Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 sierpnia 2009 r.
II UK 396/08
Okres zatrudnienia obywatela polskiego za granicą u obcego pracodaw-
cy przed 15 listopada 1991 r. uważa się za okres składkowy pod warunkiem
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski
(sprawozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 27 sierpnia
2009 r. sprawy z wniosku Marka B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w G. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 marca 2008 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z 13 marca 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z 22
marca 2007 r. i przyznał wnioskodawcy Markowi B. prawo do emerytury od 22 wrze-
śnia 2006 r. Wnioskodawca świadczył pracę w warunkach szczególnych - na stat-
kach morskich w żegludze międzynarodowej Polskich Linii Oceanicznych jako star-
szy mechanik. Pozwany nie kwestionował, że ma on łącznie 13 lat, 7 miesięcy i 3 dni
takiej pracy. Spór obejmował trzy okresy: 1) od 14 stycznia do 31 października 1985
r.; 2) od 10 lutego 1986 r. do 5 września 1986 r.; 3) od 17 listopada 1986 r. do 26
lipca 1987 r. Wnioskodawca pracował wówczas za pośrednictwem Morskiej Agencji
G. jako członek załóg statków u armatorów zagranicznych. Od 10 lutego 1986 r.
2
Agencja jako jednostka kierująca uiszczała składki na ubezpieczenie społeczne.
Podstawą wymiaru składek była średnia płaca krajowa. Sąd Okręgowy oddalił od-
wołanie wnioskodawcy od decyzji pozwanego z 31 października 2006 r. odmawiają-
cej mu emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach przyjmując, że praca u
armatora zagranicznego zgodnie z ustawą z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i
bezrobociu (art. 42) jest zaliczana do warunków szczególnych, jeżeli jednostka kie-
rująca miała zgodę ministerstwa i opłacała składki na ubezpieczenie społeczne. Jed-
nak termin, od którego można zaliczyć pracę w takich warunkach do emerytury, roz-
poczyna się dopiero od 1 stycznia 1990 r.; zgodnie z rozporządzeniem Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z 1 marca 1990 r. w sprawie trybu dokonywania wpłat na
Fundusz Pracy z tytułu zatrudnienia za granicą oraz trybu uiszczania składek na
ubezpieczenie społeczne.
Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę w oparciu o inną podstawę prawną. Wska-
zał na § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 9 marca 1984 r. w sprawie okre-
sów zatrudnienia za granicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno-rentowych z
tytułu tego zatrudnienia (Dz.U. Nr 17, poz. 81 ze zm.), zgodnie z którym przy ustala-
niu świadczeń określonych w ustawie z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin uwzględnia się również okresy zatrudnienia obywateli
polskich za granicą w zagranicznych instytucjach i zakładach, do których zostali skie-
rowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudniani za
zgodą właściwych władz polskich. Nadto uchwała nr 123 Rady Ministrów z 3 wrze-
śnia 1984 r. w sprawie zasad podejmowania pracy przez obywateli polskich za grani-
cą u pracodawców zagranicznych (M.P. Nr 23, poz. 157 ze zm.) w § 5 ust. 6 stano-
wiła, że umowa zawarta między obywatelem polskim a jednostką kierującą na wa-
runkach określonych przez Ministra Handlu Zagranicznego powinna określać w
szczególności: rodzaj pracy za granicą, termin jej rozpoczęcia i zakończenia, wyso-
kość ryczałtu pieniężnego w złotych wypłacanego obywatelowi polskiemu przez jed-
nostkę kierującą oraz wysokość i tryb przekazywania przez osobę kierowaną do
pracy za granicą wpłat w walucie obcej na konto jednostki kierującej - na pokrycie
ponoszonych przez nią kosztów świadczeń socjalnych oraz innych kosztów z tytułu
tego zatrudnienia. Z kolei w § 6 ust. 2 nakazywał jednostce kierującej przekazywać z
tych środków na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w celu refundacji kosztów
świadczeń z ubezpieczenia społecznego miesięcznie kwotę w złotych odpowiadającą
28 % średniej płacy z roku poprzedniego w gospodarce uspołecznionej. Z tych prze-
3
pisów oraz z zaświadczenia Morskiej Agencji G. wynika, że w drugim i w trzecim
spornym okresie (od 10 lutego do 5 września 1986 r. oraz od 17 listopada 1986 r. do
26 lipca 1987 r.) były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne wniosko-
dawcy - łącznie przez 1 rok, 3 miesiące i 3 dni, czyli wnioskodawca udokumentował
14 lat, 10 miesięcy i 6 dni pracy w szczególnych warunkach. Natomiast okres od 14
stycznia do 31 grudnia 1985 r., gdy nie zostały odprowadzone składki na ubezpie-
czenie społeczne w kraju przez Agencję, również nie mógł być pominięty w ocenie
prawa do emerytury tylko z tego powodu, że jednostka kierująca (Agencja) nie potrą-
ciła i nie odprowadziła składek na ubezpieczenie społeczne wnioskodawcy. W kon-
kluzji Sąd Apelacyjny uznał, że zastosowanie miał art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. b ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w związku z art. 32 tej
ustawy i wnioskodawca spełniał wymogi z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm.).
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił: 1) naruszenie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. b
ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyję-
ciu przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku stanowiska, że zatrudnienie powoda u armato-
ra zagranicznego, zawarte za pośrednictwem agencji morskiej, stanowi zatrudnienie
obywatela polskiego za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i
urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów
Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich
placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub
skierowani (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.); 2) naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 391
i 39821
k.p.c. w ten sposób, że wskazany w uzasadnieniu wyroku motyw rozstrzy-
gnięcia nie zawiera wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku, co przy obszerności po-
wołanego przepisu będącego podstawą rozstrzygnięcia i nieujawnieniu przez Sąd
motywów, dla których przyjął określone rozwiązanie rozstrzyganego w sprawie pro-
blemu prawnego, uniemożliwia pozwanemu zajęcie merytorycznego stanowiska w
skardze kasacyjnej, a Sądowi Najwyższemu kontrolę kasacyjną orzeczenia (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
4
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania albo rozstrzygnięcie co do istoty przez oddalenie apelacji powoda i zasą-
dzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku. W sprawie o emeryturę
wcześniejszą za szczególne warunki pracy nie była kwestionowana sama możliwość
zaliczenia do pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia za granicą u
obcego armatora, jak i to, że pracownik (marynarz) na statkach morskich w żegludze
międzynarodowej może mieć zaliczony taki okres zatrudnienia do emerytury w kraju
pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Skarga nie podważa
też tej części korzystnego dla wnioskodawcy rozstrzygnięcia, która oparta jest na
ustaleniu, że w drugim i w trzecim wskazanym okresie Morska Agencja G. opłacała
składki na ubezpieczenie społeczne wnioskodawcy. Sąd Apelacyjny ustalił, że nie
opłaciła ich jednak za pierwszy okres, czyli od 14 stycznia do 31 października 1985 r.
i tu zdaje się ogniskować cała istota sporu, którego pozytywne dla wnioskodawcy
rozstrzygnięcie skarżący kwestionuje, gdyż skoro ustalono, że nie były wówczas od-
prowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, to nie jest dopuszczalne uznanie
tego okresu za okres składkowy i doliczenie go do brakującego okresu lat pracy w
szczególnych warunkach. Nie można nie zgodzić się ze skarżącym, że podany w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (in fine) „motyw rozstrzygnięcia" nie wyjaśnia
racjonalnie podstawy prawnej wyroku. Otóż Sąd Apelacyjny stwierdził, że okres od
14 stycznia do 31 października 1985 r. „nie może być pominięty przy ustalaniu
uprawnień do emerytury Marka B. z tego tylko tytułu iż jednostka kierująca - M.A.G.
nie potrąciła i nie odprowadziła składek na ubezpieczenie społeczne wnioskodawcy.
Z uwagi zatem na uregulowanie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 32 tej
ustawy Sąd Apelacyjny uznał spełnienie przez skarżącego wymogu z § 4 ust. 1 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charak-
ter". Zasadnie skarga zarzuca naruszenie art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. b ustawy emerytalnej
przez niewłaściwe zastosowanie, gdyż przepis ten odnosi się do obywateli polskich
zatrudnionych tylko w polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, ści-
5
śle w nim wymienionych. Trafnie też skarżący zauważa, że do sytuacji wniosko-
dawcy zatrudnionego u zagranicznego pracodawcy winien mieć zastosowanie art. 6
ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy emerytalnej, zgodnie z którym za okresy składkowe uważa
się przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli pol-
skich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za
granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Nie oznacza to
jednak, że skoro ustalenie zaskarżonego wyroku co do braku składek w pierwszym
okresie jest sprzeczne z tą regulacją, to sprawa winna zostać uznana za rozstrzy-
gniętą i niewymagającą dalszych ocen. Dotychczasowa analiza prawna nie wydaje
się pełna, jeżeliby wrócić do prawa, które miał na uwadze Sąd Apelacyjny, rozstrzy-
gając pozytywnie o zaliczeniu do składkowego stażu ubezpieczeniowego okresów
drugiego i trzeciego, czyli do uchwały nr 123 Rady Ministrów z 3 września 1984 r. w
sprawie zasad podejmowania pracy przez obywateli polskich za granicą u pracodaw-
ców zagranicznych i wcześniejszego rozporządzenia Rady Ministrów z 9 marca 1984
r. Chodziłoby o analizę znaczenia tych regulacji w świetle obecnego warunku opła-
cania składek z art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. d ustawy emerytalnej. Rację ma skarżący, że
powołany przez Sąd Apelacyjny przepis § 6 ust. 2 uchwały nr 123 obowiązywał do-
piero od 28 listopada 1985 r. (zmiana wynikająca z uchwały nr 170 Rady Ministrów z
28 października 1985 r., opublikowana w M.P. Nr 35, poz. 232). Zatem w odniesieniu
do okresu wcześniejszego § 6 ust. 2 uchwały nr 123 nie można by uznawać za pod-
stawę prawną przekazywania składek na ubezpieczenie społeczne w kraju z tytułu
zatrudnienia za granicą u obcego pracodawcy. Tłumaczyłoby to również w części
informację Morskiej Agencji G., że składki czasowo odprowadzono dopiero za drugi i
trzeci okres. Wracając jednak do prawa materialnego to należałoby zauważyć, że w
rozwiązywaniu problu ówczesnego ubezpieczenia w kraju pracowników zatrudnio-
nych za granicą u obcych pracodawców nie powinno się pomijać, że określone roz-
wiązania przyjmowane wówczas przez prawodawcę mogą mieć znaczenie dla sto-
sowania obecnego prawa emerytalnego. Innymi słowy, stwierdzenie, że przepis § 6
ust. 2 wprowadzono do uchwały nr 123 Rady Ministrów dopiero od 28 listopada 1985
r. nie zamykałby rozważań spornej kwestii, nie tylko co do prawa lecz i co do faktów,
jako że ocena czy „były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce",
winna uwzględniać pozostałe przepisy (zresztą po części już analizowane w zaskar-
żonym wyroku) obu aktów, czyli rozporządzenia z 9 marca 1984 r. i uchwały nr 123 z
3 września 1984 r., a nadto pozostałe przepisy wykonawcze, w tym zarządzenie Mi-
6
nistra Finansów z 27 grudnia 1984 r. w sprawie zasad ustalania wysokości i trybu
przekazywania przez osobę kierowaną do pracy za granicę wpłat w walucie obcej na
rzecz jednostki kierującej oraz sposobu wykorzystania tych wpłat (M.P. Nr 30, poz.
208 ze zm.). To ostatnie wskazuje między innymi, że dokonywane przez osoby kie-
rowane do pracy za granicą wpłaty walut obcych były przeznaczane za pośrednic-
twem jednostki kierującej na pokrycie różnych kosztów, w tym rent i emerytur (§ 1 i §
4). Zastosowanie prawa materialnego może wymagać przeprowadzenia odpowied-
niego postępowania. Sprawa została rozstrzygnięta bez przesłuchania wnioskodaw-
cy, choćby dla wyjaśnienia jego twierdzeń o podleganiu ubezpieczeniu i opłacaniu
składek w kraju za cały sporny okres. Może to stanowić podstawę do przeprowadze-
nia ustaleń w zakresie koniecznym w sprawie, jako że rozstrzyganie sporów (spra-
wowanie wymiaru sprawiedliwości - art. 177 Konstytucji) wymaga również wyjaśnia-
nia sprawy przez sąd powszechny z urzędu (art. 232 k.p.c.).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 398 k.p.c. oraz
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================