Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 30 WRZEŚNIA 2009 R.
SNO 52/09
Przewodniczący: sędzia SN Henryk Gradzik (sprawozdawca).
Sędziowie SN: Irena Gromska-Szuster, Grzegorz Misiurek.
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y z udziałem sędziego –
Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Okręgowego oraz protokolanta po
rozpoznaniu w dniu 30 września 2009 r. sprawy asesora Sądu Rejonowego w związku
z odwołaniem Ministra Sprawiedliwości i Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu
Okręgowego od wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 16
kwietnia 2009 r., sygn. akt (...)
u c h y l i ł zaskarżony w y r o k i u m o r z y ł p o s t ę p o w a n i e
d y s c y p l i n a r n e .
U z a s a d n i e n i e
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego przy Sądzie Okręgowym wystąpiła z
wnioskiem o rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej przeciwko asesorowi Sądu
Rejonowego, zarzucając jej, że w dniach 6 i 13 maja 2008 r. nie wykonała imiennego
zarządzenia wiceprezesa Sądu Rejonowego z dnia 30 kwietnia 2008 r. i odmówiła
poprowadzenia posiedzeń w Wydziale XII Wykonywania Orzeczeń tego Sądu, i tym
samym doprowadziła do odwołania wszystkich wyznaczonych na te dni spraw,
dopuszczając się rażącego naruszenia obowiązków wynikających z art. 22 § 1 pkt 4
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych – tj.
popełnienie przewinienia służbowego określonego w art. 107 § 1 tej ustawy.
Po rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia
16 kwietnia 2009 r., sygn. akt ASD (...), uniewinnił obwinioną od popełnienia
zarzuconego czynu. W uzasadnieniu Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że asesor nie miała
możliwości podołania dodatkowym obowiązkom, nałożonym na nią wymienionym
wyżej zarządzeniem Wiceprezesa Sądu. W okolicznościach sprawy wyraził pogląd, że
„asesor nie może ponosić odpowiedzialności za niedomagania organizacyjne ze strony
kierownictwa sądu, polegające na niewłaściwym zorganizowaniu zastępstwa za
nieobecnego sędziego”.
Odwołania od powyższego orzeczenia wnieśli Minister Sprawiedliwości i
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego.
Minister Sprawiedliwości zarzucił wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych
przyjętych za jego podstawę i mający wpływ na jego treść, polegający na
2
bezzasadnym przyjęciu, że obwiniona nie miała powinności i możliwości wykonania
zarządzenia Wiceprezesa Sądu z dnia 30 kwietnia 2008 r., dotyczącego
przeprowadzenia przez nią posiedzeń w Wydziale XII Sądu Rejonowego w dniach 6 i
13 maja 2008 r. Podnosząc ten zarzut, autor odwołania wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu.
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego w swoim odwołaniu zarzucił wyrokowi:
1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, mający wpływ
na jego treść, polegający na stwierdzeniu, że obwiniona nie dopuściła się
zarzuconego czynu, mimo iż materiał dowodowy prowadzi do wniosku
odmiennego;
2. obrazę przepisów postępowania, która miała istotny wpływ na treść
rozstrzygnięcia, a w szczególności:
- obrazę art. 2 § 2 k.p.k., polegającą na oparciu orzeczenia na ustaleniach
faktycznych nie odpowiadających prawdzie materialnej,
- obrazę art. 4 i 7 k.p.k., na skutek oparcia ustaleń faktycznych na podstawie
wybiórczo wyselekcjonowanych okoliczności przemawiających jedynie
na korzyść obwinionej, natomiast pominięcie wszelkich okoliczności na
niekorzyść obwinionej, a co za tym idzie – dowolną ocenę
przeprowadzonych dowodów,
- obrazę art. 424 k.p.k., gdyż uzasadnienie nie spełnia wymogów
przewidzianych przez ustawę,
- obrazę art. 9 § 1 k.p.k., gdyż rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o niepełny
materiał dowodowy.
W konkluzji Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego wniosła także o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd
Dyscyplinarny pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
W toku niniejszego postępowania, jeszcze przed wydaniem wyroku przez Sąd
pierwszej instancji, nastąpiły zmiany ustawowe co do odpowiedzialności
dyscyplinarnej asesorów sądowych. Podstawą tej odpowiedzialności w dacie
wszczęcia postępowania był przepis art. 136 § 2 u.s.p. Z jego brzmienia wynikało,
między innymi, że do asesorów sądowych, którym powierzono pełnienie obowiązków
sędziowskich, stosuje się wszystkie przepisy tej ustawy regulujące odpowiedzialność
dyscyplinarną sędziów. Artykuł 136 u.s.p. został jednak w całości uchylony przez art.
60 pkt 12 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i
Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 175), która weszła w życie z dniem 4 marca 2009 r.
Żadnym innym przepisem, w miejsce dotychczasowych, nie ustanowiono
3
odpowiedzialności dyscyplinarnej asesorów, którzy zachowali prawo orzekania
jeszcze do dnia 5 maja 2009r. (art. 68 powołanej wyżej ustawy). Z dniem 4 marca
2009 r. odpadła zatem ex lege podstawa materialnoprawna odpowiedzialności
dyscyplinarnej asesorów. Skutkiem procesowym tej zmiany jest wyłączenie
możliwości wszczęcia, ale i dalszego prowadzenia wszczętych wcześniej postępowań
dyscyplinarnych wobec asesorów sądowych. Z tym dniem Sąd Dyscyplinarny nie był
już władny do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej tej grupy
zawodowej, także w sprawach wcześniej wszczętych, a to wobec braku normy, która
uprawniałaby do dalszego prowadzenia takich postępowań. Podmiotowo kognicja
sądów dyscyplinarnych została ograniczona tylko do sędziów. Przepis art. 60 pkt 12
powołanej wyżej ustawy, znosząc odpowiedzialność dyscyplinarną asesorów,
wprowadził zarazem przeszkodę procesową w prowadzeniu wobec nich postępowań
dyscyplinarnych, stanowiącą ujemną przesłankę procesową w rozumieniu art. 17 § 1
pkt 11 k.p.k. Jedynym orzeczeniem, które Sąd Dyscyplinarny powinien był wydać w
postępowaniu toczącym się przeciwko asesorom, było orzeczenie o jego umorzeniu na
podstawie art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. i art. 128 u.s.p. Organ ten
nie miał już uprawnienia do orzekania merytorycznego, a więc do uznania obwinionej
za winną popełnienia zarzuconego jej przewinienia dyscyplinarnego, bądź do
uniewinnienia jej od tego przewinienia. Zauważyć przy tym należy, że przepis art. 414
§ 1 k.p.k., który stosuje się odpowiednio w postępowaniu dyscyplinarnym, nie mógł
znaleźć zastosowania w zaistniałej sytuacji procesowej w zakresie unormowania
określonego w zdaniu drugim, a więc co do nakazu wydania wyroku uniewinniającego
w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 § 1 pkt. 1 i 2 k.p.k.
Orzeczenie takie jest bowiem rozstrzygnięciem w kwestii odpowiedzialności
dyscyplinarnej asesora. To zaś nie należało już do kognicji Sądu Dyscyplinarnego.
Przedstawiony wywód, nawiązujący do zmian stanu prawnego wprowadzonych
ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury,
uprawnia do wniosku, że zaskarżony wyrok jest obciążony uchybieniem
wymienionym w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., a więc w przepisie, który stosuje się
odpowiednio w postępowaniu dyscyplinarnym (art. 128 k.p.k.). Wyrok ten został
wydany po zaistnieniu okoliczności wyłączającej prowadzenie postępowania.
Niezależnie zatem od granic zaskarżenia i wpływu podniesionych zarzutów na treść
wyroku, podlega on uchyleniu, a postępowanie dyscyplinarne – umorzeniu na
podstawie wskazanych wyżej przepisów.
Orzekając o umorzeniu postępowania Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny nie
pominął w rozważaniach przepisu art. 118 u.s.p. Nakazuje on dalsze prowadzenie
postępowania dyscyplinarnego, mimo wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego w
toku postępowania. Do dnia 4 marca 2009 r. przepis ten odnosił się również do
postępowań dyscyplinarnych w sprawach asesorów, którym powierzono pełnienie
4
czynności sędziowskich. Od tego jednak dnia nie można było kontynuować
wszczętych wcześniej postępowań dyscyplinarnych w sprawach asesorów, skoro
zniesiono podstawę materialnoprawną tej odpowiedzialności. Jest oczywiste, że
przepis art. 118 u.s.p. odnosi się do obwinionego, należącego do kategorii osób, wobec
których ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
przewiduje odpowiedzialność dyscyplinarną także wtedy, gdy stosunek służbowy z
tym obwinionym uległ rozwiązaniu lub wygaśnięciu. Od dnia 4 marca 2009 r. nie
należeli do niej asesorzy, którym powierzono pełnienie czynności sędziowskich. Raz
jeszcze należy podkreślić, że nie było dopuszczalne prowadzenie postępowania
dyscyplinarnego, gdy zabrakło materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności
dyscyplinarnej.
Dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie nie ma znaczenia swoiste przywrócenie
przez ustawodawcę art. 136 § 1 i 2 u.s.p., przez nadanie mu nowego brzmienia
przepisem art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o
ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459).
Jeśli bowiem przyjąć, że przepisem tym wprowadzono na powrót odpowiedzialność
dyscyplinarną asesorów, to mogła ona dotyczyć tylko przewinień popełnionych przez
nich po wejściu w życie tej ustawy, a więc po dniu 21 kwietnia 2009 r.
Z wszystkich tych powodów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł, jak w
części dyspozytywnej.