Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 316/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lipca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa T. C.
przeciwko Izbie Celnej w C.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 lipca 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w C.
z dnia 29 lipca 2008 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację,
2. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 180
(sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Pozwem z dnia 3 sierpnia 2007 r. powód T. C. wniósł o uznanie
wypowiedzenia zmieniającego z dnia 24 lipca 2007 r. za bezskuteczne.
Uzasadniając pozew powód podniósł, że podana jako przyczyna wypowiedzenia
zmieniającego „utrata zaufania” jest nieprawdziwa, niezasadna i ogólnikowa
(niekonkretna). Pozwana Izba Celna w C. wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 12 maja 2008 r. Sąd Rejonowy Wydział V Pracy oddalił
powództwo o uznanie wypowiedzenia warunków umowy o pracę za bezskuteczne
oraz zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej koszty procesu.
Podstawę powyższego rozstrzygnięcia Sądu I-ej instancji stanowiły
następujące ustalenia faktyczne:
Powód został zatrudniony u pozwanego na podstawie umowy o pracę z dnia
1 września 2003 r. jako młodszy inspektor komórki skarbowej.
W dniu 4 czerwca 2007 r. powód otrzymał ustne polecenie od Zastępcy
Naczelnika Urzędu Celnego J. K. przeprowadzenia kontroli podatkowej firmy A.
S.A.
Kontrola, której kierującym był powód, dotyczyła kwestii kwalifikacji przez
kontrolowanego przedsiębiorcę jednego z towarów akcyzowych rozcieńczalników
na bazie alkoholu metylowego wg zerowej stawki podatkowej.
Pismem z dnia 5 czerwca 2007 r. wystosowanym do Dyrektora Izby Celnej
za pośrednictwem Naczelnika Urzędu Celnego powód zakwestionował ustne
polecenie Zastępcy Naczelnika Urzędu Celnego J. K., wykonania kontroli
sprawdzających. W piśmie tym powód stwierdza, iż kierowany przez niego zespół
zmierzać będzie do zakończenia kontroli w wyznaczonym terminie, bez
rozszerzenia o nie mające najmniejszego znaczenia kontrole sprawdzające.
Powód uznał tę kontrolę za grę na zwłokę, na którą nie zgadza się w obliczu
ewentualnych roszczeń ze strony kontrolowanej spółki w sytuacji niedotrzymania
ewentualnych decyzji podatkowych. Powód w piśmie tym zwrócił się do Dyrektora
Izby Celnej A. T., jako organu II instancji, by w celu wymuszenia od
przeprowadzających kontrolę dokonania określonych czynności, wyraził je w
formie pisemnej, bądź dokonał zmiany zespołu kontrolnego.
3
Pismem z dnia 11 czerwca 2007 r. zastępca Naczelnika Urzędu Celnego J.
K. nakazał powodowi dokonanie czynności sprowadzających u podmiotu
kontrolowanego, sprawdzenie prawidłowości i rzetelności dokumentów podatnika
znajdujących się u jego kontrahentów oraz ustalenie rzeczywistego wykorzystania
rozcieńczalników poprzez przyjęcie wyjaśnień od sprawdzanych kontrahentów.
Pismem z dnia 29 czerwca 2007 r. Dyrektor Izby w C., udzielił powodowi
odpowiedzi, ustosunkowując się do wszystkich zastrzeżeń powoda zawartych w
pismach z dnia 5 czerwca 2007 r. oraz 14 czerwca 2007 r., pouczając go o tym
samym o treści art. 48 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U.
Nr 170, poz. 1218 ze zm.).
Po przygotowaniu wstępnego projektu protokołu kontrolnego przez powoda i
Anetę S., został on przedstawiony Kierownikowi Referatu Kontroli Przedsiębiorców
Urzędu Celnego w L. – J. G., a następnie Zastępcy Naczelnika Urzędu Celnego w
L. – J. K. W dniu 15 czerwca 2007 r. na powyższym projekcie protokołu J. K.
wydał powodowi – jako kierownik zespołu po raz trzeci polecenie służbowe w
formie adnotacji na egzemplarzu protokołu z kontroli podatkowej, nakazując
powodowi:
1. w celu poszerzenia argumentacji przemawiającej za odrzuceniem opinii
biegłych, przeprowadzenie czynności sprawdzających zawartych w
poleceniu z dnia 11 czerwca 2007 r.,
2. ustalenie, czy podmiot posiada ważne dokumenty wymagane na
podstawie przepisów odrębnych, związane z działalnością wykonywaną
w składzie podatkowym, (np. zaświadczenie o wpisie do rejestru
podmiotów wykonujących działalność w zakresie wyrobu i przetwarzania
alkoholu etylowego, zaświadczenie o wpisie do rejestru działalności w
zakresie wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych),
3. uszczegółowienie oceny prawnej, zwłaszcza w zakresie klasyfikacji
„rozcieńczalnika” wskazanie naruszenia prawa i konsekwencje z tym
związane, wskazanie prawidłowego sposobu prowadzenia działalności w
zakresie produkcji i sprzedaży „alkoholu skażonego”, pouczenie
kontrolowanego o prawie do złożenia korekty deklaracji.
4
Projekt projektu został przedłożony powodowi jako kierownikowi zespołu
kontrolującego. Zgodnie z instrukcją w sprawie procedur kontroli przedsiębiorcy
stanowiącej załącznik do Decyzji Nr 321/OC Ministra Finansów z dnia 27 września
2005 r., wskazówki osoby akceptującej powinny zostać uwzględnione, a następnie
protokół powinien zostać poprawiony. Obowiązkiem kierownika zespołu kontrolnego
jest przedstawienie projektu protokołu Naczelnikowi Urzędu Celnego jego
akceptacji, który składa podpis i umieszcza formułę „akceptuję” są przechowywane
wraz z aktami kontroli.
W dniu 18 czerwca 2007 r. powód sporządził notatkę służbową, podpisaną
przez niego oraz A. S.. W notatce tej powód oświadczył, iż w protokole kontroli
uwzględniono „zmiany wynikające z próśb zawartych w pkt 2-4”, a odnośnie do pkt
1 powód uznał, „prośbę za rozstrzygniętą”. Tym samym powód ponownie nie
wykonał polecenia służbowego wykonania zleconych mu czynności
sprawdzających..
Protokół pokontrolny nie został ponownie przedłożony do akceptacji
Naczelnikowi Urzędu Celnego w L.. Podpisany przez powoda protokół został
przesłany podmiotowi kontrolowanemu.
Postanowieniem z dnia 28 marca 2008 r. Rzecznik Dyscyplinarny Izby
Cywilnej w C. wszczął w stosunku do powoda postępowanie wyjaśniające, w
związku z podejrzeniem naruszenia przez powoda ustawy art. 48 ustawy o służbie
cywilnej z dnia 24 sierpnia 2006 r., § 18 Instrukcji Ministra Finansów oraz pkt 7
Kodeksu Etyki Służby Cywilnej.
W dniu 24 lipca 2007 r. pozwana wypowiedziała powodowi warunki umowy o
pracę, jako zasadnicze przyczyny wypowiedzenia wskazując niewywiązanie się
przez powoda z obowiązku określonego w art. 48 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r.
o służbie cywilnej oraz utratę zaufania przełożonych w stosunku do powoda.
W wyniku tego wypowiedzenia zmieniającego. Powód został przeniesiony do
pracy w Urzędzie Celnym w C., na takie same stanowisko, tylko w innym referacie
z tym samym wynagrodzeniem.
Na podstawie przedstawionych ustaleń Sąd I instancji uznał, powództwo za
pozbawione podstawy prawnej.
5
W motywach wyroku Sąd Rejonowy podkreślił że powód, w myśl art. 3 pkt 1
i 3 ustawy o służbie cywilnej z 2006 r. jest członkiem korpusu służby cywilnej, jako
pracownik służby cywilnej. Nie jest natomiast funkcjonariuszem służby celnej.
Zgodnie z art. 48 ust. 112 ustawy, członek korpusu służby cywilnej jest
obowiązany wykonywać polecenia służbowe przełożonych, a jeżeli członek korpusu
służby cywilnej jest przekonany, że polecenie jest niezgodne z prawem jest on
obowiązany na piśmie poinformować o tym przełożonego. W razie pisemnego
potwierdzenia polecenia jest on obowiązany je wykonać.
Niewykonanie polecenia jest możliwe (zgodnie z art. 48 ust. 3 powołanej
ustawy) tylko w wypadku, gdy prowadziłoby to do popełnienia przestępstwa lub
wykroczenia. Ad casum taka sytuacja nie zachodziła.
Skoro powód odmówił trzykrotnie wykonania polecenia, wydanego przez
jego przełożonego, to pozwany zasadnie uznał, że w interesie służby cywilnej leży
przeniesienie powoda do Urzędu w innej miejscowości. Wypowiedzenie
zmieniające powodowi warunki zatrudnienia było więc zasadne. Sąd I instancji
wskazał, że warunki pracy i płacy powoda po przeniesieniu go do Urzędu Celnego
w C. uległy pogorszeniu tylko w zakresie czasu dojazdu do pracy.
W ocenie Sądu Rejonowego w związku z powyższym brakowało podstaw do
uznania wypowiedzenia zmieniającego za nieuzasadnione i dlatego powództwo
jako niezasadne podlegało oddaleniu.
Od powyższego wyroku apelacje złożył powód, który zaskarżył wyrok Sądu I
instancji w całości, zarzucając Sądowi:
- naruszenie prawa materialnego, a w szczególności:
1) naruszenia art. 80 ust. 1 oraz 81 ust. 2 w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia
24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 170, poz. 1218 z późn. zm.,
stan na dzień 24 lipca 2007 r.), w ten sposób, że Sąd Rejonowy w C. uznał,
iż dopuszczalne jest karanie członka korpusu służby cywilnej za rzekome
naruszenie obowiązków służbowych z pominięciem przepisów o
postępowaniu dyscyplinarnym,
2) naruszenie art. 53 ustawy o służbie cywilnej z 2006 r. przez jego
pominięcie i zastosowanie w jego miejsce art. 42 k.p., nie nakłada na
6
pracodawcę obowiązku uzyskania zgody pracownika w celu jego
przeniesienia do pracy w innej miejscowości ,
3) naruszenie art. 42 § 1 w zw. z art. 30 § 4 k.p. przez przyjęcie, że
prawdziwą i uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia powodowi warunków
pracy i płacy było naruszenie przez niego obowiązków pracowniczych,
podczas gdy tej sankcji (zresztą sprzecznej z ustawą o służbie cywilnej nie
sposób uznać za adekwatną do rzekomego naruszenia obowiązków, którego
miał się dopuścić powód, zaś rzeczywistą przyczyną przeniesienia powoda
do innej miejscowości była chęć odsunięcia powoda od prowadzenia sprawy,
w związku z którą doszło do wszczęcia postępowań dyscyplinarnych i
zmiany stosunków pracy z przełożonymi powoda, w tym z osobą, której
sprzecznych z prawem poleceń powód rzekomo nie wykonał,
4) naruszenia art. 775
§ 1 k.p., przez przyjęcie, że przeniesienie powoda do
pracy w miejscowości oddalonej o 100 km od jego miejsca zamieszkania nie
pogorszyło jego warunków pracy,
- naruszenie przepisów prawa procesowego w postaci:
1) naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w ten sposób, że Sąd
Rejonowy nie przeprowadził wnioskowanych przez powoda dowodów,
których celem było wykazanie rzeczywistej przyczyny dokonania przez
pozwanego wypowiedzenia warunków pracy i płacy powodowi, tym samym
uniemożliwiając powodowi obronę swoich praw,
2) naruszenia art. 248 § 1 k.p.c. przez fakt, ze Sąd Rejonowy nie zobowiązał
pozwanego do przedstawienia dokumentów wskazanych. przez powoda, a
znajdujących się w posiadaniu pozwanego, pomimo, że dotyczyły one faktu
mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, zaś
Sąd I instancji miał możliwości prawne, aby wyegzekwować przedstawienie
tych dowodów, albo należycie ocenić przeszkody stawiane w ich
przeprowadzeniu.
W rezultacie wskazanych zarzutów procesowych, powód wniósł o
przeprowadzenie przed Sądem Okręgowym dowodów, które nie zostały
dopuszczone przez Sąd Rejonowy w C., które mają duże znaczenie dla
7
rozstrzygnięcia kluczowej kwestii ustalenia rzeczywistej przyczyny wypowiedzenia
powodowi warunków pracy i płacy.
W konsekwencji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez
uznanie wypowiedzenia zmieniającego z dnia 24 lipca 2007 r. za bezskuteczne i
przywrócenie poprzednich warunków pracy i płacy powoda oraz zasądzenie od
pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa
procesowego.
Poza szerokim uzasadnieniem podstaw apelacji powód podniósł, iż
rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia zmieniającego byłą chęć przedłużenia
dokonywanej przez niego kontroli w celu obrony interesów finansowych podmiotu
kontrolowanego. To wszystko z kolei zdaniem powoda miało kontekst polityczny.
W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości
oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa
procesowego za postępowanie apelacyjne.
W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację pozwany podkreślił, iż z literatury
przedmiotu, jak i z orzecznictwa jednoznacznie wynika, że niewykonanie polecenia
służbowego traktowane jest jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych.
Naruszenie to może wywoływać różne skutki, a jego zajście nie oznacza oczywiście
wyłączonego trybu stosowania w takim wypadku postępowania dyscyplinarnego.
Dowodzą tego liczne wyroki Sądu Najwyższego w tym (wyrok SN 9.09.2004 r. I
PKN 396/03, OSN z 2005 r., Nr 6, poz. 258, wyrok SN z 12.06.1997 r., I PKN
211/97; wyrok SN z 10.11.1998 r., I PKN 434/1998; wyrok SN z 7.09.1999 r., I PKN
2571/1999).
Zdaniem pozwanego przedmiotowa apelacja opiera się na wadliwej tezie o
niedopuszczalności stosowania wobec powoda wypowiedzenia zmieniającego w
świetle przepisów ustawy o służbie cywilnej, która wymaga prowadzenia
postępowania dyscyplinarnego w przypadku gdy podstawą zmiany warunków pracy
ma być naruszenie obowiązków pracowniczych.
Sąd Okręgowy w C., wyrokiem z dnia 29 lipca 2008 r., zmienił zaskarżony
wyrok i przywrócił powoda do pracy na poprzednich warunkach.
8
W motywach wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że apelacja powoda okazała
się zasadna Jednak nie wszystkie jej zarzuty są trafne. Za pozbawione
uzasadnienia Sąd Okręgowy uznał zarzuty naruszenia;
- art. 80 ust. 2 ustawy z 2006 r. w zakresie stwierdzenia, że dopuszczalne
jest wszczęcie postępowania dyscyplinarnego po upływie 3 miesięcy –
jako nieistotne dla sprawy,
- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c.,
- art. 248 § 1 k.p.c.
Konsekwencją niezasadności przedstawionych zarzutów było oddalenie
wniosków powoda o przeprowadzenie dowodu z dokumentów, które zdaniem Sądu
Okręgowego nie były bezpośrednio związane ze sporem. Spór dotyczył bowiem
tylko konsekwencji prawnych odmowy wykonania polecenia przez członka korpusu
służby cywilnej.
Sąd Okręgowy uznał też za prawidłowe ustalenie Sądu pierwszej instancji,
że powód kilkakrotnie odmówił wykonania polecenia.
W kwestii merytorycznej Sąd Okręgowy podziela ustalenie i ocenę Sądu
Rejonowego, iż powód nie wykonał polecenia służbowego.
Zasadną natomiast okazała się zdaniem Sądu Okręgowego apelacja
zarzucająca w pkt 1 naruszenie w art. 80 ust. 1 oraz 81 ust. 2 w zw. z art. 7 ust. 1 i
art. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej prze dokonaną przez Sąd
Rejonowy w C. ocenę jakoby dopuszczalne było karanie członka korpusu służby
cywilnej za naruszenie obowiązków służbowych z pominięciem przepisów o
postępowaniu dyscyplinarnym, podczas gdy z oczywistej wykładni wskazanych
przepisów – zdaniem Sądu Okręgowego – wynika zakaz stosowania wobec
członków korpusu służby cywilnej jakichkolwiek sankcji za naruszenie obowiązków
z pominięciem procedury postępowania dyscyplinarnego. Sąd Okręgowy stwierdził,
że wprowadzenie takiego wyraźnego uznania Sąd Rejonowy nie zawarł w swoim
uzasadnieniu, ale ocena prawna sprawy dokonana przez Sąd Rejonowy sprowadza
się do potwierdzenia możliwości dokonania wypowiedzenia zmieniającego oraz
braku konieczności przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego przy zarzucie
jaki wskazano w wypowiedzeniu zmieniającym była wadliwą i w tym kontekście
9
zarzut apelującego powoda o pominięciu postępowania dyscyplinarnego był
zarzutem uzasadnionym.
Jako właściwą dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd Okręgowy w C. uznał
subsumcję ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr
156, poz. 1641) oraz ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr
170, poz.1218). W motywach swego rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy przyjął jednak
odmiennie od sądu pierwszej instancji, że nie ma możliwości dokonania
wypowiedzenia zmieniającego wobec powodu z uwagi na zarzut niewykonania
polecenia. Przy tak sformułowanym zarzucie – zdaniem sądu okręgowego –
pracodawca musi przeprowadzić postępowanie dyscyplinarne i ew. zastosować
jedną z kar dyscyplinarnych; nie może natomiast zmienić warunków pracy w trybie
ustawy Kodeks pracy. Przedstawioną tezę Sąd Okręgowy wywiódł z subsydiarnego
korzystania wobec powoda z ustawy o służbie cywilnej i koniecznością stosowania
wobec niego w pierwszej kolejności ustawy o Służbie Celnej. Ustawa ta z kolei
normuje kwestie utraty zaufania do funkcjonariusza oraz daje możliwość
przeniesienia funkcjonariusza do innej pracy także z uwagi na utratę zaufania. (art.
18 ust. 2; art. 26 pkt 12 ustawy o Służbie Celnej). Z kolei art. 62 ust. 1 omawianego
aktu prawnego nakazuje prowadzenie postępowania dyscyplinarnego za
naruszenie obowiązków służbowych, co wyklucza możliwość zmiany warunków
pracy bez prowadzenia postępowania dyscyplinarnego. Uzasadnienia dla swojej
wykładni Sąd Okręgowy w C. poszukiwał w wyroku SN z dnia 11 marca 2008 r., II
PK 193/07 (niepubl.), który dotyczył członka korpusu służby cywilnej. Zgodnie z tym
orzeczeniem naruszenie przez pracownika umownego służby cywilnej (art. 3 pkt 1
ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej; Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483
ze zm.) obowiązków członka korpusu służby cywilnej, w tym także obowiązku
przewidzianego w art. 67 ust. 1 pkt 7 tej ustawy, stanowi przesłankę wszczęcia
przeciwko takiemu pracownikowi postępowania dyscyplinarnego i ewentualnego
zastosowania wobec niego kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy w urzędzie (art.
107 ust. 2 pkt 6 tej ustawy). W takim przypadku do pracownika służby cywilnej nie
stosuje się trybu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych przewidzianego w
art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Szeroko powołując argumentację Sądu Najwyższego zawartą
10
w motywach wspomnianego wyroku Sąd Okręgowy w C. zaznaczył jednak, że
wspomniany wyrok dotyczył zastosowania art. 52 k.p. w sytuacji, gdy w katalogu
kar dyscyplinarnych pracowników służby cywilnej kara wydalenia ze służby figuruje.
Ponadto wyrok SN w sprawie II PK 193/07 odnosił się do służby cywilnej. Nie
oznacza to jednak zdaniem Sądu Okręgowego, że ad casum interpretacja i tezy w
wyroku tym zawarte nie powinny mieć zastosowania do pracownika służby cywilnej,
wobec którego zastosowano wypowiedzenie zmieniające. Analogiczna jest bowiem
w obu przypadkach konstrukcja stosunku pracy i jego stabilizacji, a także filozofia
odpowiedzialności dyscyplinarnej. Zdaniem Sądu Okręgowego trafne jest bowiem
spostrzeżenie SN, że brakuje uzasadnienia dla swobodnego uznania decyzji, co do
wyboru instrumentu prawnego dyscyplinowania pracownika (zakończenie stosunku
pracy, czy postępowanie dyscyplinarne).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona.
Skarga kasacyjna zawiera zarzuty naruszenia prawa materialnego, stąd na
zasadzie art. 39816
§ 1 k.p.c., na wniosek skarżącego, Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty sprawy, oddalając apelację powoda.
Podstawę skargi stanowiło naruszenie prawa materialnego, w tym
naruszenie art. 1 ust. 3, art. 62 ust.1, art. 18 ust.2 w zw. z art. 1 ust.7 , art. 26 pkt
12, art. 26 a ust. 1 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o Służbie Celnej (t.j. Dz.U. z 2004
r. Nr 156 poz. 1641 ze zm.) oraz art. 42 k.p. w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 170 poz. 1218 ze zm.), przez przyjęcie,
że pozwana nie miała podstaw do zastosowania tego przepisu Kodeksu pracy z
uwagi na konieczność zastosowania przeniesienia służbowego przewidzianego w
ustawie o Służbie Celnej.
Dla oceny tych materialnoprawnych zarzutów rozstrzygające jest porównanie
podstawy zatrudnienia powoda (umowa o pracę) do innych podstaw zatrudnienia w
służbie celnej i służbie cywilnej. Sprawa wymaga rozstrzygnięcia na podstawie
ustawy o służbie cywilnej z 2006 r.
11
Zgodnie z art. 1 ust. 3, 4, 5 ustawy o Służbie Celnej w jednostkach
organizacyjnych tej służby mogą być zatrudnieni poza funkcjonariuszami,
pracownicy administracyjni, do których stosuje się przepisy ustawy o służbie
cywilnej, chyba że przepisy ustawy o Służbie Celnej stanowią inaczej (ust. 4 art. 1)
oraz inni pracownicy (ust. 5 art. 1), do których znajduje w pewnym zakresie
zastosowanie ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) - zasadniczo są to
pracownicy obsługi. Ustawa o Służbie Celnej określa prawa i obowiązki
funkcjonariuszy celnych (art. 1 ust. 3). Zgodnie z art. 10 ustawy o Służbie Celnej
stosunek służbowy funkcjonariusza celnego powstaje na podstawie mianowania.
Także zatrudnienie w służbie przygotowawczej wynika z mianowania na czas
określony. Zmiana warunków pełnienia służby funkcjonariusza celnego została
unormowana w rozdziale 5 ustawy. Nie ma tu instytucji wypowiedzenia
zmieniającego, lecz są powody (potrzeby Służby Celnej, ważne względy służbowe,
potrzeby służbowe), przy wystąpieniu których funkcjonariusz służby celnej może
być przeniesiony, (czasowo lub na stałe), do innej miejscowości lub do innej
jednostki organizacyjnej. Przeniesienie na niższe stanowisko lub obniżenie stopnia
służbowego stanowi natomiast karę dyscyplinarną (art. 63 ust. 1 pkt 4 ustawy).
Ustawa o Służbie Celnej w znikomym zakresie dotyczy pracowników korpusu
służby cywilnej. Przykładowo do tej grupy zatrudnionych stosuje się art. 22 b ust. 1
ustawy o Służbie Celnej, który daje możliwość otrzymania z urzędu lub na wniosek
osoby zainteresowanej propozycję pełnienia służby w Służbie Celnej; do tej grupy
zatrudnionych ma także zastosowanie art. 25 ust.6 ustawy o Służbie Celnej.
Generalnie jednak do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w
charakterze pracowników administracyjnych w służbie celnej stosuje się przepisy
ustawy o służbie cywilnej. Osoby te pozostają członkami korpusu służby cywilnej w
rozumieniu ustawy z 2006 r.
Reasumując dotychczasowe spostrzeżenia trzeba wskazać, że
funkcjonariusze celni i członkowie korpusu służby cywilnej zatrudnieni w
administracji celnej na podstawie umowy o pracę, stanowią odmienne grupy
zawodowe o odrębnym statusie prawnym, który jest unormowany swoiście dla
każdej z nich. Ta swoistość wynika przede wszystkim z faktu stosowania do każdej
12
z nich odrębnej ustawy, a także – a może przede wszystkim – z innych źródeł
nawiązania stosunku zatrudnienia.
Powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Już z tego faktu
wynika brak możliwości uznania go za funkcjonariusza służby celnej. Jego sytuację
pracowniczą normuje przede wszystkim ustawa o służbie cywilnej, a w zakresie
przez nią nie uregulowanym Kodeks pracy. Konsekwencją takiej kwalifikacji jest nie
stosowanie do powoda przepisów o odpowiedzialności dyscyplinarnej
funkcjonariuszy celnych. Nie ma także możliwości przeniesienia powoda do innej
miejscowości na zasadach ustawy o Służbie Celnej. Ta instytucja jest bowiem
„zarezerwowana” dla funkcjonariuszy. W tym stanie rzeczy zarzuty naruszenia art.
62 ust. 1, art. 18 ust. 2 w zw. z art. 1 ust. 7 art. 26 ust. 1 i ust. 12, art. 26 a ust.1,
art. 82 są w pełni uzasadnione.
A zatem, skoro powód był członkiem korpusu służby cywilnej, to mają do
niego zastosowanie przepisy ustawy o służbie cywilnej z 2006 r. oraz przepisy
kodeksu pracy w sprawach nieuregulowanych ustawą. W myśl art. 3 ustawy powód
jest pracownikiem służby cywilnej, a nie urzędnikiem tej służby. Zastosowana
subsumcja nie pozwala na przeniesienia go do innej miejscowości bez jego zgody
(art. 33 ustawy o służbie cywilnej z 2006 r.). Zastosowana subsumcja pozwala
natomiast na pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie
obowiązków członka korpusu służby cywilnej (art. 80 ustawy z 2006 r.). Obowiązki
członka korpusu służby cywilnej dzielą się na kwalifikowane (art. 47 ustawy z 2006
r.) i pozostałe – do których należy m. in. wykonywanie polecenia służbowego.
Wśród kar dyscyplinarnych stosowanych wobec pracowników służby cywilnej
brakuje przeniesienia pracownika na inne stanowisko lub do innej miejscowości.
Przedstawione unormowanie pozwala na konstatację, iż sprawa
jednostronnego przeniesienia pracownika do innej miejscowości z uwagi na
potrzeby urzędu lub interes służbowy nie jest unormowana w przepisach ustawy o
służbie cywilnej z 2006 r. i można tu stosować Kodeks pracy na zasadzie art. 7 ust.
1 ustawy.
W motywach uzasadnienia Sąd Okręgowy w C. powołał się na orzeczenie
SN z dnia 11 marca 2008 r., II PK 193/07 (niepubl.), które dotyczyło możliwości
stosowania do członka korpusu służby cywilnej, zatrudnionego pod rządami ustawy
13
z 1998 r., zwolnienia na zasadzie art. 52 k.p. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy
uznał, że naruszenie obowiązków stanowi podstawę wszczęcia postępowania
dyscyplinarnego i wobec możliwości orzeczenia kary wydalenia ze służby nie
stosuje się trybu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z powodu
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych przewidzianego w
art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Taki pogląd jest nota bene dominujący w orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009 r., I PK
137/08).
Podobne orzeczenie Sąd Najwyższy ferował odnośnie wypowiedzenia. W
wyroku z dnia 4 marca 2008 r., II PK 177/07 (niepubl.) SN uznał - na podstawie
ustawy z 1998 r. - że rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko po
przeprowadzeniu postępowania dyscyplinarnego, w drodze wydalenia z pracy w
urzędzie (art. 106 ust. 1 w związku z art. 107 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej, Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.). Oba
przedstawione wyroki Sądu Najwyższego dotyczą sytuacji rozwiązania stosunku
pracy, które może być zastąpione kara wydalenia ze służby. Nie odnoszą się
natomiast do zmiany warunków pracy w drodze jednostronnych decyzji
pracodawcy.
Wypada zauważyć, że przeniesienie członka korpusu służby cywilnej
(pracownika umownego) do innego urzędu, także w innej miejscowości może być
dokonane tylko na wniosek lub za zgodą pracownika (art. 33 k.p.). Sprawa zmiany
warunków pracy w drodze jednostronnego oświadczenia woli pracodawcy
pozostaje zatem nieuregulowana. W tym zakresie można i trzeba stosować art. 42
k.p. w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy z 2006 r., o ile oczywiście takie działanie jest
merytorycznie uzasadnione.
Do pracowników mianowanych instytucja wypowiedzenia zmieniającego nie
może znaleźć zastosowania, bowiem analogiczny cel wynika z prawa pracodawcy
do przeniesienia służbowego. Natomiast wobec pracownika korpusu służby
cywilnej zatrudnionego na podstawie umowy o pracę pracodawca, może
zastosować wypowiedzenie zmieniające nawet w sytuacji zarzutu naruszenia
obowiązków członka korpusu służby cywilnej. Brakuje bowiem instrumentu
prawnego w ustawie z 2006 r. do dokonania takiej zmiany warunków zatrudnienia w
14
drodze jednostronnej decyzji pracodawcy (przeniesienia). Inną natomiast kwestią
jest wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec takiego pracownika i
ewentualne orzeczenie kary wydalenia ze służby.
Odmienna wykładnia kreowałaby znacznie większą stabilizację stosunku
zatrudnienia członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych na podstawie umowy
o pracę w porównaniu z urzędnikami mianowanymi, którzy mogą zostać
przeniesieni na inne stanowisko lub do innej miejscowości jednostronną decyzją
przełożonego. W tym kontekście wypada przypomnieć, że w ujęciu systemowym to
właśnie zatrudnienie, którego źródłem jest akt mianowania stanowi podstawę
korzystniejszą i zapewniającą większą – niż umowa o pracę – stabilność warunków
zatrudnienia. Z tych zatem względów nie daje się zaakceptować taka wykładnia
norm ustawy o Służbie Celnej i służbie cywilnej z 2006 r., która akceptowałaby
niejako odwrotną regułę. Prowadziłaby mianowicie do uniemożliwienia dokonania
jednostronnej, uzasadnionej, zmiany warunków zatrudnienia pracownika korpusu
służby cywilnej podczas gdy zmiana taka jest możliwa i dopuszczalną wobec
urzędnika tej służby (a w tym przypadku funkcjonariusza służby celnej).
Ad casum niewątpliwie odmowa wykonania polecenia stanowi wystarczające
uzasadnienie dla dokonania takiej modyfikacji. Zmiana miejsca pracy stanowi
rodzaj prewencji przed dokonywaniem tego rodzaju czynów przez innych
pracowników.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
/tp/