Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 października 2009 r.
II UK 40/09
Zleceniobiorca wykonujący pracę w miejscach wynikających ściśle ze
zleceń zleceniodawcy podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z
tytułu wypadków przy pracy (art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205,
poz. 1585 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska, Sędziowie SN:
Małgorzata Gersdorf (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 paździer-
nika 2009 r. sprawy z wniosku S.S. Agencji Ochrony Spółki z o.o. przeciwko Zakła-
dowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. z udziałem zainteresowanego
Pawła B. o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia wypadkowego, na skutek
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19
czerwca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 5 stycznia 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
G. objął Pawła B., zgłoszonego wyłącznie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowe-
go przez płatnika S.S. Spółki z o.o., obowiązkowym ubezpieczeniem wypadkowym.
Odwołanie do tej decyzji wywiódł płatnik, zarzucając naruszenie art. 12 ust. 3 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r. Nr 11 poz. 74 ze zm., zwana dalej ustawą systemową).
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2007 r. [...] Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił
odwołanie. Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony rzeczywiście nie został zgłoszony
do ubezpieczenia wypadkowego oraz że płatnik prowadzi - zgodnie z aktem założy-
cielskim - działalność na terenie całego kraju. Zdaniem Sądu należy przyjąć wykład-
2
nię art. 12 ust. 3 ustawy systemowej, uzasadnioną charakterem prowadzonej przez
płatnika działalności i uznać, że gdziekolwiek zleceniobiorca wykonywał pracę na
rzecz płatnika, wykonywał ją w miejscu prowadzenia przezeń działalności.
Rozpatrujący sprawę na skutek apelacji Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem
z dnia 19 czerwca 2008 r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia
faktyczne i ocenę prawną Sądu Okręgowego. Odmówił zasadności wyrażonej w
apelacji argumentacji płatnika, wynikającej z regulacji ochrony usług i mienia, w
świetle której w koncesji dochodzi do wskazania miejsca działalności. Przy takim ro-
zumieniu, zdaniem Sądu Apelacyjnego, w odniesieniu do spółki, rozróżnienie na
miejsce prowadzenia działalności i siedzibę byłoby zbędne, gdyż oba pojęcia ozna-
czałyby jedynie lokal spółki. Z uwagi na brak odesłania w ustawie systemowej np. do
regulacji z zakresu ochrony usług i mienia czy regulacji podatkowych, nie sposób
posługiwać się w sposób wiążący tymi uregulowaniami dla potrzeb ubezpieczeń
społecznych. Jak wskazał Sąd, to kontrahenci płatnika, określając miejsce wykony-
wania działalności „ochroniarskiej”, determinują miejsce prowadzenia działalności w
rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy systemowej.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik płatnika, zarzucając
naruszenie art. 12 ust. 3 ustawy systemowej, przez jego błędną wykładnię i niewła-
ściwe zastosowanie w związku z art. 18 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie
osób i mienia (Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Wykładnia literalna art. 12
ust. 3 ustawy systemowej nie daje jasnego rozstrzygnięcia co do zakresu jej zasto-
sowania. Wskazanie na „miejsce prowadzenia działalności zleceniodawcy” nie ozna-
cza samo z siebie, że chodzi tu o miejsce, z którego zleceniodawca zarządza dzia-
łalnością (lokal zleceniodawcy). Wręcz przeciwnie, rozróżnienie na siedzibę i miejsce
prowadzenia działalności podkreśla, że nie sposób ograniczać się tylko do jednego,
głównego lokalu podmiotu zatrudniającego.
Skarżący prezentuje w skardze kasacyjnej argumenty o charakterze prawno-
porównawczym, sięga zatem do wykładni systemowej, w ten sposób uzasadniając
swoje stanowisko. Odnosi się do regulacji art. 18 ustawy o ochronie osób i mienia i
ujętego w tej regulacji rozróżnienia na miejsce i obszar wykonywania działalności.
3
Argument ten, w połączeniu z zasadami techniki prawodawczej, ma uzasadnić prawi-
dłowość stanowiska płatnika.
Nie negując co do zasady przydatności wykładni systemowej w interpretacji
prawa, nie sposób w tym wypadku posiłkować się argumentami wywiedzionymi aku-
rat ze wskazanego przez skarżącego aktu prawnego z następujących względów. Po
pierwsze, art. 12 ust. 3 ustawy systemowej dotyczy wszystkich płatników - zlecenio-
biorców. Nie byłoby zatem zasadne różnicowanie ich pozycji prawnej przy użyciu
regulacji szczegółowej, jaką stanowią normy z zakresu ochrony osób i mienia. Nie
regulują one bowiem charakteru działalności całej gamy innych zleceniobiorców, a
zatem ich wykorzystanie prowadziłoby do odmienności w ocenie zakresu obowiąz-
ków, gdy idzie o ubezpieczenie wypadkowe. Różnorodności takiej nie sposób za-
aprobować.
Nadto sięgnięcie do norm prawnych innych gałęzi prawa może być mylące,
albowiem ustawodawca - co należy stwierdzić z przykrością - niekiedy nie kieruje się
racjonalnością, posługując się określonymi pojęciami. I tak np. nie wydaje się moż-
liwe utożsamianie użytego w art. 12 ust. 3 ustawy systemowej pojęcia „siedziba” ze
znaczeniem, jakie nadaje mu art. 41 k.c. Jak się wydaje, ustawodawca w przepisach
z zakresu ubezpieczeń społecznych miał na myśli potoczne rozumienie tego pojęcia
- jako lokalu przedsiębiorstwa. Nie oznacza to jednak, że metoda porównawcza w
niniejszej sprawie w ogóle nie znajduje zastosowania, tyle tylko, że zdaniem Sądu
Najwyższego, posłużyć się należy regulacjami pokrewnymi ubezpieczeniu społecz-
nemu, mianowicie regulacjami Kodeksu pracy i ustawy o Państwowej Inspekcji
Pracy. Wcześniej warto jednak odwołać się do innych metod wykładni.
Teorie interpretacji prawniczej nie ograniczają się do metod wykładni literalnej,
czy systemowej, ale obejmują także wykładnię funkcjonalną i celowościową. Z tych
metod należy zdaniem Sądu Najwyższego przede wszystkim skorzystać w niniejszej
sprawie, aby uzyskać efekt w postaci prawidłowej wykładni art. 12 ust. 3 ustawy
systemowej.
Celem tej normy jest wyłączenie niektórych kategorii zatrudnionych z obowiąz-
ku objęcia ubezpieczeniem wypadkowym. Nie bez przyczyny zatem Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 20 maja 2008 r., II UK 291/07 (OSNP 2009 nr 17-18, poz. 242) od-
nosi się do historii ubezpieczenia wypadkowego i jego ratio. Warto więc przypo-
mnieć, że ubezpieczenie to powinno być stosowane wszędzie tam, gdzie podmiot
zatrudniający organizuje pracę i powinien zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki
4
jej wykonywania. A contrario, wyłączenie tego obowiązku następuje jedynie tam,
gdzie podmiot ten nie może takich działań podejmować.
Zatrudnienie cywilnoprawne w ramach umowy zlecenia cechuje mniej lub bar-
dziej znaczna swoboda wykonawcy w doborze miejsca i czasu świadczenia usług, co
odróżnia tę podstawę zatrudnienia np. od stosunku pracy. Oczywiście zasada swo-
body umów w rozumieniu art. 3531
k.c. oznacza, że strony mogą zakres podległości
kształtować w mniejszym lub większym zakresie, co między innymi może ograniczać
wykonawcę co do miejsca podejmowania działań. Jeśli miejsce to determinuje pod-
miot zatrudniający (a tak wygląda sytuacja u płatnika), to on też ma obowiązek orga-
nizowania bezpiecznych warunków pracy. Przepis art. 12 ust. 3 ustawy systemowej
można zatem wykładać w sposób zbieżny z pojęciem „miejsca wyznaczonego” uży-
tym w art. 304 § 1 k.p., a także w art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007
r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589 ze zm.). Obowiązek organi-
zacji bezpiecznych warunków pracy stanowi element zapobiegania wypadkom przy
pracy. W związku z tym istnieje pełne uzasadnienie dla ustanowienia obowiązku ob-
jęcia ubezpieczeniem wypadkowym tych zatrudnionych zleceniobiorców, w odniesie-
niu do których podmiot zatrudniający powinien dbać o bezpieczne i higieniczne wa-
runki pracy. Innymi słowy, zleceniobiorca wykonujący pracę w miejscach wynikają-
cych ściśle ze zleceń zleceniodawcy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu z tytułu wypadków przy pracy, bowiem w rozumieniu ustawy systemowej
miejsca pracy wskazanego przez zleceniodawcę nie można wyłączyć z pojęcia
„miejsca prowadzenia działalności zleceniodawcy”.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================