Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 138/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Beata Rogalska
w sprawie z powództwa K.S.
przeciwko X.Y. redaktorowi naczelnemu dziennika [...]
o nakazanie publikacji sprostowań i odpowiedzi prasowych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 listopada 2008 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanego kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 20 października 2006 r. uwzględnił
częściowo powództwo SK., G.B., W.K., L.L. oraz J.K. i nakazał pozwanemu X.Y
opublikowanie w [...] trzech odpowiedzi prasowych o treści określonej w wyroku, a
dalej idące żądanie dotyczące opublikowania sprostowań oraz kolejnych
odpowiedzi oddalił. Powództwo było związane z treścią artykułów prasowych
opublikowanych przez [...] w kwietniu 2005 r. zatytułowanych [...] i [...]. W ocenie
Sądu pierwszej instancji żądanie zamieszczenia sprostowań odnosiło się do
informacji, które w części nie znalazły się w materiałach prasowych, inne zaś z tych
sprostowań przekraczały dwukrotną objętość tekstu, którego dotyczyły lub też
ograniczały się do zanegowania podanych w artykułach prasowych informacji,
przez co nie mogły być uznane za rzeczowe. Żądania dotyczące zamieszczenia
odpowiedzi były natomiast częściowo nieuzasadnione z tego względu, że nie
odnosiły się do twierdzeń zawartych w publikacjach kwestionowanych przez
powodów, dotyczyły informacji, które nie zagrażały dobrom osobistym powodów,
bądź też opublikowanie ich było zbędne, gdyż w artykułach prasowych
zamieszczono już obszerne wypowiedzi prezesa zarządu […]. Nadto niektóre z
odpowiedzi przekraczały dwukrotną objętość fragmentu tekstu, którego dotyczyły.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2 lipca 2007 r. uwzględnił częściowo
apelację powodów i nakazał opublikowanie kolejnych dziewięciu odpowiedzi. Uznał
za błędną ocenę Sądu Okręgowego, że odnosiły się one do wypowiedzi, które nie
zagrażały dobrom osobistym powodów. Sąd Apelacyjny dokonał skrótów i korekty
treści odpowiedzi, których opublikowanie uznał za zasadne.
W wyniku skargi kasacyjnej S.K. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony nią
wyrok Sądu drugiej instancji. Uznał za błędne stanowisko, że żądanie powodów
powinno odnosić się do obu artykułów łącznie. Nadto wskazał, że ograniczenie
długości tekstu sprostowania lub odpowiedzi zawarte w art. 32 ust. 7 ustawy z dnia
26 stycznia 1984 r. - prawo prasowe (Dz. U. nr 5, poz. 24 ze zm. – dalej prawo
prasowe) odnosi się oddzielnie do każdego sprostowania lub odpowiedzi,
niezależnie od ich liczby. Sąd Najwyższy stwierdził również, że ani redaktor
3
naczelny, ani sąd nie są uprawnieni do dokonywania skrótów lub zmian w tekście
sprostowania lub odpowiedzi. Nie wyłączono też spod regulacji o sprostowaniach i
odpowiedziach tytułów i podtytułów materiałów prasowych. Sąd Najwyższy
podkreślił również, że przy ocenie spełnienia przez sprostowanie lub odpowiedź
kryterium rzeczowości nie można pomijać, że w obu artykułach zamieszczono
obszerne wyjaśnienia prezesa zarządu S.K.
Sąd Apelacyjny, po ponownym rozpoznaniu sprawy, zmienił zaskarżony
wyrok o tyle, że odnośnie artykułu zatytułowanego „[...]” nakazał zamieszczenie
jednego sprostowania, a odnośnie artykułu o tytule „[...]” czterech dalszych
sprostowań. Dalej idąca apelacja została oddalona. Dokonując wykładni art. 32 ust.
7 prawa prasowego stwierdził, że żądana przez powoda treść sprostowania lub
odpowiedzi nie może przekraczać dwukrotnej objętości tekstu, do którego się
odnosi. Stwierdził również, że nie można pominąć prawomocności poprzedniego
wyroku w części, w której nakazano już zamieszczenie odpowiedzi, mimo że
ingerencja sądu w ich treść była nieprawidłowa. Uznał, że powtarzanie nawet w
części odpowiedzi, które zostały już wcześniej uwzględnione w prawomocnym
wyroku, nie spełniałoby kryterium rzeczowości. W sytuacji, gdy powód nie
zmodyfikował swojego żądania nie było podstaw do uwzględnienia go w pierwotnej
wersji. W przypadku pozostałych odpowiedzi żądanie było nieuzasadnione przy
zastosowaniu kryteriów, które miał na uwadze Sąd pierwszej instancji (były zbyt
obszerne, nie spełniały kryterium rzeczowości lub nie naruszały dóbr powoda). Z
tych samych względów nie zasługiwało na uwzględnienie żądanie zamieszczenia
pozostałej części sprostowań.
Skarga kasacyjna S.K. została oparta o obie podstawy określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej naruszenie art. 32 ust. 7, art. 31 pkt 1 i pkt 2 w zw. z art. 33
ust. 1 pkt 1 oraz art. 33 ust. 2 pkt 3, art. 33 ust. 1 pkt 3 prawa prasowego, art. 31 pkt 2
w zw. z art. 32 ust. 7 prawa prasowego i art. 23 i 24 k.c., art. 31 pkt 1 i 2 w zw. z art. 33
ust. 1 pkt 1 prawa prasowego i art. 23 i 24 k.c., art. 5 k.c., art. 33 ust. 1, 2 i 3 prawa
prasowego w zw. z art. 5 k.c. oraz art. 365 § 1, art. 366, art. 328 § 2 w zw. z art. 391
§ 1 i art. 378 § 1 w zw. z art. 328 § 2 i 391 § 1 k.p.c. W oparciu o te zarzuty skarżący
wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i uwzględnienie powództwa w całości,
4
ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym
zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności podlegały rozpoznaniu zarzuty naruszenia przepisów
postępowania. Były one nieuzasadnione.
Sąd Apelacyjny stwierdzając, że jest związany prawomocnym wyrokiem z dnia
2 lipca 2007 r. w części, w której nakazano w nim opublikowanie odpowiedzi o treści
zmodyfikowanej w porównaniu z żądaniem strony powodowej, nie naruszył art. 365
§ 1 i art. 366 k.p.c. z przyczyn wskazanych przez skarżącego. Stwierdzenie to nie było
bowiem wynikiem przypisywanej Sądowi przez skarżącego oceny, że uwzględnione
tym wyrokiem powództwo było tożsame z żądaniem pozwu. Przeciwnie, Sąd
Apelacyjny podkreślił, że w wyroku z dnia 2 lipca 2007 r. żądania strony powodowej
zostały zmodyfikowane nieprawidłowo, co stwierdził wcześniej także Sąd Najwyższy.
Nieuzasadniony był także zarzut dotyczący wadliwości uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, związanej z nie wskazaniem podstawy prawnej rozstrzygnięcia
oddalającego apelację w części dotyczącej opublikowania odpowiedzi, o których już
orzeczono. Sąd Apelacyjny wskazał bowiem, że z tego względu nakazanie ich
ponownego opublikowania byłoby nierzeczowe. Żądania opublikowania odpowiedzi
uznał za nierzeczowe także z innych powodów i w tym zakresie oddalił apelację.
Podstawa prawna dla rozstrzygnięć w tym zakresie była ta sama i nie wymagała
powoływania za każdym razem tego samego przepisu prawa prasowego, który
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku został prawidłowo wskazany.
Nie został naruszony także art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 i art. 391
k.p.c. Wymaga podkreślenia, że Sąd Apelacyjny rozpoznawał sprawę ponownie.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 2 lipca 2007 r. Sąd drugiej instancji odniósł się do
zarzutu naruszenia art. 33 ust. 3 prawa prasowego i uznał go za niezasadny.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny ocenę tę podzielił. Zatem mimo
braku w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku odniesienia dotyczącego wprost tego
zarzutu apelacji nie można przyjąć, że nie został on rozpoznany.
Zarzut naruszenia art. 33 ust. 3 prawa prasowego został powtórzony w skardze
kasacyjnej w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego (zarzut naruszenia art.
5
33 ust. 1, 2 i 3 prawa prasowego w zw. z art. 5 k.c.). Zarzut ten był pozbawiony
uzasadnionych podstaw. Artykuł 33 prawa prasowego uprawnia redaktora naczelnego
do odmowy opublikowania sprostowana lub odpowiedzi z przyczyn wskazanych w ust.
1 i 2. Jest on wówczas zobowiązany zawiadomić wnioskodawcę o odmowie i jej
przyczynach. Art. 33 ust. 3 zdania drugie prawa prasowego znajduje natomiast
zastosowanie w przypadku, gdy redaktor naczelny, po skierowaniu do niego żądania
opublikowania odpowiedzi lub sprostowania wskaże uchybienia, które w jego ocenie
powinny być usunięte, aby sprostowanie lub odpowiedź mogły być opublikowane,
jeżeli zawiera fragmenty nadające się do publikacji. W rozpoznawanej sprawie taka
sytuacja nie miała miejsca. Po wpłynięciu żądania zamieszczenia odpowiedzi
i sprawozdań redaktor naczelny odmówił ich opublikowania. Treść art. 33 prawa
prasowego nie uzasadnia również stanowiska skarżącego o istnieniu po stronie
redaktora naczelnego obowiązku wskazania wadliwości odpowiedzi lub sprostowania,
w każdym przypadku, gdy nie są one publikowane i utracie przez redaktora
naczelnego prawa podnoszenia w procesie zarzutów opartych o podstawę wadliwości
odpowiedzi lub sprostowania, których usunięcia wcześniej nie zażądał.
Sąd Apelacyjny przedstawiając powody częściowego oddalenia apelacji strony
powodowej nie stwierdził, aby w jego ocenie strona powodowa nadużyła prawa
podmiotowego i podstawę tego rozstrzygnięcia miał stanowić art. 5 k.c. Brak było
zatem podstaw do uznania za uzasadniony zarzutu naruszenia art. 5 k.c. oraz art. 33
ust. 1 pkt 3 prawa prasowego. Z tych samych względów nieuzasadniony był zarzut
naruszenia art. 31 pkt 1 i 2 w zw. z art. 33 ust. 1 pkt 1 i art. 33 ust. 2 pkt 3 prawa
prasowego w wyniku rzekomego przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, że opublikowanie
innej formy wypowiedzi zainteresowanego, nawet niekoniecznie wspólnie
z prostowanym materiałem prasowym powoduje, że późniejsze sprostowanie traci
walor rzeczowości. W rzeczywistości Sąd Apelacyjny nie wyraził takiej oceny.
Swoje rozważania w tym zakresie ograniczył do oceny ustalonych w rozpoznawanej
sprawie okoliczności. Dotyczyły one wypowiedzi prezesa zarządu SK.
zamieszczonych w artykułach, które były przedmiotem żądania pozwu.
Bezzasadny był również zarzut naruszenia art. 32 ust. 7 prawa prasowego
w wyniku jego błędnej wykładni, której skarżący upatrywał w wyrażeniu przez Sąd
oceny, że przepis ten nie gwarantuje minimalnej objętości sprostowania lub
6
odpowiedzi w rozmiarze połowy strony znormalizowanego maszynopisu.
Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, że dla wykładni art. 32 ust. 7 prawa prasowego
podstawowe znaczenie ma fragment tego przepisu stwierdzający, że tekst
sprostowania lub odpowiedzi nie może być dłuższy od dwukrotnej objętości fragmentu
materiału prasowego, którego dotyczy. Określa on zasadę, która odnosi się generalnie
do każdego sprostowania i odpowiedzi niezależnie od objętości fragmentu materiału
prasowego, których one dotyczą. Jedynie w przypadku, gdy sporządzone według tego
wymogu sprostowanie lub odpowiedź mają objętość przekraczającą połowę strony
znormalizowanego maszynopisu, odnoszoną odpowiednio do fragmentu materiału
prasowego, którego dotyczą, redaktor naczelny uzyskuje uprawnienie do domagania
się ograniczenia ich objętości do wskazanego wyżej rozmiaru. Przepis w tej części nie
jest zatem adresowany do osoby domagającej się opublikowania sprostowania lub
odpowiedzi i nie ma za zadanie zagwarantowanie minimalnej objętości sprostowania
lub odpowiedzi. Za takim rozumieniem art. 32 ust. 7 prawa prasowego przemawia
oprócz wykładni językowej także wykładnia celowościowa. Przy aprobacie stanowiska
skarżącego mogłoby dochodzić do sytuacji, w której łączna objętość sprostowań
i odpowiedzi wielokrotnie przekraczałaby objętość całych materiałów prasowych,
których dotyczyły i zajmowałaby np. znaczną cześć dziennika, w którym miałyby
zostać zamieszczone. Wypaczałoby to ich cel.
Sąd Apelacyjny ocenił prawidłowo, że obowiązek zamieszczenia odpowiedzi
stwierdzony prawomocnym wyrokiem, mimo wadliwego zastosowania w tym
zakresie prawa materialnego przez sąd, w wyniku korekty ich treści, może stanowić
przyczynę, dla której uwzględnienie żądania zamieszczenia odpowiedzi o treści
żądanej przez powoda może być uznane za pozbawione waloru rzeczowości.
Decyduje o tym porównanie treści orzeczenia wydanego przez sąd i treści
odpowiedzi, której opublikowania domagał się powód. Samo dopuszczenie przez
Sąd takiej możliwości nie uzasadniało zarzutu naruszenia art. 31 pkt 1 i 2 w zw.
z art. 33 ust. 1 pkt 1 i art. 33 ust. 2 pkt 3 prawa prasowego.
Także pozostałe zarzuty sformułowane jako zarzuty naruszenia prawa
materialnego były nieuzasadnione. Art. 3983
§ 1 k.p.c. stanowi, że podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
O charakterze zarzutów nie decyduje sposób ich sformułowania lecz ich przedmiot.
7
Tymczasem skarżący w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucił,
że Sąd Apelacyjny błędnie uznał, że np. niektóre odpowiedzi powielają wypowiedzi
powoda zawarte w opublikowanym materiale prasowym lub określonego fragmentu
z materiału procesowego nie należy uwzględniać przy ocenie objętości
sprostowania. Zarzuty tego rodzaju w rzeczywistości kwestionowały ustalenia,
których dokonał Sąd i były z tego względu w postępowaniu kasacyjnym
niedopuszczalne.
Zarzuty dotyczące odpowiedzi oznaczonej nr III – 1 i III – 12, zawarte w pkt
IX I X skargi kasacyjnej dotyczyły natomiast jedynie jednej z kilku przyczyn uznania
żądania ich opublikowania za nieuzasadnione (odpowiedź nr III – 1 została uznana
za zbyt obszerną, a odpowiedź nr III – 12 za nierzeczową z uwagi na treść wyroku
z dnia 2 lipca 2007 r.) i nie miały istotnego znaczenia dla treści rozstrzygnięcia
w tym zakresie, wobec zasadności wskazanej wyżej oceny Sądu drugiej instancji.
Z tych względów skarga kasacyjna strony powodowej była pozbawiona
uzasadnionych podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 391 § 1
i 39821
k.p.c.