usług i stanowią wy-
łączną podstawę ustalania wzajemnych praw i zobowiązań stron. Uchwałą [...] z dnia
23 maja 2005 r. Zwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej Spółki odwołało
powódkę ze składu zarządu. Zmiany personalne w zarządzie pozwanego związane
były z przejęciem firmy „K." zakupionej od firmy „P.". W dniu 24 maja 2005 r. powód-
ka w rozmowie telefonicznej, zwróciła się ustnie do przewodniczącego związku za-
wodowego NSZZ „Solidarność" Marka C. o objęcie jej ochroną związku jako pracow-
nika pozwanej Spółki, na co przewodniczący - również w formie ustnej - wyraził
zgodę. Marek C., w celu sformalizowania powyższej procedury, polecił powódce
wystosowanie pisma z wnioskiem o reprezentowanie praw i przesłanie na adres
związków zawodowych (do G.), co też powódka uczyniła w dniu 1 czerwca 2005 r. za
pośrednictwem poczty elektronicznej. Już po rozmowie z Markiem C., powódka spo-
tkała się z Marią W. - kierownikiem zespołu kadrowo - płacowego, która tego dnia
przebywała na naradzie z nowym zarządem i poinformowała, że wystąpiła o objęcie
ochroną związku zawodowego i uzyskała zgodę na powyższe. Maria W. poinformo-
wała o powyższej okoliczności pracowników swojego zespołu. U pozwanego istniała
praktyka, iż w przypadku zamiaru rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę, pra-
codawca zawsze zwracał się do związków zawodowych, nawet jeżeli nie miał infor-
macji, czy pracownik jest członkiem związku zawodowego. W dniu 31 maja 2005 r.
pracodawca rozwiązał z powódką umowę o pracę z zachowaniem 6 - miesięcznego
okresu wypowiedzenia, który upływał 30 listopada 2005 r.; jako przyczynę wskazano
odwołanie powódki ze składu zarządu. Podczas wręczania wypowiedzenia powódka
poinformowała o ochronie jej przez związki zawodowe.
W ocenie Sądu pierwszej instancji wypowiedzenie umowy o pracę powódce
było uzasadnione w świetle art. 45 k.p. już tylko z tej przyczyny, że odwołana została
ze stanowiska członka zarządu Spółki i w następstwie tego nie mogła wykonywać
pracy w charakterze wiceprezesa zarządu, lecz pozwany naruszył przepisy o wypo-
wiadaniu umów o pracę. Sąd Rejonowy przyjął, że pozwany nie zawiadomił zakłado-
3
wej organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę do
czego był zobowiązany zgodnie z art. 38 k.p. Powódka została objęta ochroną
związkową. Zarówno Kodeks pracy jak i ustawa o związkach zawodowych nie precy-
zują formy zwrócenia się o objęcie ochroną. Skoro tego nie czynią, zastosowanie
mają ogólne przepisy o czynnościach prawnych i oświadczeniach woli. Sposób i
forma w której powódka zwróciła się do przewodniczącego związków zawodowych o
objęcie ochroną, jak również wyrażenie zgody (ustnie, telefonicznie) nie stoją na
przeszkodzie uznaniu, iż w tym przypadku doszło do zgodnego z prawem i skutecz-
nego podjęcia przez przedstawiciela związków zawodowych decyzji o reprezentowa-
niu praw pracowniczych powódki. Sąd Rejonowy uznał także, że sposób i forma po-
informowania pracodawcy nie mają znaczenia, a personel działu kadrowo-płacowego
został poinformowany przez kierownika działu.
Wyrok ten został zaskarżony w całości apelacją pozwanej Spółki, w której za-
rzucono naruszenie prawa materialnego polegające na błędnej wykładni i niewłaści-
wym zastosowaniu przepisów art. 38 § 1 i § 5 k.p., w związku z art. 203 k.s.h. i art. 8
k.p., przez przyjęcie, że pozwana Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zobo-
wiązana była dokonać konsultacji zamierzonego wypowiedzenia umowy o pracę od-
wołanego ze stanowiska członka jej zarządu z działającą u pozwanego zakładową
organizacją związkową, przepisów art. 45 k.p. w związku z art. 232
k.p. i art. 7 ust. 2
oraz art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz art.
8 k.p., przez przyjęcie, że pozwana Spółka naruszyła przepisy prawa pracy o wypo-
wiadaniu umów; przepisów Statutu NSZZ Solidarność z dnia 28 maja 2004 r. w
związku z art. 9 i 10 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych oraz
naruszenie przepisów postępowania.
W uzasadnieniu apelująca wskazała, że Sąd błędnie przyjął, że została za-
trudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, nie zaś na zasadzie
powołania. Temu stwierdzeniu przeczy treść art. 68 § 11
k.p. stanowiącego, iż zasa-
dą powołania jest nawiązanie stosunku pracy na czas nieokreślony. Stwierdzona
niemożność wykonywania obowiązków pracowniczych na stanowisku wiceprezesa
zarządu czyni bezprzedmiotową konsultację związkową, której celem jest zgłoszenie
ewentualnych zastrzeżeń do podanej przez pracodawcę przyczyny uzasadniającej
wypowiedzenie umowy o pracę.
4
W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o oddalenie apelacji pozwanego.
W uzasadnieniu powódka wskazała, że działająca u pozwanego organizacja związ-
kowa objęła ją ochroną związkową.
Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 30 lipca 2007 r. uwzględnił
apelację pozwanej i zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo. Sąd drugiej
instancji uznał, że ustalenia Sądu Rejonowego dotyczące okoliczności, że powódka
została skutecznie objęta ochroną przez organizację zakładową związku zawodowe-
go NSZZ „Solidarność" są dotknięte błędną oceną zebranego w sprawie materiału
dowodowego, gdyż wymiana oświadczeń podczas rozmowy telefonicznej oraz prze-
słanie pisma z wnioskiem o reprezentowanie praw pracowniczych powódki przez
zakładową organizację związkową nie wyczerpuje jeszcze trybu koniecznego do ob-
jęcia pracownika niezrzeszonego ochroną związkową. Sąd Okręgowy przywołał art.
30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych i wysnuł z niego wniosek, że obrona pra-
cowników jest obowiązkiem związku zawodowego i na nim, a nie na pracodawcy
spoczywa obowiązek prawidłowej realizacji tego zadania. To organizacja związkowa
winna informować pracodawcę o zmianach dotyczących pracowników objętych
ochroną związku zawodowego, a pracodawca nie ma obowiązku informowania pra-
cownika o zamiarze wypowiedzenia umowy w celu umożliwienia mu zwrócenia się
do organizacji związkowej o udzielenie ochrony. Samo zwrócenie się do organizacji
związkowej o ochronę nie jest równoznaczne z powiadomieniem pracodawcy o obję-
ciu pracownika ochroną. Sąd drugiej instancji uznał w związku z tym, że działanie
powódki polegające na zasygnalizowaniu pracownikowi kadr pozwanego, że zwróciła
się o ochronę do związków zawodowych jest bezskuteczne.
Ponadto Sąd podkreślił, że jeżeli dokonane powódce wypowiedzenie jest
skutkiem odwołania jej z funkcji członka zarządu, a na takim stanowisku została za-
warta umowa o pracę na czas nieokreślony i odwołanie to nie zostało skutecznie
podważone w trybie przepisów Kodeksu spółek handlowych, to ma rację apelujący,
że ewentualna konsultacja związkowa nie zabezpieczałaby celu jakiemu ma służyć,
tj. ochrony pracownika. Przyczyny ustania stosunku pracy były związane ze stosun-
kiem organizacyjnym pozwanego – „zmiany personalnej członka zarządu spółki kapi-
tałowej, organy pracowniczego przedstawicielstwa związkowego nie mają w tym za-
kresie kompetencji kontrolnych”.
Powódka zaskarżyła ten wyrok w całości skargą kasacyjną, wnosząc o uchy-
lenie zaskarżonego orzeczenia w całości i orzeczenie co do istoty sprawy, alterna-
5
tywnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu wyrokowi powódka zarzuciła naruszenie
prawa materialnego: 1. art. 38 § 1 k.p., poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że
pracodawca nie miał obowiązku informowania o zamiarze wypowiedzenia pracowni-
kowi umowy o pracę reprezentującej pracownika organizacji związkowej; 2. art. 30
ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że
powódce, pełniącej funkcję członka zarządu, nie przysługiwała ochrona związkowa, a
status pracowniczy nie rodzi skutku w postaci działań kontrolnych związków zawo-
dowych oraz że powódce po odwołaniu jej z pełnionej funkcji członka zarządu w
okresie od dnia odwołania do dnia rozwiązania stosunku pracy tj. od dnia 23 maja
2005 r. do dnia 31 maja 2005 r. nie przysługiwała ochrona związkowa; 3. art. 30 ust.
2 ustawy o związkach zawodowych, poprzez błędną jego interpretację, w szczegól-
ności poprzez przyjęcie, że przepis ten ma zastosowanie do trybu w jakim pracownik
może zwrócić się o ochronę jego praw pracowniczych jak również trybu w jakim
udzielenie tej ochrony miałoby być wyrażone; 4. art. 45 k.p., poprzez błędną jego
wykładnię i uznanie, że powódce przysługiwało jedynie prawo zaskarżenia uchwały
odwołującej ją z funkcji członka zarządu w trybie przepisów Kodeksu spółek handlo-
wych, nie przysługuje jej natomiast prawo odwołania się od naruszającego przepisy
Kodeksu pracy wypowiedzenia umowy o pracę w trybie przewidzianym w Kodeksie
pracy.
Jako okoliczności uzasadniające przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżąca wskazała, że w sprawie występują następujące istotne zagadnienia
prawne: 1. czy do stosunku pracy nawiązanego z członkiem zarządu spółki zastoso-
wanie mają przepisy Kodeksu pracy, w szczególności art. 38 k.p. oraz art. 30 ust. 2
ustawy o związkach zawodowych, w sytuacji, gdy rozwiązanie stosunku pracy nastę-
puje w odstępie czasowym od odwołania tegoż członka zarządu z pełnionej funkcji a
nie z zachowaniem zasady równoczesności, w szczególności, czy pracodawcę obo-
wiązuje wymóg konsultacji związkowej w zakresie rozwiązania stosunku pracy z pra-
cownikiem zatrudnionym na czas nieokreślony w sytuacji, gdy pracodawca posiada
wiedzę o tym, że organizacja związkowa wyraziła zgodę na obronę praw pracowni-
czych danego pracownika; 2. Czy art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych ma
zastosowanie do trybu w jakim pracownik obowiązany jest zwrócić się do organizacji
związkowej o objęcie go ochroną aby ochrona ta była skuteczna w świetle przepisów
tej ustawy i przepisów Kodeksu pracy.
6
W uzasadnieniu skarżąca zwróciła uwagę na fakt, że pismo do organizacji
związkowej dotyczące objęcia ochroną zostało wysłane w dniu 24 maja 2007 r., a nie
dopiero 1 czerwca 2005 r., a o fakcie objęcia ochroną pracodawca został powiado-
miony przez sama powódkę, stąd zarzucanie jej braku należytej staranności narusza
art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych. Skarżąca podniosła także, że o ile
odwołanie ze składu zarządu nastąpiło w dniu 23 maja 2005 r., to rozwiązanie sto-
sunku pracy za wypowiedzeniem nastąpiło dopiero w dniu 31 maja 2005 r., kiedy to
skarżąca była jedynie „zwykłym pracownikiem” związanym umową o pracę z dnia 1
marca 2005 r. a nie członkiem zarządu. Fakt ten uznał także pracodawca, składając
oświadczenie woli poprzez zarząd, a nie radę nadzorczą, co byłoby konieczne w sto-
sunku od członka zarządu. W związku z tym dokonane wypowiedzenia umowy o
pracę na czas nieokreślony powinno być poddane wszelkim rygorom powszechnego
prawa pracy, w tym konsultacji związkowej.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana Spółka wniosła o odmowę przy-
jęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie. Uzasadniając
wniosek o oddalenie skargi kasacyjnej pozwana podniosła, że skarga jest bezzasad-
na, gdyż konsultacja związkowa służy kontroli zasadności zamierzonych wypowie-
dzeń, nie znajduje natomiast zastosowania w sytuacji, gdy wypowiedzenie jest skut-
kiem uprzedniego pozbawienia danej osoby członkostwa w organie zarządzającym
spółką. Pozwana podniosła także, że brak jest przepisów wskazujących, że udziele-
nie obrony pracownikowi niezrzeszonemu podlega wyjątkowej, uproszczonej proce-
durze, w szczególności, iż zgoda może być wyrażona przez dowolnego członka ko-
misji związkowej i w dowolnej formie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania.
Ma to tę konsekwencję, że Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę orzeczenia Sądu Okręgowego (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Na
gruncie zarzutów skargi kasacyjnej naruszenia przepisów prawa materialnego wy-
stępują trzy zagadnienia prawne. Pierwsze dotyczy trybu podjęcia przez zakładową
(międzyzakładową) organizację związkową decyzji o objęciu ochroną praw pracow-
nika niezrzeszonego, który zwrócił się o wyrażenie zgody na obronę jego praw (art.
30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych). W rozpoznawanej sprawie zostało
7
ustalone, że powódka zwróciła się telefonicznie 24 maja 2005 r. do przewodniczą-
cego komisji zakładowej M.C. z prośbą o objęcie obroną związkową. Przewodniczą-
cy zapewnił ją o pozytywnym stanowisku organizacji związkowej, polecił jednak rów-
nocześnie wystąpienie z formalnym wnioskiem, co powódka uczyniła w dniu 1
czerwca 2005 r. Pracodawca złożył powódce oświadczenie o wypowiedzeniu umowy
o pracę w dniu 31 maja 2005 r.
Zgodnie z art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych zgodę na obronę
praw pracownika wyraża zakładowa (międzyzakładowa) organizacja związkowa,
która działa poprzez właściwy statutowo organ, w tym wypadku - komisję zakładową.
Przyrzeczenie przez przewodniczącego komisji zakładowej, że stanowisko organi-
zacji związkowej w sprawie objęcia powódki obroną jej praw będzie pozytywne, nie
spełnia wymagania powołanego przepisu. Oznacza to, iż do czasu złożenia przez
pozwanego pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę powódka
nie miała statusu pracownika korzystającego z obrony praw i reprezentacji jego inte-
resów przez związek zawodowy. W konsekwencji na pozwanym pracodawcy nie
spoczywał wynikający z art. 38 k.p. obowiązek zawiadomienia na piśmie zakładowej
organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia powódce umowy o pracę. Zarzuty
skargi kasacyjnej naruszenia art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych oraz art.
38 k.p. nie są zatem usprawiedliwione.
W rozpoznawanej sprawie nie jest sporne, że bezpośrednio po odwołaniu ze
stanowiska członka zarządu powódka zwróciła się do przewodniczącego komisji za-
kładowej o objęcie jej obroną związkową i poinformowała o tym kierownika działu
kadrowo-płacowego, do którego należała realizacja procedury zwolnień z pracy i
związanej z tym konsultacji związkowej. Zdaniem skarżącej powódki wykazała ona
należytą staranność we współdziałaniu z pracodawcą, realizując obowiązek informo-
wania go o przynależności związkowej. Tym samym - jak twierdzi - za nietrafne nale-
ży uznać stanowisko Sądu Okręgowego, który przyjmuje te same wymagania dla
objęcia ochroną związkową w odniesieniu do sytuacji zwyczajnych, jak i dla sytuacji
nagłych, takiej, w jakiej znalazła się powódka.
Zagadnienie prawne, które w związku z tym powstaje, dotyczy tego, czy zaini-
cjowanie przez pracownika działań zmierzających do uzyskania objęcia ochroną
przez związek zawodowy obliguje pracodawcę do zwrócenia się do wskazanej orga-
nizacji związkowej w trybie art. 38 k.p. jeszcze zanim organizacja ta formalnie wyra-
ziła swoje stanowisko. Przepis art. 38 k.p. wymaga konsultacji zamierzonego wypo-
8
wiedzenia umowy o pracę z reprezentującą pracownika zakładową organizacją
związkową. Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych organizacje
związkowe reprezentują prawa i interesy swoich członków. Organizacja związkowa
może reprezentować, na zasadach dotyczących pracowników będących członkami
związku zawodowego, również pracowników niebędących członkami związku zawo-
dowego o ile organizacja związkowa wyrazi zgodę na taką obronę (art. 30 ust. 2
ustawy o związkach zawodowych). Jak z powyższego wynika, obowiązek konsultacji
przez pracodawcę zamierzonego wypowiedzenia umowy z nie-członkiem związku
zawodowego powstaje z momentem wyrażenia zgody na obronę przez organizację
związkową, przy czym zgoda taka musi zostać wyrażona w trybie przewidzianym w
statucie danej organizacji związkowej. Jak już podkreślono, nie spełnia tego wyma-
gania obietnica wyrażenia zgody przez organizację związkową, złożona pracowni-
kowi przez przewodniczącego właściwego organu związkowego. Przepisy nie prze-
widują przy tym szczególnego trybu obejmowania ochroną „w sytuacjach nagłych”,
jak oceniła swoje położenie skarżąca w skardze kasacyjnej. Należy podkreślić, że w
świetle dokonanych w sprawie ustaleń powódka wystąpiła formalnie do organizacji
związkowej o objęcie obroną jej praw dopiero 1 czerwca 2005 r., a więc już po doko-
nanym wypowiedzeniu, co miało miejsce w dniu 31 maja. Wprawdzie w skardze ka-
sacyjnej skarżąca twierdzi, że miało to miejsce wcześniej, jednak dokonane w spra-
wie ustalenie ze względu na brak zarzutów w zakresie naruszenia przepisów postę-
powania nie mogło zostać skutecznie podważone.
Skarżąca kwestionuje stanowisko Sądu Okręgowego w zakresie braku obo-
wiązku pracodawcy współdziałania z organizacją związkową, wykonywania przez nią
„kompetencji kontrolnych” przy wypowiedzeniu umowy o pracę z pracownikiem od-
wołanym z funkcji członka zarządu. W okolicznościach sprawy, w której ustalono, że
powódka w momencie odwołania z zarządu nie była członkiem związku zawodowego
ani nie korzystała z obrony jej praw przez wybraną organizację związkową, rozważa-
nie zasadności tego zarzutu nie jest celowe.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39815
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================