Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 13/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 sierpnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "A." Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.
przeciwko X.Y.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 sierpnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 czerwca 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanego na rzecz
strony powodowej kwotę 1380 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 11 grudnia 2007 r. uwzględnił powództwo
Spółki Akcyjnej A. w W. o ochronę dóbr osobistych wniesione przeciwko
pozwanemu X.Y. Sąd ten ustalił, że pozwany w dniu [...] przekazał za
pośrednictwem Polskiej Agencji Prasowej komunikat o następującej treści:
„Ostatnie publikacje [...] dotyczące mojej osoby oraz sprawowanego przeze mnie
urzędu zawierają informacje, które nie mogą być odpowiedzialnie traktowane.
Informacje te - pochodzące od tzw. anonimowych informatorów - nie zostały
poddane wystarczającej weryfikacji z rzeczywistością. Ponadto informacje
mieszane są z ze stronniczymi komentarzami wskazującymi na instrumentalną
manipulację polityczną. Ta praktyka nie licuje z rzetelnością dziennikarską i
narusza art. 31 pkt 2 zdanie 1 Konstytucji RP (każdy jest obowiązany szanować
wolność i prawa innych). Swoista gra [...] jest elementem zaciętej wojny, która toczy
się w celu ochrony układu ludzi władzy, biznesu, mafii i służb specjalnych. Układ
ten - odkryty między innymi przez sejmową komisję do spraw [...] - w sytuacji gdy
władzę sprawuje rząd […], może być skutecznie przez wymiar sprawiedliwości
rozliczony". W ocenie Sądu pierwszej instancji treść tego komunikatu zawierała
zniesławiające zarzuty i ich przedstawienie było działaniem bezprawnym. Pozwany
nie wykazał prawdziwości zarzutów zawartych w jego oświadczeniu, co
przemawiało za uznaniem, że bezprawność naruszenia dóbr osobistych strony
powodowej nie została wyłączona. Zgłoszone przez pozwanego wnioski dowodowe
zostały oddalone, gdyż nie dotyczyły faktów mających znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy. Przemawiało to za uwzględnieniem powództwa.
Apelacja pozwanego została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
25 czerwca 2008 r., który podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i
uznał za uzasadnione, przy uwzględnieniu przedmiotu postępowania, oddalenie
wniosków dowodowych zgłoszonych przez pozwanego. Wyraził również ocenę, że
oświadczenie pozwanego zawierało sugestie i zarzuty pod adresem strony
powodowej naruszające jej dobra osobiste. Pozwany nie przedstawił natomiast
dowodów mogących świadczyć o braku bezprawności jego działania.
3
Pozwany skargę kasacyjną oparł o obie podstawy określone w art. 3983
§ 1
k.p.c. Zarzucił w niej naruszenie przepisów postępowania - art. 217 § 1 i art. 227
w zw. z art. 382 k.p.c. przez zaakceptowanie oddalenia wniosków dowodowych
o przesłuchanie w charakterze świadka A.A. i zasięgnięcie informacji z Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz art. 149 § 2 w zw. z art. 382 k.p.c. w wyniku
zaakceptowania oddalenia wniosku o przesłuchanie pozwanego, a w ramach
podstawy naruszenia prawa materialnego obrazę art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 10
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych Wolności
przez ich błędną wykładnię. W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przepisów postępowania dotyczyły nieuzasadnionego -
zdaniem pozwanego - oddalenia jego wniosków dowodowych. Należy zatem
podkreślić, że merytoryczna ocena zasadności postanowienia sądu oddalającego
wniosek dowodowy strony w ramach zarzutu naruszenia przepisów postępowania
jest możliwa jedynie przy zachowaniu przez skarżącego wymogu zgłoszenia
zastrzeżenia o uchybieniu przez sąd przepisom postępowania, zgodnie z treścią
art. 162 k.p.c. (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP
55/08, OSNC 2009, Nr 7 - 8, poz. 103). W rozpoznawanej sprawie wnioski
dowodowe pozwanego zostały oddalone przez Sąd Okręgowy na rozprawach, na
których obecny był zawodowy pełnomocnik pozwanego. Nie wniósł on w tym
zakresie do protokołu rozprawy stosownego zastrzeżenia, przez co pozwany utracił
możliwość kwestionowania postanowień dowodowych Sądu pierwszej instancji
w toku dalszego postępowania. Z tego względu zaakceptowanie przez Sąd
Apelacyjny tych postanowień dowodowych nie dawało podstaw do skutecznego
podniesienia zarzutów naruszenia przepisów postępowania wskazanych w skardze
kasacyjnej pozwanego, niezależnie od merytorycznej oceny zasadności tego
stanowiska.
Wymaga przy tym podkreślenia, że wnioski dowodowe pozwanego mogły
zmierzać do wykazania prawdziwości jedynie tych faktów, na które pozwany
4
powołał się w swoim oświadczeniu z dnia [...]. Prócz tego zawierało ono również
niewątpliwie ocenę postępowania dziennikarzy [...], która nie podlegała
zweryfikowaniu na płaszczyźnie prawdziwości tych ocen. Jednakże przedstawienie
ocen i zarzutów dotyczących postępowania innych osób, które mogą naruszać ich
dobra osobiste, a także sugerowanie w treści wypowiedzi ich nagannego
postępowania, mogące naruszać również takie dobra, jest działaniem bezprawnym
w sytuacji, gdy tego rodzaju wypowiedzi nie opierają się o powołanie odpowiednich
faktów, uzasadniających taką ocenę autora wypowiedzi. Takie działanie
uniemożliwia bowiem osobom zapoznającym się z treścią wypowiedzi, szczególnie
publikowanej w mediach, poddanie oceny autora wypowiedzi własnemu osądowi
pod kątem jej zasadności. Może być ona przeprowadzona jedynie w oparciu o
przytoczone fakty i przy założeniu, że są one prawdziwe. Dlatego też powoływanie
się przez osobę naruszającą dobra osobiste na inne, nieujawnione wcześniej
okoliczności faktyczne, których prawdziwość może być wykazana, jednakże
dopiero w toku postępowania sądowego, w reakcji na działanie osoby, której dobra
osobiste zostały naruszone, jest działaniem spóźnionym, nie uchylającym
bezprawności naruszenia dóbr osobistych. Prowadzenie postępowania
dowodowego jest w tym zakresie zatem bezprzedmiotowe.
Nieuzasadnione były również zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Wykładnia i stosowanie przepisów prawa materialnego wymaga odniesienia do
określonych okoliczności faktycznych. Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
W postępowaniu kasacyjnym ocena zarzutów naruszenia prawa materialnego jest
zatem dokonywana w oparciu o ustalenia faktyczne stanowiące podstawę
zaskarżonego wyroku.
Ustalenia, których dokonał Sąd Apelacyjny nie odnoszą się do treści
publikacji dotyczących pozwanego zamieszczonych w [...] przed złożeniem przez
niego oświadczenia z dnia [...] i nie dają one podstaw do stwierdzenia, że w
publikacjach tych zawarto krytyczne wypowiedzi pod adresem pozwanego,
nacechowane przesadą lub mające formę prowokacji, zawierające nieprawdziwe
zarzuty lub naruszające dobra osobiste pozwanego z innego powodu. Twierdzenie
pozwanego, że jego wypowiedź przekazana Polskiej Agencji Prasowej stanowiła
5
reakcję na tego rodzaju publikacje prasowe nie znajduje zatem oparcia w
ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę wydania zaskarżonego wyroku.
Wobec braku dokonania takich ustaleń bezprzedmiotowe było rozważanie przez
Sąd Apelacyjny, czy pozwany był uprawniony do złożenia krytycznej wypowiedzi,
zawierającej ostre sformułowania, w ramach polemiki z mediami prowadzonej na
takich samych zasadach, na jakich przyznaje się przedstawicielom mediów wolność
wypowiedzi wobec polityków. Dlatego też zarzut naruszenia art. 24 k.c. w zw. z art.
10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w wyniku ich
błędnej wykładni, pomijającej w tym zakresie motywy i kontekst wypowiedzi
pozwanego był nieuzasadniony.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była pozbawiona
uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 39821
k.p.c.