Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 18 LISTOPADA 2009 R.
II KZ 54/09
Konieczność zagwarantowania skazanym, którym ustanowiono
obrońców z urzędu dla ewentualnego sporządzenia i wniesienia kasacji,
równych praw w dostępie do skargi kasacyjnej, wymaga, aby w wypadku,
gdy obrońca z urzędu nie stwierdzi podstaw do sporządzenia i wniesienia
tej skargi, pouczyć tego skazanego – informując go jednocześnie o stano-
wisku obrońcy z urzędu – że przysługuje mu możliwość wniesienia kasacji
sporządzonej przez adwokata z wyboru w terminie 30 dni (art. 524 zd. 1
k.p.k.), liczonych od dnia następnego po dniu, w którym poinformowano go
o oświadczeniu obrońcy z urzędu (art. 16 § 2 k.p.k.), niezależnie od tego,
czy skazany po otrzymaniu odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem wniósł
własnoręcznie sporządzoną kasację, czy też nie składając tej skargi, złożył
wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu dla sporządzenia i wniesienia
kasacji.
Przewodniczący: sędzia SN J. Matras.
Sąd Najwyższy w sprawie Dariusza J., po rozpoznaniu w Izbie Karnej
na posiedzeniu, w dniu 18 listopada 2009 r. zażalenia skazanego, na za-
rządzenie Przewodniczącego Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w Ł. z
dnia 18 września 2009 r., o odmowie przyjęcia kasacji, na podstawie art.
437 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. w zw. z art. 530 § 3 k.p.k.
p o s t a n o w i ł uchylić zaskarżone zarządzenie.
2
U Z A S A D N I E N I E
Zaskarżonym zarządzeniem Przewodniczący Wydziału Karnego Są-
du Okręgowego w Ł. odmówił przyjęcia sporządzonej przez skazanego ka-
sacji, albowiem skazany wezwany do usunięcia jej braku formalnego, tj.
sporządzenia i podpisania kasacji przez adwokata z wyboru, braku tego w
terminie 7 dni nie uzupełnił. W zażaleniu skazany nie zakwestionował oko-
liczności, która stała się podstawą do odmowy przyjęcia kasacji, wskazał
natomiast na wadliwe orzekanie w tej sprawie przez oba sądy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zażalenie jest zasadne. W niniejszej sprawie skazany złożył osobi-
ście sporządzoną kasację, dla której przepisy Kodeksu postępowania kar-
nego przewidują przymus adwokacki (art. 526 § 2 k.p.k.), a następnie – w
terminie zakreślonym mu zarządzeniem wydanym przez Przewodniczące-
go Wydziału – wniosek o ustanowienie kolejnego obrońcy z urzędu, celem
sporządzenia i wniesienia kasacji. Oczywiste jest, że złożenie przez skaza-
nego takiego wniosku jest w istocie złożeniem oświadczenia procesowego,
iż jego stan majątkowy nie pozwala mu na ustanowienie obrońcy z wyboru
dla sporządzenia kasacji, a zatem, że nie może we własnym zakresie usu-
nąć braku formalnego tak sporządzonej kasacji. W niniejszej sprawie oko-
liczność tę ustalono już wcześniej, albowiem jeszcze przed złożeniem oso-
biście sporządzonej kasacji, ustanowiono skazanemu obrońcę z urzędu,
który nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji. Trafnie zatem następnie
poinformowano skazanego, że w sprawie nie sposób dopatrzyć się pod-
staw do wyznaczania skazanemu kolejnego obrońcy z urzędu i złożony
wniosek oddalono, ale nie wydano zarządzenia o odmowie przyjęcia kasa-
cji sporządzonej przez skazanego, choć brak nie został przecież usunięty,
a ponownie wezwano skazanego do uzupełnienia braku formalnego kasacji
3
w terminie 7 dni. W zakreślonym terminie skazany złożył kolejny wniosek o
ustanowienie obrońcy z urzędu i wniosek ten został zarządzeniem z dnia 1
kwietnia 2009 r. uwzględniony; zarządzono nadto doręczenie odpisu wyro-
ku wraz z uzasadnieniem obrońcy skazanego, a o treści obu tych zarzą-
dzeń poinformowano skazanego. Ostatecznie w dniu 22 czerwca 2009 r.,
po tym jak drugi z wyznaczonych obrońców z urzędu złożył pismo o braku
podstaw do wniesienia kasacji, wydano kolejne już zarządzenie o wezwa-
niu skazanego do usunięcia w terminie 7 dni braku formalnego kasacji, pod
rygorem odmowy jej przyjęcia. W zakreślonym terminie skazany złożył ko-
lejne pismo procesowe, a wobec nieuzupełnienia braku, Przewodniczący
Wydziału wydał zarządzenie, obecnie zaskarżone zażaleniem przez ska-
zanego.
Zdaniem Sądu Najwyższego określenie terminu, w którym skazany
powinien „uzupełnić braki formalne”, nastąpiło w sposób wadliwy, a uchy-
bienie to mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego zarządzenia. Wpraw-
dzie skazany w swym zażaleniu nie podnosił kwestii faktycznej możliwości
ustanowienia obrońcy z wyboru, ale wobec tego, że złożył zażalenie, obo-
wiązkiem Sądu odwoławczego było skontrolowanie zaskarżonego zarzą-
dzenia pod kątem wszystkich podstaw odwoławczych, niezależnie od ar-
gumentacji zawartej w zażaleniu skazanego (art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art.
427 § 1 k.p.k. w zw. z art. 530 § 3 k.p.k.). Nie sposób wykluczyć, że w wy-
padku gdyby skazany miał świadomość przysługującego mu – zdaniem
Sądu Najwyższego w tym składzie – dłuższego terminu do wniesienia ka-
sacji (30 dni – art. 524 § 1 k.p.k.), to mógłby podjąć działania zmierzające
do ustanowienia obrońcy z wyboru, celem sporządzenia skargi kasacyjnej.
Złożenie przez drugiego z wyznaczonych obrońców z urzędu opinii o
braku podstaw do wniesienia kasacji, wymagało – zgodnie z ugruntowa-
nym orzecznictwem Sądu Najwyższego – od upoważnionego sędziego po-
informowania skazanego o stanowisku obrońcy oraz o możliwości wniesie-
4
nia kasacji przez ustanowionego obrońcę z wyboru (art. 16 § 2 k.p.k.); jest
bowiem niesporne, że obrońca z wyboru nie mógłby podpisać się pod oso-
bistą kasacją skazanego. Rzeczą natomiast sporną jest, czy w takim ukła-
dzie skazanemu powinien zostać zakreślony 7-dniowy termin wynikający z
treści art. 120 § 1 k.p.k. w zw. z art. 526 § 2 k.p.k. (tak np. postanowienia
SN: z dnia 29 stycznia 2008 r., II KZ 41/07, R–OSNKW 2008, poz. 261; z
dnia 20 lutego 2008 r., V KZ 2/08, R–OSNKW 2008, poz. 418; z dnia 17
marca 2008 r., V KZ 12/08, R–OSNKW 2008, poz. 679), czy też termin 30-
dniowy wynikający z treści art. 524 § 1 k.p.k. (np. postanowienie SN z dnia
6 maja 2008 r., II KZ 16/08, R–OSNKW 2008, poz. 1012). Za pierwszym
stanowiskiem przemawia fakt, że skazany złożył osobistą kasację, która w
dalszym ciągu zawiera brak formalny, a trybem właściwym do jego usunię-
cia jest ten uregulowany w art. 120 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 526 § 2 k.p.k. i
w zw. z art. 530 § 2 k.p.k. Z drugiej zaś strony nie sposób nie dostrzec, że
sytuacja procesowa skazanego od momentu złożenia osobistej kasacji
uległa oczywistej zmianie. Przyznanie mu drugiego obrońcy z urzędu, już
po wniesieniu osobiście sporządzonej kasacji – pomijając procesową za-
sadność takiej decyzji, przy braku jakichkolwiek zastrzeżeń do pierwszego
ustanowionego obrońcy – oznaczało przecież ustalenie, że nie jest możli-
we uzupełnienie przez skazanego braku formalnego kasacji, a z uwagi na
sytuację majątkową skazanego realne jest złożenie kasacji tylko przez
obrońcę z urzędu. Skoro skazany nie mógł usunąć, z uwagi na swoją sytu-
ację materialną, braku formalnego kasacji, to zbędnym było, w tym układzie
procesowym, podejmowanie dalszych czynności odnośnie tego pisma pro-
cesowego. Tryb określony w art. 120 § 1 k.p.k. w zw. z art. 526 § 2 k.p.k.
został przecież już raz zastosowany do osobiście sporządzonej kasacji, a
jego konsekwencją było złożenie wniosku o ustanowienie obrońcy z urzę-
du. W tym układzie, to możliwość wniesienia kasacji przez obrońcę z urzę-
du wyznaczała zakres tych czynności postępowania okołokasacyjnego,
5
które musiały być podejmowane. Konsekwentnie zatem termin do sporzą-
dzenia i wniesienia kasacji, albo też złożenia opinii o braku podstaw do jej
wniesienia, był liczony od doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem
wyznaczonemu obrońcy z urzędu, nie podejmowano zaś żadnych czynno-
ści, których przedmiotem miała być osobiście sporządzona przez skazane-
go kasacja.
Podkreślić także należy, co nie jest bez znaczenia, że dopóki skaza-
ny nie otrzymał z sądu zawiadomienia o tym, iż jego obrońca z urzędu nie
złoży na jego korzyść kasacji, dopóty mógł liczyć na to, że kasacja taka zo-
stanie jednak złożona, mając nawet świadomość stanowiska pierwszego
obrońcy z urzędu. Swoje prawo do kasacji opierał zatem nie na osobiście
sporządzonej kasacji (ta była bowiem dotknięta brakiem formalnym, które-
go nie mógł usunąć), ale na wyznaczeniu mu obrońcy z urzędu dla zbada-
nia istnienia podstaw kasacyjnych. Z chwilą zawiadomienia go o treści opi-
nii obrońcy z urzędu, stan procesowy był więc taki, że skazany który wcze-
śniej wyraził swoją wolę zaskarżenia prawomocnego wyroku kasacją, uzy-
skał informację, że może skorzystać z tego nadzwyczajnego środka za-
skarżenia tylko wtedy, gdy ustanowi obrońcę z wyboru i zleci mu sporzą-
dzenie i wniesienie kasacji (pomija się tu oczywiście możliwość złożenia
kasacji przez podmioty szczególne).
Przyjęcie, że w takiej sytuacji skazanemu powinien zostać wyzna-
czony termin z art. 120 § 1 k.p.k. do usunięcia braku formalnego kasacji,
oznaczałoby zaakceptowanie takiego procedowania, w którym do tego sa-
mego pisma procesowego zawierającego tożsamy brak formalny, stosuje
się dwukrotnie tryb wezwania do uzupełnienia braków formalnych, chociaż
już skutkiem zastosowania tej procedury po raz pierwszy było złożenie
wniosku o ustanowienie obrońcy z urzędu.
Zastosowanie ponownie trybu określonego w art. 120 § 1 k.p.k. w zw.
z art. 526 § 2 k.p.k., nie znajduje oparcia normatywnego i nie uwzględnia
6
tego, że to z ostatecznym stanowiskiem obrońcy z urzędu (sporządzenie
kasacji lub opinii o braku podstaw do jej wniesienia), należy wiązać sposób
realizacji przez skazanego prawa do kasacji, a nie z osobiście sporządzoną
kasacją, która w tym układzie wyraża jedynie wolę skorzystania z nadzwy-
czajnego środka zaskarżenia. Ponadto, opowiedzenie się za tym poglądem
oznaczałoby, iż skazany, który złożył osobiście sporządzoną kasację, jest
w oczywiście gorszej sytuacji, niż skazany, który takiej kasacji nie złożył.
Nie budzi bowiem wątpliwości, że gdyby skazany zainicjował postępowanie
okołokasacyjne wnioskiem o wyznaczenie obrońcy z urzędu w celu spo-
rządzenia i wniesienia kasacji od prawomocnego wyroku, to w sytuacji, gdy
wyznaczony mu obrońca nie znalazł podstaw do wniesienia kasacji, skaza-
nemu przysługiwałby 30-dniowy termin do wniesienia kasacji przez usta-
nowionego obrońcę z wyboru, liczony od następnego dnia po dniu poin-
formowania go o stanowisku obrońcy, a to z tej przyczyny, iż nie istniałoby
przecież pismo procesowe dotknięte brakiem formalnym (a zatem nie
wchodziłaby możliwość zastosowania art. 120 § 1 k.p.k.). Skazany w tym
układzie nie mógłby zostać pozbawiony prawa do kasacji, po tym jak pod-
staw kasacyjnych nie dostrzegł wyznaczony mu obrońca z urzędu. Został-
by zatem poinformowany, że w terminie 30-tu dni od dnia następnego, po
dniu w którym poinformowano go o stanowisku obrońcy z urzędu, może
złożyć kasację jego obrońca z wyboru (por. np. postanowienia SN: z dnia
26 lutego 2002 r., III KZ 87/01, LEX nr 51806; z dnia 12 grudnia 2008 r., IV
KZ 82/08, OSNKW 2009, z. 3, poz. 22). Co należy stanowczo podkreślić,
tak określony sposób postępowania został zaaprobowany przez Trybunał
Strasburski, jako tryb, który właściwie realizuje normę gwarancyjną art. 6
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (por. M.
Wąsek–Wiaderek: Problemy polskiej procedury karnej w świetle najnow-
szego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – wybrane
zagadnienia, Aktualne zagadnienia prawa karnego materialnego i proce-
7
sowego, red. L. Gardocki, J. Godyń, M. Hudzik, L. K. Paprzycki, Warszawa
2009, s. 57 – 59 i cyt. tam orzeczenia).
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela – z pewnym zastrzeże-
niem związanym z charakterem terminu – pogląd wyrażony ostatnio w po-
stanowieniu SN z dnia 6 maja 2008 r., II KZ 16/08, R–OSNKW 2008, poz.
1012, że względy gwarancyjne związane ze szczególnym charakterem i
trybem wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, skutkują koniecz-
nością pouczania skazanego, w sytuacji gdy wyznaczony mu obrońca z
urzędu nie dostrzegł podstaw do wniesienia kasacji, a skazany uprzednio
złożył osobistą kasację, iż przysługuje mu 30-dniowy termin do, jak to ujęto
w uzasadnieniu, uzupełnienia braku formalnego kasacji. W ocenie Sądu
Najwyższego orzekającego w niniejszej sprawie, nie chodzi jednak o uzu-
pełnienie braku formalnego osobiście sporządzonej przez skazanego ka-
sacji, bo ten tryb był już stosowany, ale o zastosowanie terminu wynikają-
cego z treści art. 524 § 1 k.p.k. Zastosowanie w tym układzie terminu z art.
524 § 1 k.p.k. jest konieczne dla zagwarantowania skazanemu realnego
prawa do kasacji, w sytuacji gdy prawo do skorzystania z tego nadzwy-
czajnego środka zaskarżenia podlega ograniczeniom (art. 522 k.p.k.).
Oprócz tej argumentacji, która została zaprezentowana w postanowieniu z
dnia 6 maja 2008 r., a którą Sąd Najwyższy w tym składzie co do zasady
aprobuje, należy dodać, iż za takim stanowiskiem przemawia także dodat-
kowo argument natury funkcjonalnej, związany z koniecznością zagwaran-
towania skazanym, także na tym etapie postępowania karnego, równych
praw w dostępie do Sądu kasacyjnego i do skorzystania, praktycznie w tym
samym układzie faktycznym, z tej samej procedury w dostępie do nadzwy-
czajnego środka zaskarżenia, co należy ujmować jako jeden z elementów
prawa do rzetelnego postępowania, unormowanego w treści art. 45 ust. 1
Konstytucji RP i w art. 6 ust. 1 i 3 lit. c Konwencji.
8
Brak jest bowiem racji, które przemawiałyby za zróżnicowaniem sytu-
acji prawnej skazanych w zależności od tego, czy w terminie do złożenia
kasacji, złożą oni osobistą kasację, czy też świadomi formalnych ograni-
czeń, wniosą o ustanowienie obrońcy z urzędu dla jej sporządzenia. Trze-
ba wskazać, iż w przypadku gdyby skazany, na swoje żądanie, otrzymał
odpis wyroku wraz z jego uzasadnieniem, a następnie świadomy ograni-
czeń formalnych związanych z kasacją (przymus adwokacki), złożył osobi-
ście sporządzoną kasację, po to tylko, aby nie uchybić terminowi z art. 524
§ 1 k.p.k., a więc mieć gwarancję dalszego procedowania w tym zakresie, i
jednocześnie z tym pismem, albo w dacie późniejszej – nie wykraczającej
jednak poza termin 7 dni, określony zarządzeniem wydanym na podstawie
art. 120 § 1 k.p.k., w którym zostanie wezwany do uzupełnienia braku for-
malnego kasacji (por. postanowienie SN z dnia 30 września 2005 r., III KZ
39/05, LEX nr 157204) – złożył wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu
dla sporządzenia i wniesienia kasacji, to nie sposób tym faktem, tj. wnie-
sieniem osobistej kasacji, usprawiedliwić pogorszenia, i to w istotny spo-
sób, jego sytuacji w dostępie do skargi kasacyjnej, w porównaniu do sytua-
cji, gdy skazany od razu złoży wniosek o ustanowienie mu obrońcy z urzę-
du. Oczywiste jest przecież, że skrócenie okresu do wniesienia kasacji z 30
do 7 dni jest naruszeniem dyspozycji przepisu art. 524 § 1 k.p.k. i ograni-
cza skazanemu dostęp do tego środka zaskarżenia. Nie budzi wątpliwości i
to, że to właśnie sytuacja majątkowa, która nie pozwala na ustanowienie
obrońcy z wyboru celem sporządzenia kasacji, jest wspólną cechą tych
skazanych, a w tym układzie procesowym nie sposób twierdzić, że istnieją
odpowiednio mocne argumenty wskazujące na konieczność zróżnicowania
sytuacji prawnej takich skazanych w dostępie do kasacji (co do konstytu-
cyjnej zasady równości por. np. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego: z
dnia 21 września 1999 r., K 6/98, OTK ZU 1999, nr 6, poz. 117; z 16 grud-
nia 1997 r., K 8/97, OTK ZU 1997 nr 5-6, poz. 70 i z dnia 24 lutego 1999 r.,
9
SK 4/98, OTK ZU 1999 nr 2, poz. 24). Na takie zróżnicowanie sytuacji
prawnej nie może mieć wpływu to, jakim pismem procesowym (osobiście
sporządzoną kasacją, czy też wnioskiem o ustanowienie obrońcy z urzędu
dla sporządzenia kasacji) skazany, ubiegający się o obrońcę z urzędu z
tzw. prawa ubogich, inicjuje postępowanie, skoro Kodeks postępowania
karnego nie różnicuje w żaden sposób skutków stosowania obu tych try-
bów.
Konkludując, konieczność zagwarantowania skazanym, którym usta-
nowiono obrońców z urzędu dla ewentualnego sporządzenia i wniesienia
kasacji, równych praw w dostępie do skargi kasacyjnej, wymaga, aby w
przypadku, gdy obrońca z urzędu nie stwierdzi podstaw do sporządzenia i
wniesienia tej skargi, tego skazanego pouczyć – informując go jednocze-
śnie o stanowisku obrońcy z urzędu – że przysługuje mu możliwość wnie-
sienia kasacji sporządzonej przez adwokata z wyboru w terminie 30 dni
(art. 524 zd. 1 k.p.k.), liczonych od dnia następnego po dniu, w którym po-
informowano go o oświadczeniu obrońcy z urzędu (art. 16 § 2 k.p.k.), nie-
zależnie od tego, czy skazany po otrzymaniu odpisu wyroku wraz z uza-
sadnieniem wniósł własnoręcznie sporządzoną kasację, czy też nie składa-
jąc tej skargi, złożył wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu dla sporzą-
dzenia i wniesienia kasacji.
Z tych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak wyżej. Przy powtórnym
procedowaniu sędzia pouczy skazanego, że kasację na jego rzecz może
sporządzić i wnieść ustanowiony z wyboru obrońca, w terminie 30 dni od
daty doręczenia zawiadomienia, pod rygorem, iż niewniesienie kasacji
przez obrońcę z wyboru, będzie skutkowało odmową przyjęcia kasacji spo-
rządzonej przez skazanego.