Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 13 października 2009 r.
II UZP 8/09
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Jolanta Strusińska-
Żukowska, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 października 2009 r.
sprawy z wniosku Zenona J. przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego - Placówce Terenowej w W. o rentę rolniczą, na skutek zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z
dnia 20 maja 2009 r. [...]
„Czy treść art. 21 ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (tj. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) jest całkowitym ure-
gulowaniem jednego z wymogów do ponownego uzyskania prawa do renty rolniczej
wyłączającym stosowanie art. 58 ust. 2 (zdanie ostatnie) ustawy z 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr
39, poz. 353 ze zm.) w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Do okresu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty
rolniczej z tytułu niezdolności do pracy (art. 21 ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr
50, poz. 291 ze zm.) wlicza się okresy pobierania renty rolniczej.
U z a s a d ni e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego. Wnioskodawca Zenon J. w dniu
25 stycznia 1996 r. przekazał gospodarstwo rolne następcom i z tą datą utracił status
rolnika w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
2
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.). W
okresie od maja 1995 r. do października 2004 r. pobierał rentę rolniczą, a od 5 lutego
2005 r. do 4 lutego 2006 r. zasiłek dla bezrobotnych. Prawomocnym wyrokiem z dnia
19 września 2006 r. [...] Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji
Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (zwanej dalej Kasą lub rolniczym or-
ganem rentowym) odmawiającej mu renty rolniczej w związku z wnioskiem zgłoszo-
nym 20 października 2005 r., z uwagi na brak całkowitej niezdolności do pracy w go-
spodarstwie rolnym. Od 1 stycznia 2008 r. wnioskodawca podlega ubezpieczeniu
społecznemu rolników jako domownik wykonujący pracę w gospodarstwie rolnym
syna. W dniu 12 czerwca 2008 r. wnioskodawca wystąpił z ponownym wnioskiem o
rentę rolniczą. Decyzją z dnia 11 lipca 2008 r. Kasa odmówiła mu przyznania świad-
czenia z uwagi na to, że w dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku wykazał jedy-
nie 2 kwartały ubezpieczenia rolniczego zamiast wymaganych 20 kwartałów.
Wyrokiem z dnia 1 października 2008 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Włocławku oddalił odwołanie wnioskodawcy od powyższej de-
cyzji, stając na stanowisku, że ustawodawca w ust. 8 art. 21 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników zawarł wymóg legitymowania się okresami ubezpieczenia eme-
rytalno-rentowego w rozmiarze 20 kwartałów w ostatnim dziesięcioleciu przed zgło-
szeniem wniosku o rentę rolniczą. Wobec całościowego uregulowania w art. 21
ustawy warunków wymaganych do nabycia prawa do renty rolniczej, wyłączone jest
stosowanie art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie w związku z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., obecnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 Nr 153, poz. 1227, zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach).
Rozpoznając apelację wnioskodawcy od powyższego wyroku, Sąd Apelacyjny
w Gdańsku powziął wątpliwość sformułowaną w przedstawionym zagadnieniu praw-
nym, wskazując, że co prawda w wyroku z dnia 4 lipca 2000 r., II UKN 55/00
(OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 49), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że okres ostatnich
dziesięciu lat, w którym należy udowodnić 20 kwartałów podlegania ubezpieczeniu
rolniczemu (art. 21 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) powinien
być liczony wstecz od daty zgłoszenia wniosku i że nie może być przesunięty w
przypadku kontynuowania ubezpieczenia po złożeniu odwołania od decyzji odma-
wiającej przyznania prawa do renty rolniczej, jednakże przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego nie była kwestia możliwości zastosowania w zakresie liczenia tego
3
dziesięciolecia - na zasadzie art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy - regulacji zawartej w art. 58
ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o emeryturach i rentach, zgodnie z którym do tego
dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolno-
ści do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej, a także - co istotne w stanie
faktycznym niniejszej sprawy - renty rolniczej z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników nie reguluje w sposób wyczerpujący jednego z wymogów przewidzia-
nych do ponownego uzyskania prawa do renty rolniczej, co pozwala na stosowanie w
tym zakresie art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, a przemawiają za tym
następujące argumenty. Po pierwsze, art. 52 ust. 1 tej ustawy odsyła w sprawach w
niej nieuregulowanych do odpowiedniego stosowania: a) w zakresie przyznawania
świadczeń z ubezpieczenia i do ich wypłaty - przepisów regulujących przyznawanie i
wypłatę odpowiednich świadczeń przysługującym pracownikom i członkom ich ro-
dzin, a więc przepisy ustawy o emeryturach i rentach, b) przepisów ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową), w tym art. 2a zawie-
rającego zasadę równego traktowania ubezpieczonych, także w zakresie nabycia
prawa do świadczenia rentowego. Po drugie, przed dniem 2 maja 2004 r. do okresu
ubezpieczenia społecznego rolników wymaganego do nabycia prawa do renty rolni-
czej podlegał zaliczeniu okres pobierania renty rolniczej z tytułu niezdolności do
pracy jako renty okresowej, jednak nie więcej niż dwa lata (art. 21 ust. 4 w związku z
art. 20 ust. 1 pkt 3 w brzmieniu przed zmianą dokonaną ustawą z dnia 2 kwietnia
2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie nie-
których innych ustaw, Dz.U. Nr 91, poz. 873 ze zm., zwanej dalej ustawą zmieniają-
cą). Usunięcie takiego uregulowania z porządku prawnego zdaje się wskazywać na
zamiar ustawodawcy - w celu uniknięcia sprzeczności z zawartą w art. 2a ustawy
systemowej zasadą równego traktowania ubezpieczonych - odpowiedniego stosowa-
nia art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o emeryturach i rentach do ustalania okresu
podlegania ubezpieczeniu rolniczemu wymaganemu do uzyskania renty rolniczej. Po
trzecie, zrezygnowanie przez ustawodawcę z określonej w art. 21 ust. 3 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu sprzed 2 maja 2004 r. możliwości
nabycia prawa do renty rolniczej w przypadku powstania długotrwałej niezdolności do
pracy w gospodarstwie rolnym przed okresem podlegania ubezpieczeniu rolniczemu
4
lub przed okresem do niego zaliczonym, o ile wynosiły one co najmniej 20 kwartałów
i przypadały w ciągu 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę, potwierdza przypusz-
czenie, że ustawodawca wprowadza do art. 21 ustawy rozwiązania zbliżone do ist-
niejących w ustawie o emeryturach i rentach, a jego wolą jest możliwość odpowied-
niego stosowania art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie tej ustawy. Po czwarte, zastąpienie
przez ustawodawcę z dniem 2 maja 2004 r. określonego w art. 21 ust. 5 (w brzmieniu
przed tą datą) warunku posiadania okresu 20 kwartałów podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników w ciągu ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę
rolniczą z tytułu niezdolności do pracy, a jeżeli zainteresowany w chwili zgłoszenia
wniosku nie prowadził działalności rolniczej - przed dniem powstania długotrwałej
niezdolności do pracy rolniczej, zawartym w art. 21 ust. 8 warunkiem legitymowania
się okresem 20 kwartałów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w okre-
sie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu nie-
zdolności do pracy, wskazuje na odstąpienie od autonomiczności i zupełności regu-
lacji dotyczących ustalania prawa do renty rolniczej. Po piąte, z dniem 2 maja 2004 r.
nastąpiło ujednolicenie pojęcia niezdolności do pracy jako warunku przyznania renty
rolniczej z odpowiednimi regulacjami ustawy o emeryturach i rentach. Stosownie do
art. 21 ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, za całkowicie niezdolne-
go do pracy w gospodarstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który z powodu
naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy
w gospodarstwie rolnym. Przed wskazaną datą, stosownie do art. 21 ust. 2 ustawy,
ubezpieczonego uważało się za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie
rolnym, jeżeli ze względu na pogorszenie się stanu jego zdrowia istniały przeciw-
wskazania do osobistego wykonywania niezbędnych prac w gospodarstwie rolnym w
okresie dłuższym niż 6 miesięcy.
Powyższe względy doprowadziły Sąd Apelacyjny do „przypuszczenia”, że
przytoczone zmiany zmierzały, przynajmniej w części, do zlikwidowania odrębności
w zakresie przesłanek do przyznania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
na co wskazują - w jego ocenie - przytoczone wyżej rezultaty wykładni historycznej.
W konsekwencji, zdaniem Sądu drugiej instancji, art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników nie może stanowić całkowitego uregulowania jednego z wa-
runków do ponownego uzyskania prawa do renty rolniczej po upływie okresu
ochronnego z art. 22 ust. 2 i nie wyłącza stosowania - poprzez art. 52 ust. 1 pkt 2 -
zdania ostatniego art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. Za taką interpretacją
5
przemawiają również racje systemowe, funkcjonalne i celowościowe, gdyż w prze-
ciwnym razie osoby ponownie ubiegające się o rentę rolniczą byłyby w gorszej sytu-
acji niż osoby ubiegające się o to świadczenie po raz pierwszy. Trudno byłoby pogo-
dzić taki stan rzeczy zarówno z określoną w art. 2a ustawy systemowej zasadą rów-
ności ubezpieczonych w zakresie nabywania prawa do świadczenia, jak również z
konstytucyjną zasadą równości i sprawiedliwości społecznej (art. 2 i 32 ustawy za-
sadniczej). W rezultacie Sąd Apelacyjny opowiada się za wykładnią, że dokonana z
dniem 2 maja 2004 r. zmiana brzmienia art. 20 i 21 ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników oznacza, iż w kwestii wykazania się wymaganym okresem podlegania
ubezpieczeniu społecznemu rolników znajdują również zastosowanie regulacje za-
warte w art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o emeryturach i rentach.
Sąd drugiej instancji nie wykluczył jednak możliwości przyjęcia, że dokonana
przez ustawodawcę zmiana art. 21 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
zawiera całkowite uregulowanie kwestii ustalania prawa do renty rolniczej z tytułu
niezdolności do pracy, wykluczające możliwość odpowiedniego stosowania art. 58
ust. 2 zdanie ostatnie ustawy o emeryturach i rentach. Mogłoby o tym świadczyć nie-
zamieszczenie przez ustawodawcę w treści art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników stosownego postanowienia wprost oraz restrykcyjna zasada,
zgodnie z którą okres 20 kwartałów powinien przypadać w okresie ostatnich 10 lat
przed złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy,
a nie jak przed 2 maja 2004 r. - również i przed dniem powstania długotrwałej nie-
zdolności do pracy rolniczej. W takim przypadku brak byłoby podstaw do stosowania
art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, gdyż art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników dopuszcza możliwość odpowiedniego stosowa-
nia przepisów pierwszego z wymienionych aktów prawnych jedynie wtedy, gdy dana
kwestia nie jest w sposób wyczerpujący uregulowana w przepisach drugiego z nich.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku zagadnienie prawne zostało
sformułowane przed zmianą przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
dokonaną z dniem 1 października 2009 r. ustawą z dnia 24 kwietnia 2009 r. o zmia-
nie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 79, poz. 667). Ponieważ
zmiana ta w zakresie objętym zagadnieniem odnosi się tylko do zastąpienia okresów
6
ujmowanych kwartalnie okresami wyrażonymi w latach (art. 2 ustawy) i z tego
względu nie ma istotnego znaczenia dla rozważanej kwestii, przeto - dla zachowania
jasności wywodów - w uzasadnieniu uchwały zachowane zostało brzmienie przepi-
sów przed zmianą.
Wątpliwość Sądu Apelacyjnego sprowadza się do zagadnienia czy art. 21 ust.
8 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników może stanowić pełne uregulowanie
w zakresie określonego w nim warunku nabycia prawa do renty rolniczej przy ponow-
nym ubieganiu się o to świadczenie, w sytuacji, gdy upłynął okres ochronny, o którym
stanowi art. 22 ust. 2 tej ustawy. Pozytywna odpowiedź - w ocenie tego Sądu - po-
stawiłaby osoby ponownie ubiegające się o rentę rolniczą w gorszej sytuacji niż sytu-
acja osób niepobierających wcześniej takiej renty oraz osób uprawnionych do świad-
czeń rentowych na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach, co z kolei
stanowiłoby naruszenie określonej w art. 2a ustawy systemowej zasady równego
traktowania ubezpieczonych oraz konstytucyjnej zasady równości i sprawiedliwości
społecznej, o której stanowi art. 2 i art. 32 Konstytucji RP.
Kwestia objęta przedstawionym do rozstrzygnięcia zagadnieniem prawnym
była już częściowo przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 24
lipca 2009 r., I UZP 8/09 (niepublikowanej), podjętej w odpowiedzi na sformułowaną
przez Sąd Apelacyjny w Łodzi wątpliwość: „czy okres 20 kwartałów o jakim mowa w
ust. 2 pkt 5 art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników, który powinien przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wnio-
sku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, należy ustalać z
uwzględnieniem art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 52 ust.
1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, iż do tego dziesięciolecia nie
wlicza się okresu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy”. W uchwale tej Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, że przy ustalaniu spełnienia warunku posiadania 20
kwartałów okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego wymaganego do nabycia
prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, po-
wstałej w wieku powyżej 30 lat, mającego przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed
złożeniem wniosku o rentę (art. 21 ust. 2 pkt 5 i ust. 8 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników), nie wlicza się okresów pobierania renty z
tytułu niezdolności do pracy. W powyższej uchwale Sąd Najwyższy przyjął zatem
odrębność systemu emerytalno-rentowego rolników od systemu powszechnego ure-
7
gulowanego ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r., a w konsekwencji uznał za niedo-
puszczalne przy ustalaniu prawa do renty rolniczej posiłkowanie się przepisami
ustawy o emeryturach i rentach w zakresie, w jakim regulują one nabywanie prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejsze zagadnienie prawne w pełni pogląd ten podziela.
W myśl art. 21 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, renta rol-
nicza z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącz-
nie następujące warunki: 1) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez
wymagany okres; 2) jest trwale lub okresowo całkowicie niezdolny do pracy w gospo-
darstwie rolnym; 3) całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała
w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w okresach wymie-
nionych w art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2 (podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników
indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990; prowadzenia gospodar-
stwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przed
dniem 1 stycznia 1983 r.), lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych
okresów. Ubezpieczenie emerytalno-rentowe to ubezpieczenie określone w ustawie
o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 6 pkt 11), a definicję wymaganego okresu
podlegania temu ubezpieczeniu dla potrzeb renty rolniczej zawiera art. 21 ust. 2
ustawy, który w pkt 5 stanowi, że jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodar-
stwie rolnym powstała w wieku powyżej 30 lat, to warunek podlegania ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu przez wymagany okres uważa się za spełniony, jeżeli okres
ubezpieczenia emerytalno-rentowego ubezpieczonego wynosi co najmniej 20 kwar-
tałów (obecnie 5 lat). Do okresu tego - z mocy art. 21 ust. 3 - zalicza się okresy wy-
mienione w powołanym wyżej art. 20 ust. 1 pkt 1 i 2. Dla osób określonych w art. 21
ust. 2 pkt 5 ustawa ustanawia w ust. 8 tego artykułu dodatkowy warunek, a mianowi-
cie okres 20 kwartałów (5 lat) powinien przypadać w okresie ostatnich 10 lat przed
złożeniem wniosku o przyznanie renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. W
myśl art. 22 ust. 2, prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, które
ustało z powodu ustąpienia całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rol-
nym, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od dnia ustania prawa do
renty ubezpieczony ponownie stał się całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie
rolnym.
Stosownie do art. 52 ust. 1, w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje
się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a ponadto -
8
w myśl pkt 2 - do przyznawania świadczeń z ubezpieczenia i do ich wypłaty stosuje
się odpowiednio przepisy regulujące przyznawanie i wypłatę odpowiednich świad-
czeń przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin. Z przepisu tego Sąd dru-
giej instancji wyprowadził w pierwszym rzędzie wniosek, że może on stanowić pod-
stawę odpowiedniego stosowania przy ustalaniu prawa do renty rolniczej zasad
ustalania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy zawartych w przepisach
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w szcze-
gólności art. 58 ust. 2 zdanie drugie tej ustawy, zgodnie z którym do dziesięcioletnie-
go okresu przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolno-
ści do pracy nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy,
renty szkoleniowej lub renty rodzinnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego, gdyby uznać,
że regulacja art. 21 ust. 8 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie jest wy-
czerpująca, to możliwe byłoby odpowiednie stosowanie - poprzez art. 52 ust. 1 pkt 2
- przepisów ustawy o emeryturach i rentach, a konkretnie art. 58 ust. 2 zdanie drugie
tej ustawy. Pogląd ten nie jest trafny.
Uszło uwagi Sądu drugiej instancji, że art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym rolników odsyła co prawda w kwestiach nieuregulowanych do
odpowiedniego stosowania (między innymi) przepisów ustawy o emeryturach i ren-
tach, ale wyłącznie w zakresie przyznawania świadczeń z ubezpieczenia i do ich wy-
płaty, a nie w zakresie warunków nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z
ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. W myśl art. 1 ust. 1 ostatnio powołanej
ustawy określa ona: warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpie-
czeń emerytalnego i rentowych (pkt 1), zasady ustalania wysokości świadczeń (pkt
2) oraz zasady i tryb przyznawania oraz wypłaty świadczeń (pkt 3). Oznacza to, że
odesłanie z art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników odnosi
się jednoznacznie i wyłącznie do spraw określonych pkt 3 art. 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach, a uregulowanych w dziale IX zatytułowanym: „Postępowanie w spra-
wach świadczeń i wypłata świadczeń”, a nie do przepisów określających warunki na-
bywania prawa do świadczeń, zawartych w dziale VIII - „Zasady ustalania świad-
czeń”. Przy ustalaniu spełnienia warunku do renty rolniczej określonego w art. 21 ust.
8 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników brak jest zatem podstaw do stosowa-
nia - poprzez art. 52 ust. 1 pkt 2 tej ustawy - art. 58 ust. 2 zdanie drugie ustawy o
emeryturach i rentach. Już tylko to wskazuje, że ustawodawca uznał regulację za-
wartą w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników, a odnoszącą się do określe-
9
nia warunków nabywania prawa do świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rento-
wego, za pełną i kompleksową.
Nieuprawnione jest również wyprowadzanie z normy art. 52 ust. 1 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników wniosku o konieczności odpowiedniego stoso-
wania w omawianym zakresie art. 2a ustawy systemowej, zawierającego zasadę
równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny,
stan rodzinny (ust. 1). Z ust. 2 ostatnio powołanego artykułu wynika, że zasada ta
dotyczy w szczególności: warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych
(pkt 1); obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie spo-
łeczne (pkt 2); obliczania wysokości świadczeń (pkt 3); okresu wypłaty świadczeń i
zachowania prawa do świadczeń (pkt 4). Stosownie do art. 4 pkt 1 ustawy systemo-
wej, przez ubezpieczonych, o których stanowi art. 2a, należy rozumieć osoby fizycz-
ne podlegające chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych wymienionych w art. 1
tej ustawy (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu). Z pewnością
więc nie mogą być do nich zaliczeni rolnicy, których ubezpieczenie społeczne, jeżeli
nie podlegają obowiązkowi ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy syste-
mowej, regulują odrębne przepisy, a więc ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (art. 5 ust. 1 ustawy systemowej), w której wyodrębnia się ubezpieczenie wy-
padkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe (art. 1
ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). Na tle art. 2a ustawy systemo-
wej w judykaturze Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego utrwalił się po-
gląd, że nawet w ramach tego samego systemu ubezpieczeń społecznych równe
traktowanie ubezpieczonych nie oznacza „jednakowości” stosunków ubezpieczenia
społecznego wszystkich ubezpieczonych i każdego z nich, gdyż tytuł ubezpieczenia
jest jednym z usprawiedliwionych kryteriów dyferencjacji sytuacji ubezpieczonych
(por. między innymi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 września 2000 r., K
1/00, OTK 2000 nr 6, poz. 185 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lute-
go 2006 r., III UZP 3/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 84). Oznacza to, że zasady naby-
wania prawa do świadczeń przez ubezpieczonych objętych tym samym systemem
ubezpieczeń społecznych, ale z różnych tytułów, mogą być ukształtowane inaczej, co
nie narusza również zasady równości i sprawiedliwości społecznej (art. 2 i art. 32
ustawy zasadniczej). Tymczasem nie budzi wątpliwości, że rolnicy podlegają odręb-
nemu od powszechnego systemowi ubezpieczenia społecznego, a w zakresie okre-
ślonym w art. 2a ust. 2 ustawy systemowej ich ubezpieczenie rządzi się własnymi
10
zasadami, różnymi od zasad wynikających z przepisów tej ustawy, a związanymi ze
specyfiką tytułu ubezpieczenia. Konsekwencją tego jest - w zakresie objętym rozwa-
żanym zagadnieniem - inna podstawa obliczania składki na ubezpieczenie emerytal-
no-rentowe i jej wysokość (art. 17 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników),
inna treść ryzyka na wypadek niezdolności do pracy (art. 21 ust. 5), inne określenie
wysokości renty rolniczej (art. 24-26) oraz inne obciążenie kosztami rolniczych
świadczeń emerytalno-rentowych budżetu państwa, a więc wszystkich podatników.
Należy mieć na względzie, że stosownie do art. 21 ust. 5 ustawy ryzykiem z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym objęta jest wyłącznie nie-
zdolność do osobistego wykonywania pracy w takim gospodarstwie, a nie - jak w
przypadku częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12 ust.
1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach - odpowiednio: niezdolność do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji oraz niezdolność do wykonywania jakiejkolwiek
pracy. Już tylko z tego względu Sąd Apelacyjny błędnie utożsamia oba te ryzyka
ubezpieczeniowe.
Wszystkie te odmienności uzasadniają różnice w sferze określenia warunków
nabywania prawa do renty rolniczej, w tym wynikającego z art. 21 ust. 3 ustawy o
ubezpieczeniu społecznych rolników warunku posiadania wymaganego okresu
ubezpieczenia tylko rolniczego (z wyłączeniem określonych w art. 20 ust. 1 pkt 3
okresów, od których zależy prawo do emerytury zgodnie z przepisami emerytalnymi,
przez które rozumie się - stosownie do art. 6 pkt 6 - przepisy ustawy o emeryturach i
rentach), oraz z wypływającego z art. 21 ust. 8 wymagania przypadania tego okresu
w okresie ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę rolniczą, bez możliwości
odliczenia od niego okresu pobierania renty rolniczej, którą to możliwość przewiduje -
w przypadku ustalania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy - art. 58 ust. 2
zdanie drugie ustawy o emeryturach i rentach. Odmiennie także od zasad określo-
nych w tej ustawie, ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników we wprowadzonym
ustawą zmieniającą z dnia 2 kwietnia 2004 r. przepisie art. 16 ust. 2 pkt 3 przewiduje
objęcie ubezpieczeniem emerytalno-rentowym na wniosek osoby pobierającej rentę
rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową. Oznacza to, że okres
pobierania renty rolniczej, w którym rolnik objęty był na swój wniosek ubezpiecze-
niem emerytalno-rentowym, stanowi okres podlegania ubezpieczeniu rolniczemu, od
którego zależy nabycie prawa do renty rolniczej oraz wpływa na wysokość świadcze-
nia. Właśnie potrzeba zracjonalizowania między innymi zasad podlegania ubezpie-
11
czeniu rolniczemu i przyznawania świadczeń z tego ubezpieczenia (rozumianego
jako określenie warunków nabycia do nich prawa), a w rezultacie uzależnienie zali-
czania okresu pobierania renty rolniczej do okresu ubezpieczenia wymaganego do
ponownego uzyskania prawa do renty rolniczej od opłacania składek na ubezpiecze-
nie emerytalno-rentowe, przyświecało ustawodawcy przy dokonywaniu zmiany art.
20 ust. 1 ustawy, poprzez odstąpienie od zaliczania do okresu ubezpieczenia okresu
pobierania renty inwalidzkiej rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2
lata (pkt 3 tego przepisu w brzmieniu obowiązującym przed dniem 2 maja 2004 r.), a
nie - jak wywodzi Sąd Apelacyjny - „przewidzenie” możliwości odpowiedniego stoso-
wania w tym zakresie zasady określonej w art. 58 ust. 2 zdanie drugie ustawy o eme-
ryturach i rentach. Wynika to wprost z uzasadnienia projektu ustawy o zmianie
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw (druk
sejmowy nr 1489), oraz okoliczności, że omawiane przepisy zostały przyjęte przez
Sejm RP bez poprawek i w ujętej w projekcie treści wprowadzone do stanu prawne-
go z dniem 2 maja 2004 r. Ta całościowa regulacja nie narusza wynikających z art. 2
i art. 32 Konstytucji RP zasad równości i sprawiedliwości społecznej, gdyż ustano-
wione nią warunki nabycia prawa do renty rolniczej są możliwe do spełnienia również
w przypadku ponownego ubiegania się o takie świadczenie.
Wykazana wyżej i niekwestionowana odrębność systemu ubezpieczenia rolni-
czego oraz systemu emerytalno-rentowego, uregulowanych w ustawie o ubezpiecze-
niu społecznym rolników, nie pozwala również na stosowanie przepisów ustawy o
emeryturach i rentach, a konkretnie art. 58 ust. 2 zdanie ostatnie tej ustawy, w dro-
dze analogii, która - wobec braku podstaw do stwierdzenia luki w prawie - byłaby
niedopuszczalna. Takie wnioskowanie per analogiam obce jest zresztą systemom
ubezpieczeń społecznych, opartym - ze swych założeń - na bezwzględnie obowią-
zujących normach prawa ubezpieczeń społecznych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================