Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 285/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 marca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku R. G.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu we W.
o emeryturę wojskową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 marca 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2008 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od wnioskodawcy na rzecz Wojskowego Biura
Emerytalnego we W. 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we W. wyrokiem z
dnia 5 lipca 2007 r. oddalił odwołanie R. G. od decyzji Wojskowego Biura
Emerytalnego we W. z dnia 23 marca 2007 r. odmawiającej prawa do emerytury
wojskowej.
Sąd Okręgowy rozstrzygnięcie swe oparł na następującym stanie
faktycznym:
R. G., urodzony 15 grudnia 1951 r., zawodową służbę wojskową pełnił w
okresie od 15 września 1971 r. do 14 września 1982 r., ostatnio jako pilot -
porucznik dowódca załogi śmigłowca. Decyzją z dnia 8 września 1983 r. przyznano
wnioskodawcy prawo do wojskowej renty w III grupie inwalidów, gdyż inwalidztwo
powstało w związku ze służbą wojskową. W oparciu o tę decyzję przyznano
wnioskodawcy zwiększenie wobec osiągnięcia 15-letniej wysługi emerytalnej.
Wnioskodawca utracił prawo do renty od 1 października 1985 r. W dniu 20
marca 2007 r. wystąpił o prawo do emerytury wojskowej. Zaskarżoną decyzją z 23
marca 2007 r. odmówiono wnioskodawcy prawa do emerytury wojskowej.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że prawo do emerytury wojskowej
przysługuje - zgodnie z art. 12 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin żołnierzowi, który w dniu
zwolnienia ze służby posiada 15-letni staż w Wojsku Polskim, z wyjątkiem osób,
które mają ustalone prawo do emerytury z ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z
uwzględnieniem w stażu ubezpieczeniowym okresu służby wojskowej.
Wnioskodawca przed Sądem Okręgowym powoływał się na zarządzenie MON nr
69/MON z 30 grudnia 1972 r. w sprawie zasad i sposobu zaliczania do wysługi
emerytalnej niektórych okresów służby wojskowej w wyższym wymiarze, które
dawało podstawy do zaliczenia służby pilota śmigłowca jako 150% rzeczywistego
okresu służby.
Sąd Okręgowy uznał, że zarządzenie wydane zostało na podstawie art. 8
nieobowiązującej ustawy z 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych i ich rodzin. Wnioskodawca nie spełniał jednak warunków z
art. 7 tejże ustawy, a zatem prawo do dochodzonego świadczenia mu nie
3
przysługuje.
Wnioskodawca zaskarżył ten wyrok apelacją w całości, zarzucając mu
naruszenie art. 12 ustawy emerytalnej poprzez błędne przyjęcie, że okres wysługi
emerytalnej z art. 9 ust. 2 ustawy z 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych i ich rodzin w związku z § 3 zarządzenia MON nr 69 z 30
grudnia 1972 r. w sprawie zasad i sposobu zaliczania do wysługi emerytalnej
niektórych okresów w wyższym wymiarze nie stanowi przesłanki nabycia prawa do
emerytury oraz nie podlega zaliczeniu do 15 lat służby wojskowej w Siłach
Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, oraz naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. polegające
na zaniechaniu zastosowania art. 53 ustawy emerytalnej. Wskazując na powyższe
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie wnioskodawcy prawa do
emerytury wojskowej w rozumieniu art. 12 ustawy z 10 grudnia 1993 r., ewentualnie
o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
marca 2008 r. oddalił apelację uznając ja za nieuzasadnioną.
W uzasadnieniu Sad drugiej instancji zauważył, że dla prawidłowego
rozstrzygnięcia sprawy kluczową kwestią pozostaje data 14 września 1982 r., kiedy
wnioskodawca zakończył zawodową służbę wojskową. Zarówno obecnie
obowiązująca ustawa z 10 grudnia 1993 r., jak i poprzednia z grudnia 1972 r.
łączyła prawo do emerytury wojskowej z dniem zwolnienia ze służby i
jednoczesnym legitymowaniem się na ten dzień odpowiednim okresem służby
wojskowej i wysługi emerytalnej. Data 14 września 1982 r. decyduje też o tym,
która z ustaw powinna być wobec wnioskodawcy zastosowana w powiązaniu z art.
53 ust. 1 ustawy obecnie obowiązującej.
Zwolnienie ze służby wojskowej nastąpiło pod rządem ustawy z 16 grudnia
1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin i to w
pierwotnym jej brzmieniu sprzed kolejnych nowelizacji. Analizując przepisy tej
ustawy dotyczące kryteriów warunkujących prawo do emerytury żołnierza, w tym
pojęć „wysługi emerytalnej”, „okresów zaliczanych do wysługi pod warunkiem
posiadania minimalnego okresu służby” oraz regulacji dotyczącej możliwości
zaliczania niektórych rodzajów służby w wymiarze dwukrotnym lub półtorakrotnym
4
(zarządzenie MON z 30 grudnia 1972 r.) Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że w
przypadku wnioskodawcy podstawą do półtorakrotnego zaliczenia do wysługi
emerytalnej służby wojskowej było wykonywanie lotów w ilości godzin nie mniejszej
niż 40 godzin w ciągu roku. Jak wynika z akt wnioskodawcy nie wykazał on ilości
wykonywanych w okresie służby lotów, a więc nie udowodnił, że spełnia warunki do
uzyskania prawa do emerytury.
Wnioskodawca zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, wnosząc o
jego uchylenie w całości oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego we
W. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy we W.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania
poprzez:
 uznanie, że na powodzie spoczywa ciężar dowodowy na okoliczność
okresów służby wojskowej stanowiących przesłankę nabycia prawa do
emerytury wojskowej, w sytuacji w której faktycznym i prawnym
dysponentem postępowania dowodowego było pozwane Wojskowe Biuro
Emerytalne obarczone ustawowym obowiązkiem dostarczenia dokumentów
na okoliczność wysługi emerytalnej powoda;
 uznanie, że na powodzie spoczywa ciężar dowodowy co do obowiązującego
prawa tj. obowiązywania zarządzenia Ministra Obrony Narodowej nr 69 z
dnia 30 grudnia 1972 roku i jego ewentualnych zmian;
 oddalenie przez Sąd Apelacyjny apelacji powoda z dnia 22 sierpnia 2007
roku jako oczywiście bezzasadnej w sytuacji, w której wydanie wyroku
wymagało przeprowadzenia w całości postępowania dowodowego na
okoliczność okresów służby podlegających zaliczeniu do wysługi
emerytalnej.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący wskazał na „konieczność wypowiedzi Sądu Najwyższego w sprawie
granic obowiązku ciężaru dowodzenia przez powoda w sytuacji, w której pozwany
zaniechał - wbrew przepisom Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia
23 lutego 2004 roku w sprawie trybu postępowania i właściwości organów w
sprawach zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych oraz uprawnionych
członków ich rodzin przedstawienia posiadanych dowodów na okoliczność okresów
5
i przebiegu służby wojskowej powoda”; oraz dopuszczalności dowodzenia na
okoliczność obowiązującego stanu prawnego, jeżeli przedmiotem dowodzenia mają
być przepisy nieogłoszone i wydane w okresie poprzedzającym uchwalenie
Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
W uzasadnieniu skarżący podniósł, że wbrew przepisom Wojskowe Biuro
Emerytalne nie zgromadziło odpowiednich dowodów, a ponadto nie wezwało,
zgodnie z § 9 rozporządzenia MON z dnia 23 lutego 2004 roku w związku z art. 11
ustawy emerytalnej i art. 64 § 2 k.p.a., powoda do udokumentowania przebiegu
służby. Odnosząc się do kwestii ciężaru dowodu zauważył także, przywołując
orzecznictwo Sądu Najwyższego i stanowisko doktryny, że „ilekroć jedna ze stron
swoim postępowaniem spowoduje uniemożliwienie lub poważne utrudnienie
wykazania okoliczności przeciwnikowi, na którym spoczywał ciężar ich
udowodnienia, wówczas na tę stronę przechodzi ciężar dowodu co do tego, że
okoliczności takie nie zachodziły”.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej oddalenie w
całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie sporne było legitymowanie się przez
wnioskodawcę wymaganego okresu wysługi emerytalnej, w szczególności, czy
poza niespornym okresem zawodowej służby wojskowej w wymiarze 11 lat
wnioskodawca dysponował jeszcze wystarczającym do nabycia prawa do
emerytury okresem zaliczanym do wysługi emerytalnej w podwyższonym wymiarze.
Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z 16 grudnia 1972 r., o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych do wysługi emerytalnej zalicza się również (poza okresami
wymienionymi w ustępie 1 tego przepisu) w wymiarze dwukrotnym lub
półtorakrotnym okresy służby wojskowej pełnionej w innych rodzajach wojsk lub
specjalnościach wojskowych, które określa Ministra Obrony Narodowej. W
zarządzeniu nr 69 /MON z 30 grudnia 1972 r. Minister określił okres pełnienia
służby w charakterze personelu latającego na śmigłowcach jako podlegający
zaliczeniu półtorakrotnemu, o ile żołnierz zajmujący stanowisko etatowe nie wyższe
niż zastępcy dowódcy pułku wykonywał loty w ilości godzin nie mniejszej niż 40 w
6
ciągu roku. Wnioskodawca nie wykazał, by wykonywał loty w przewidzianym
rozmiarze.
W związku z zarzutem skargi kasacyjnej naruszenia art. 232 k.p.c. należy
podkreślić, że odwołanie od decyzji wojskowego organu rentowego przysługuje do
sądu powszechnego i proces toczy się według reguł procedury cywilnej. Zgodnie z
art. 232 k.p.c. strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z
których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez
stronę.
Ciężar dowodu spełnienia przesłanek praw do emerytury wojskowej
spoczywał na wnioskodawcy. Przy niespornym okresie 11 lat służby spełnienie
warunku 15 lat okresu wysługi emerytalnej zależało od wykazania przez
wnioskodawcę, ze należał do personelu latającego i miał wystarczającą ilość
godzin lotu na śmigłowcu, umożliwiającą przeliczenie okresu służby w tym
charakterze w wymiarze półtorakrotnym
Przepis art. 2323 zd. pierwsze jest adresowany do stron, a nie do sądu. I
przewiduje, że to strony są obowiązane przedstawiać dowody, a sąd nie jest
władny tego obowiązku wymuszać, ani zastępować stron w jego wypełnieniu.
Należy podkreślić, że podstawa naruszenia przepisów postępowania mogących
mieć istotny wpływ na treść wyroku, odnosi się do uchybień procesowych sądu, a
nie stron. Obowiązywanie zasady kontradyktoryjności również w sprawach
ubezpieczeń społecznych potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 9 grudnia 2008 r.
(I UK 151/08, Lex nr 518057) W myśl zdania drugiego art. 232 k.p.c. sąd może
dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. Jest to uprawnienie procesowe i nie
może być ono interpretowane jako procesowy obowiązek sądu, niezależny od
inicjatywy dowodowej stron. W rozpoznawanej sprawie strona powodowa na
rozprawie apelacyjnej nie wystąpiła z żadną inicjatywą dowodową, zmierzająca do
ustalenia faktu, że – jak twierdzi – wnioskodawca spełniał wymagania
przewidziane zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 30 grudnia 1972 r.
Z przytoczonych motywów należało orzec, jak w sentencji wyroku.