Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 331/09
POSTANOWIENIE
Dnia 18 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z wniosku K. C.
przy uczestnictwie R. B. i H. B.
o wpis hipoteki przymusowej zwykłej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 23 września 2008 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację wnioskodawczyni K. C. od postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia
18 czerwca 2008 r., oddalającego wnioski o wpis hipotek przymusowych zwykłych
w kwotach po 1000 zł księgach wieczystych nr […], w celu zabezpieczenia
wierzytelności w kwocie 106 137,16 zł obejmującej - zasądzone wyrokiem Sądu
Okręgowego w S. z dnia 6 maja 2005 r., sygn. akt I C …/03 - odsetki ustawowe od
kwoty 230 000 zł (81 141,16 zł), koszty procesu (20 135 zł), koszty postępowania
klauzulowego (141 zł) oraz postępowania zabezpieczającego (4 540 zł).
Uzasadniając rozstrzygnięcie o żądaniu wpisu hipoteki w księdze wieczystej
nr […] Sąd Okręgowy wskazał, że wierzytelności wynikające z wymienionego
wyroku zostały zabezpieczone - na podstawie postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia - hipoteką przymusową kaucyjną w księdze wieczystej nr […]do
kwoty 200 000 zł oraz w księdze wieczystej nr […] do kwoty 30 000 zł. Okoliczność
ta uniemożliwia uwzględnienie wniosku, gdyż objęte tytułem wykonawczym, w
postaci wyroku z dnia 6 maja 2005 r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności,
odsetki ustawowe i koszty postępowania nie mieszczą się w najwyższej kwocie
wpisanych wcześniej hipotek kaucyjnych. Zgodnie zaś z art. 104 ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm. - dalej: „u.k.w.h."), hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz
koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki.
Sąd Okręgowy - odwołując się do stanowiska Sądu Najwyższego,
wyrażonego w postanowieniu z dnia 20 maja 1986 r., III CRN 86/86 (OSNCP 1987,
nr 9, poz. 139) - podkreślił, że art. 104 u.k.w.h., jako przepis szczególny, wyłącza
zastosowanie art. 69 u.k.w.h., w związku z czym samodzielnie określa zakres
zabezpieczenia hipoteką kaucyjną, wpisaną na podstawie postanowienia sądu
o udzieleniu zabezpieczenia, odsetek oraz kosztów postępowania.
Skoro wierzytelności z tego tytułu nie mieszczą się w sumie tych hipotek, mogą
być zabezpieczone jedynie przez wpis nowej hipoteki kaucyjnej (art. 102 ust. 2
w związku z art. 109 u.k.w.h.), ewentualnie - po wykreśleniu dotychczasowych
3
hipotek kaucyjnych - przez wpis hipoteki przymusowej zwykłej, która
zabezpieczałaby należność główną oraz odsetki i koszty postępowania.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszeniu prawa materialnego
wnioskodawczyni podniosła zarzuty naruszenia art. 104 i art. 109 ust. 1 u.k.w.h.
przez ich błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, że odsetki za opóźnienie
i koszty postępowania w oznaczonej wysokości nie mogą być zabezpieczone
hipoteką przymusową zwykłą oraz że w wyniku ustanowienia tej hipoteki doszłoby
do uzyskania zabezpieczenia przewyższającego wierzytelność. Powołując się na
te zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
postanowienia Sądu Rejonowego w G. i nakazanie temu Sądowi, aby dokonał
wpisu hipoteki zgodnie z wnioskiem, ewentualnie uchylenie postanowień Sądów
obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skardze kasacyjnej nie można odmówić słuszności.
Sąd Okręgowy błędnie zinterpretował pogląd Sądu Najwyższego wyrażony
w postanowieniu z dnia 20 maja 1986 r., III CRN 86/86, zgodnie z którym zakres
zabezpieczenia hipoteką przymusową, wpisaną na podstawie tymczasowego
zarządzenia sądu, odsetek oraz kosztów postępowania określa, odnoszący się do
hipoteki kaucyjnej, szczególny przepis art. 104 w związku z art. 111 u.k.w.h., a nie
przepis art. 69 u.k.w.h. dotyczący hipoteki w ogólności. Postanowienie to zapadło
w odmiennym, od ustalonego w niniejszej sprawie, stanie faktycznym, w którym po
zabezpieczeniu powództwa przez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową
pozwana przeniosła własność tej nieruchomości na osobę trzecią, po czym
prawomocnym wyrokiem została zasądzona od niej kwota przewyższająca sumę
hipoteki, a sąd - na wniosek wierzycieli - nadał temu wyrokowi klauzulę
wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości, nie zastrzegając dla niego prawa
powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie
odpowiedzialności do sumy wymienionej we wpisie hipoteki. Wskazując na
konieczność takiego zastrzeżenia Sąd Najwyższy podkreślił, że nabywca
nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową, będącą jednocześnie hipoteką
kaucyjną, ponosi odpowiedzialność za wierzytelność zabezpieczoną hipoteką tylko
4
z nabytej nieruchomości (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.) i tylko do sumy wymienionej we
wpisie hipoteki (art. 102 ust. 1 i art. 104 u.k.w.h.). Trafnie zatem podniosła
skarżąca, że przytoczony pogląd Sądu Najwyższego dotyczył innego zagadnienia
i nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy.
U podstaw zaskarżonego postanowienia legło zapatrywanie, że w razie
obciążenia nieruchomości hipoteką przymusową kaucyjną, która nie zabezpiecza
całej wierzytelności, a jedynie należność główną, wierzyciel nie może skutecznie
domagać się ustanowienia hipoteki przymusowej zwykłej, zabezpieczającej
pozostałą część wierzytelności w postaci zsumowanych odsetek oraz kosztów
postępowania. Stanowisko takie - jak trafnie zarzuciła skarżąca - jest wynikiem
błędnej wykładni art. 104 u.k.w.h., gdyż prowadzi do pozbawienia wierzyciela
możliwości pełnego zabezpieczania przysługującej mu wierzytelności. Wskazana
przez Sąd Okręgowy droga do osiągnięcia tego celu , tj. ustanowienie - w miejsce
dotychczasowych hipotek kaucyjnych - nowej hipoteki kaucyjnej o wyższej
wysokości lub hipoteki przymusowej zwykłej, zabezpieczającej należność główną
oraz odsetki i koszty postępowania jest nie do przyjęcia. W takiej bowiem sytuacji
musiałoby najpierw dojść do zniesienia i wykreślenia ustanowionych hipotek
kaucyjnych, co prowadziłoby do niekorzystnych dla wierzyciela skutków w zakresie
pierwszeństwa, a w niektórych wypadkach nawet do utraty zabezpieczenia.
Niewątpliwie rację ma skarżąca twierdząc, że z art. 104 u.k.w.h. nie można
wywodzić zakazu zabezpieczenia odsetek oraz kosztów postępowania, nie
mieszczących się w kwocie wymienionej we wpisie hipoteki kaucyjnej, hipoteką
przymusową zwykłą. Błędnie również Sąd Okręgowy przyjął, że uwzględnienie
wniosku prowadziłoby w rozpoznawanej sprawie do sytuacji, w której wierzycielka
posiadałaby zabezpieczenie hipoteczne w kwotach przewyższających
przysługującą jej wierzytelność. Bezsprzecznie bowiem hipoteki kaucyjne nie
zabezpieczają całej wierzytelności skarżącej, skoro zostały ustanowione do kwoty
200 000 zł na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr […] i do kwoty 30 000 zł
na nieruchomości objętej księgą wieczystą nr […]. Zabezpieczają one zatem
jedynie należność główną stwierdzoną prawomocnym wyrokiem z dnia 6 maja
2005 r. w sprawie I C …/03. Tymczasem skarżąca domaga się wpisu hipoteki
w celu zabezpieczenia zasądzonych tym wyrokiem odsetek od kwoty 230 000 zł za
5
czas od dnia 23 sierpnia 2003 r. do dnia 30 czerwca 2006 r. oraz kosztów
postępowania.
Prawidłowa wykładnia art. 104 u.k.w.h. prowadzi do wniosku, że w razie
zabezpieczenia hipoteką przymusową kaucyjną części wierzytelności, obejmującej
samą tylko należność główną, nie jest wyłączona możliwość zabezpieczenia
hipoteką przymusową zwykłą pozostałej części wierzytelności w postaci
zasądzonych odsetek ustawowych oraz kosztów postępowania, nie mieszczących
się w sumie hipoteki wymienionej we wpisie. Pogląd takie Sąd Najwyższy wyraził
również w postanowieniu z dnia 4 listopada 2009 r., II CSK 142/09 (nie publ.).
Odmienne zapatrywanie Sądu Okręgowego, oparte na wadliwej wykładni
wymienionego przepisu, usprawiedliwia przytoczoną w skardze kasacyjnej
podstawę naruszenia prawa materialnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.
jz