Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 104/09
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzycieli Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych w W., Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych, Kredyt Banku S.A. w W. oraz małoletnich Artura S., Adama S.,
Klaudii S. reprezentowanych przez przedstawicielkę ustawową Dorotę S. przy
uczestnictwie dłużników Haliny S., Macieja S., Stanisława S. i Doroty S. w
przedmiocie nadzoru sądu nad egzekucją z nieruchomości, po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 26 listopada 2009 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z
dnia 10 sierpnia 2009 r.:
„Czy należności alimentacyjne zgłoszone do uczestnictwa w podziale sumy
uzyskanej z egzekucji z nieruchomości w trybie art. 1036 k.p.c. podlegają
zaspokojeniu w kategorii drugiej (art. 1025 § 1 pkt 2 k.p.c.) czy też dziesiątej (art.
1025 § 1 pkt 10 k.p.c.)?"
podjął uchwałę:
Należności alimentacyjne stwierdzone tytułem wykonawczym złożonym
przez wierzyciela na podstawie art. 1036 k.p.c. podlegają zaspokojeniu w
kolejności określonej w art. 1025 § 1 pkt 2 k.p.c.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Sieradzu postanowieniem z dnia 8 stycznia 2009 r.
zatwierdził plan podziału kwoty 162 900 zł uzyskanej z egzekucji z nieruchomości
prowadzonej przeciwko dłużnikom Halinie S., Maciejowi S., Stanisławowi S. i
Dorocie S., zgodnie z projektem złożonym przez komornika. Po wniesieniu przez
przedstawicielkę ustawową małoletnich wierzycieli Artura S. i Adama S. zarzutów
odnośnie do planu podziału, Sąd Rejonowy w Sieradzu postanowieniem z dnia 29
maja 2009 r. zatwierdził plan podziału zgodnie z treścią postanowienia z dnia 8
stycznia 2009 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu przy rozpoznaniu zażalenia małoletnich
wierzycieli powziął wątpliwość, w jakiej kolejności podlegają uwzględnieniu w planie
podziału sumy uzyskanej z egzekucji należności alimentacyjne, zgłoszone przez
wierzyciela na podstawie art. 1036 k.p.c., i związane z tym zagadnienie prawne
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W zatwierdzonym przez Sąd Rejonowy planie podziału sumy uzyskanej z
egzekucji należności wierzycieli prowadzących egzekucję, zaliczane przez art. 1025
k.p.c. do trzeciej kategorii w kolejności zaspokojenia, zostały ujęte z
pierwszeństwem przed należnościami alimentacyjnymi, należącymi według tego
przepisu do kategorii drugiej, które wierzyciele zgłosili do podziału na podstawie art.
1036 k.p.c. Według Sądu pierwszej instancji, za rozwiązaniem przyjętym w planie
podziału sporządzonym przez komornika przemawiała konieczność zróżnicowania
sytuacji wierzycieli prowadzących egzekucję oraz wierzycieli, którzy nie
uczestniczyli w postępowaniu egzekucyjnym i zgłosili jedynie swoje wierzytelności
przed uprawomocnieniem się postanowienia o przysądzeniu własności
nieruchomości. Ich należności nie korzystają z tego względu z pierwszeństwa
według zasad określonych w art. 1025 i stanowią inne należności podlegające
zaspokojeniu w kategorii dziesiątej. Stanowisko to wzbudziło wątpliwości Sądu
Okręgowego, który podkreślił, że poglądu, iż wierzyciele prowadzący egzekucję
powinni być traktowani lepiej, ze względu na trudy poniesione w związku z
prowadzeniem egzekucji, nie da się pogodzić z literalną wykładnią art. 1025 i 1036
k.p.c. W ocenie Sądu drugiej instancji, zasadność tego poglądu budzi wątpliwość
tym bardziej, że w konsekwencji sporządzenia planu podziału zgodnie z tym
założeniem, w gorszej sytuacji znaleźli się wierzyciele alimentacyjni, których
należności korzystają z uprzywilejowania w polskim systemie prawnym.
Zastrzeżenia zgłoszone przez Sąd Okręgowy pod adresem prezentowanego
także w literaturze stanowiska o konieczności uprzywilejowania wierzycieli
prowadzących egzekucję, w stosunku do innych wierzycieli uprawnionych do
uczestniczenia w podziale sumy uzyskanej z egzekucji, ze względu na konieczność
wynagrodzenia im w ten sposób trudów prowadzenia egzekucji, są
usprawiedliwione. Stanowisko to nie uwzględnia należycie przedmiotu i celu
regulacji zawartej w art. 1025 i 1036 k.p.c. Z brzmienia art. 1023 § 2 k.p.c. wynika
zasada nakazująca sporządzanie planu podziału sumy uzyskanej w egzekucji
świadczeń pieniężnych w wypadku, gdy suma ta nie wystarcza na zaspokojenie
wszystkich wierzycieli. Sporządzenie planu jest obligatoryjne przy egzekucji z
nieruchomości, a wierzytelności ujmowane w planie podziału zawsze podlegają
zaspokojeniu według ustalonej w ustawie kolejności. Kwestie z tym związane
reguluje art. 1025 k.p.c., według reguły uprzywilejowania różnych rodzajowo
należności i proporcjonalności zaspokojenia wierzytelności korzystających z tej
samej kolejności zaspokojenia.
Artykuł 1036 k.p.c. pełni inną funkcję; określa on wyłącznie, jacy wierzyciele,
oprócz wierzycieli egzekwujących, są uprawnieni do uczestniczenia w planie
podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Treść tego przepisu nie ma znaczenia dla
wykładni art. 1025 k.p.c., jeżeli zatem wierzyciel spełni wymagania określone w art.
1036 k.p.c. i jest uprawniony do udziału w podziale sumy uzyskanej z egzekucji, to
o kolejności zaspokojenia jego wierzytelności rozstrzyga wyłącznie jej rodzaj,
stosownie do treści art. 1025 k.p.c.
W orzecznictwie prezentowane było też stanowisko, że art. 1025 k.p.c. określa
nie tylko w sposób ścisły kolejność zaspokojenia wierzycieli, ale wyklucza również
odstąpienie od wskazanej w nim kolejności zaspokojenia wierzycieli przez
zastosowanie art. 5 k.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego
1999 r., I CKN 1011/98, nie publ.). Nie ma zatem podstaw dla stanowiska, że
nieuczestniczenie wierzyciela w czynnościach podejmowanych w toku
postępowania egzekucyjnego może uzasadniać zmianę kolejności zaspokajania
wierzytelności określoną w art. 1025 k.p.c., a wierzyciel ma prawo skorzystania z
możliwości przewidzianej w art. 1036. Poza tym przepisy regulujące postępowanie
egzekucyjne preferują w inny sposób wierzycieli egzekwujących. Przykładowo,
poniesione przez nich wydatki stanowią koszty postępowania egzekucyjnego i
korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia (art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.). Wierzycieli
tych uwzględnia się w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z urzędu i nie
muszą w związku z tym dokonywać jakichkolwiek czynności wymaganych od innych
wierzycieli. Ponadto przepisy szczególne regulujące poszczególne sposoby
prowadzenia egzekucji przyznają im szerszy zakres ochrony w związku z
dokonaniem zajęcia na ich rzecz (zob. np. art. 885 k.p.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak w
uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).