Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 511/08
POSTANOWIENIE
Dnia 3 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Barbara Myszka
Protokolant Katarzyna Jóskowiak
w sprawie z wniosku A. Otwartego Funduszu Emerytalnego w Warszawie
reprezentowanego przez A. Powszechne Towarzystwo Emerytalne SA
w Warszawie
przy uczestnictwie "E." SA w S., Skarbiec - Obligacja Funduszu Inwestycyjnego
Otwartego Instrumentów Dłużnych reprezentowanego przez Skarbiec Towarzystwo
Funduszy Inwestycyjnych SA w Warszawie i
Przedsiębiorstwa Hotelarsko - Turystycznego Spółki z o.o. w Warszawie
o zniesienie współwłasności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 3 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania "E." SA w S.
od postanowienia Sądu Okręgowego […]
z dnia 30 czerwca 2008 r., sygn. akt […],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w […] do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy postanowieniem zaskarżonym skarga kasacyjną oddalił
apelację uczestnika postępowania E. Spółki Akcyjnej od postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 31 marca 2008 r. uznającego za usprawiedliwione co do
zasady żądanie wnioskodawcy A. Otwartego Funduszu Emerytalnego
reprezentowanego przez A. Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółkę Akcyjną
w Warszawie o zniesienie współwłasności gazociągu wysokiego ciśnienia
prowadzącego z miejscowości S. do Zakładów Mięsnych […], stacji gazowej I
stopnia w tych Zakładach usytuowanej na gruncie dzierżawionym przez E. S.A. od
Zakładów Mięsnych […] oraz gazociągu średniego ciśnienia wraz ze stacjami
pomiarowymi na terenie Zakładów Mięsnych.. Podstawę tego rozstrzygnięcia
stanowiły następujące ustalenia i wnioski.
Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy E. S.A. w dniu 25
września 2002 r. podjęło uchwałę w sprawie emisji obligacji serii A na okaziciela,
zabezpieczonych, o wartości 100 zł każda (łącznej 14.500.000 zł). Obligacje miały
zostać zabezpieczone przez ustanowienie przewłaszczenia na zabezpieczenie
gazociągu wysokiego ciśnienia na trasie S.-M. i zaoferowane w trybie niepublicznej
subskrypcji. Na podstawie tej uchwały zarząd Spółki E. skierował do uczestników
postępowania propozycję nabycia 145.000 obligacji stwierdzającą, że zostały one
zabezpieczone w sposób przewidziany w uchwale. W dniu 7 października 2002 r.
Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie E. S.A. podjęło uchwałę, w której
postanowiono, że w celu zabezpieczenia długu wynikającego z emisji obligacji
spółka przenosi na każdego z obligatariuszy własność objętych wnioskiem
elementów i odcinków sieci gazowej z zastrzeżeniem, iż pozostaną one we
władaniu spółki do czasu wykupu wszystkich obligacji serii A oraz że każdy z
obligatariuszy, który nie otrzyma zapłaty za obligacje przedstawione do wykupu,
będzie uprawniony do przejęcia na własność przedmiotu zabezpieczenia. Na
podstawie wymienionych uchwał zarząd Spółki E. podjął trzy uchwały w celu ich
wykonania, m.in. uchwałę przewidującą przeniesienie na każdoczesnych
obligatariuszy własności przedmiotu zabezpieczenia. Wymienione uchwały zostały
3
przedstawione obligatariuszom wraz z propozycją nabycia obligacji. Skutkiem
złożenia tej propozycji było nabycie w trybie ofertowym przez wnioskodawcę
105.347 obligacji a przez uczestników postępowania Skarbiec – Obligacja Fundusz
Inwestycyjny Otwarty Instrumentów Dłużnych reprezentowany przez Skarbiec
Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Spółkę Akcyjną w Warszawie i
Przedsiębiorstwo Hotelarsko-Turystyczne spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością
w Warszawie odpowiednio – 10.000 i 13.107 obligacji. Zapłata za obligacje
nastąpiła w formie kompensaty wzajemnych wierzytelności.
Sąd Okręgowy podzielił zapatrywanie Sądu pierwszej instancji,
że wymienione we wniosku odcinki sieci oraz stacja gazowa i stacje pomiarowe
mogą – w świetle art. 49, 47 i 551
k.c. - stanowić przedmiot przewłaszczenia na
zabezpieczenie. Do oceny skuteczności przewłaszczenia na zabezpieczenie rzeczy
ruchomej stosuje się – wobec braku regulacji szczególnej – zasady ogólne (art. 155
§ 1 k.c.). Prawo energetyczne nie wymaga, aby właścicielem urządzeń i instalacji
tworzących sieć gazową było przedsiębiorstwo energetyczne. Takie elementy sieci
mogą być własnością innego podmiotu, nawet nie posiadającego wymaganej
koncesji. Nie ma więc przeszkód do przeniesienia ich własności w drodze
przewłaszczenia na zabezpieczenie wykupu obligacji. Mogło ono zostać dokonane
w trybie ofertowym a wszystkie wymagane dla takiego nabycia przesłanki zostały
spełnione. Przepisy ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (jednolity tekst:
Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 ze zm.) nie wprowadzają żadnych ograniczeń
co do dopuszczalnych form zabezpieczenia obligacji.
Sąd Okręgowy wskazał również, że oddalenie powództwa o wydanie rzeczy
objętych niniejszym postępowaniem prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 12 września 2006 r. nie ma wpływu na obecne postępowanie. Zgodnie bowiem
z art. 365 § 1 k.p.c., moc wiążąca prawomocnego wyroku związana jest z jego
sentencją, a nie uzasadnieniem, zawierającym prezentację przeprowadzonych
dowodów i ocenę ich wiarygodności.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. . Spółka Akcyjna w S. wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i
4
oddalenie wniosku lub uchylenie tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej podniosła zarzuty naruszenia: art.
47 § 1 w związku z art. 49 i art. 551
k.c. przez ich błędna wykładnię; art. 58 § 1 k.c.
w związku z art. 5b ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach, art. 58 § 1 k.c.,
art. 70 k.c. w związku z art. 15 ustawy o obligacjach, art. 15 tej ustawy i art. 75 § 1
k.c. – przez ich niewłaściwe zastosowanie.
Drugą podstawę kasacyjną skarżąca wypełniła zarzutami naruszenia art. 233
§ 1 i art. 365 § 1 k.p.c.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wnioskodawca domagał się jej oddalenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do podstawy kasacyjnej naruszenia
przepisów postępowania stwierdzić należy, że podniesionych w jej ramach
zarzutów nie można uznać za usprawiedliwione.
Najdalej idącym spośród tych zarzutów był zarzut naruszenia art. 365 § 1
k.p.c. przez nieuwzględnienie przez Sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 12 września 2006 r. (sygn. akt I Aca 1…/06). Według
skarżącego, skoro wytoczone przeciwko niemu przez obligatariuszy -
występujących w rozpoznawanej obecnie sprawie w charakterze uczestników
postępowania - powództwo o wydanie przewłaszczonych na zabezpieczenie
elementów sieci gazowej zostało powyższym wyrokiem prawomocnie oddalone, to
przesądzone zostało już w sposób wiążący, że wymienione przedmioty
zabezpieczenia nie są objęte współwłasnością tych uczestników postępowania, w
związku z czym nie mogą oni skutecznie domagać się zniesienia współwłasności.
Z zapatrywaniem takim nie można jednak się zgodzić.
Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. każde orzeczenie prawomocne formalnie wiąże
nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy
państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach wskazanych
w ustawie także inne osoby. Moc wiążąca prawomocnego orzeczenia
(tzw. prawomocność materialna w sensie pozytywnym) zabezpiecza poszanowanie
5
dla rozstrzygnięcia sądu ustalającego i regulującego stosunek prawny stanowiący
przedmiot rozstrzygnięcia. Wynikający z niej stan związania ograniczony jest
jednak co do zasady - zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie Sądu
Najwyższego - tylko do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji orzeczenia i nie
obejmuje jego motywów (zob. m.in. wyroki SN: z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN
655/98, nie publ.; z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1073/00, nie publ.; z dnia 15
listopada 2007 r., II CSK 347/07, nie publ.). Przedmiotem prawomocności
materialnej jest jedynie ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które
do niego doprowadziły. Sąd nie jest więc związany zarówno ustaleniami
faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi
w uzasadnieniu zapadłego wyroku. Takie rozumienie określonych w art. 365
§ k.p.c. konsekwencji związania prawomocnym orzeczeniem nie pozwala podzielić
zarzutu skarżącego wskazującego na naruszenia wymienionego przepisu.
Ustalenia dokonane w sprawie o wydanie przedmiotów przewłaszczenia na
zabezpieczenie, także odnoszące się do ich własności, nie były wiążące dla Sądów
orzekających w sprawie niniejszej. Już tylko na marginesie wypada zauważyć, że –
wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącego - z sentencji, ani nawet z uzasadnienia
orzeczenia Sądu Apelacyjnego nie wynika, że jedynym właścicielem instalacji
objętych sporem jest wnioskodawca. Przyczyną oddalenia powództwa
windykacyjnego było niewykazanie przez powodów, że objęte żądaniem pozwu
elementy sieci gazowej mogły być samodzielnym przedmiotem obrotu, a w
konsekwencji, iż zostały one skutecznie nabyte w drodze przewłaszczenia.
Przeprowadzona przez Sąd Okręgowy ocena znaczenia orzeczenia
wydanego w procesie windykacyjnym dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy
nie naruszyła też – jak usiłował to wykazać skarżący - art. 233 § 1 k.c.
Ocenę zasadności pierwszej podstawy kasacyjnej trzeba rozpocząć od
rozważenia zarzutu naruszenia art. 47 w związku z art. 49 i art. 551
k.c.
Punktem wyjścia dla stwierdzenia skuteczności przewłaszczenia na
zabezpieczenia elementów sieci gazowej objętych wnioskiem, podważanej przez
skarżącego, musi być przesądzenie kwestii, czy stanowią one zbiór
poszczególnych rzeczy, czy też szczególną rzecz złożoną. W tym drugim wypadku
6
poszczególne elementy sieci stanowiłyby jedynie część składową rzeczy złożonej
i nie mogłyby stanowić samodzielnego przedmiot obrotu.
Zagadnienie powyższe było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego przy
podejmowaniu uchwały z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 105/05 r. (OSNC 2006, nr
10, poz. 159). W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że ocena
charakteru prawnego sieci przesyłowej lub dystrybucyjnej wymaga analizy
powiązań funkcjonalnych między poszczególnymi jej elementami w świetle art. 47
§ 2 k.c., której wyniki prowadzą do wniosku, że stanowi ona nie jedną rzecz
złożoną, lecz zbiór rzeczy. W ramach sieci stanowiącej z jurydycznego punktu
widzenia zbiór rzeczy można wyróżnić poszczególne instalacje, czyli urządzenia,
które - ze względu na regulację zawartą w art. 49 k.c. - stanowią rzeczy ruchome,
a także rzeczy złożone z poszczególnych urządzeń, stanowiących ich części
składowe. O tym, czy określony odcinek sieci stanowi odrębną rzecz, decydują
zatem względy techniczno-funkcjonalne. Skutki przyłączenia do sieci urządzeń,
które wcześniej stanowiły, zgodnie z art. 48 i 191 k.c., część składową
nieruchomości lub - w braku trwałego związania z nieruchomością czy przesłanek
przewidzianych w art. 47 § 2 k.c. - odrębne rzeczy ruchome, są uzależnione od
stopnia ich związania z instalacją. Jeżeli urządzenia te zostają tak dalece związane
z instalacją należącą do sieci, że spełniają określone w art. 47 § 2 k.c. warunki do
uznania ich za część składową, wówczas z chwilą połączenia uzyskują status
części składowej tej instalacji, a nie przedsiębiorstwa, gdyż w prawie cywilnym
pojęcie "części składowej przedsiębiorstwa" nie istnieje. Jeżeli wspomniane
urządzenia stają się częścią składową instalacji, dotychczasowy właściciel traci ich
własność na rzecz właściciela instalacji, do której zostały one przyłączone, czyli na
rzecz przedsiębiorcy sieciowego. Jeżeli natomiast nie dochodzi do tak ścisłego
związania z instalacją, że przyłączane urządzenia uzyskują przymiot części
składowej, wówczas - mimo połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa –
mogą one pozostawać przedmiotem własności innego podmiotu.
Z przytoczonej argumentacji, którą skład orzekający podziela, wynika, że dla
określenia statusu prawnego poszczególnych urządzeń i instalacji decydujące
znaczenie ma stopień ich fizycznego i funkcjonalnego powiązania z siecią należącą
do przedsiębiorstwa. Stwierdzenie lub wykluczenie istnienia takiego powiązania
7
wymaga rozważenia – stosownie do przesłanek określonych w art. 47 § 2 k.c. –
znaczenia tych elementów sieci dla funkcjonowania jej jako całości. Sąd
Okręgowy analizy takiej nie przeprowadził. Wyrażając pogląd o dopuszczalności
przewłaszczenia odcinków sieci gazowej oraz stacji pomiarowych objętych
wnioskiem, zaaprobował stanowisko wyrażone w tym względzie przez Sąd
pierwszej instancji. Tymczasem Sąd pierwszej instancji nie wskazał żadnych
przesłanek usprawiedliwiających taką ocenę, lecz odwołał się jedynie - w sposób
lakoniczny - do treści art. 49, 47 i 551
k.c. Nie można zatem skutecznie odeprzeć
zarzutu skarżącego, że wyprowadzona przez Sądy meriti ostateczna konkluzja co
do odrębności prawnej wskazanych we wniosku odcinków gazociągu, stacji
gazowej i stacji pomiarowych była wynikiem wadliwej wykładni wymienionych
przepisów.
Bez uprzedniego stwierdzenia rzeczywistego statusu prawnego
wymienionych elementów sieci gazowej - z uwzględnieniu wskazanych wyżej
przesłanek – bezprzedmiotowe jest przeprowadzanie oceny skuteczności umowy
przewłaszczenia, z której wnioskodawca i uczestnicy postępowania będący
obligatariuszami wywodzą swoje prawa współwłaścicielskie, przez pryzmat
prawidłowości zastosowania pozostałych powołanych w skardze kasacyjnej
przepisów prawa materialnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
Jz
/tp/