Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 131/09
POSTANOWIENIE
Dnia 24 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku H. M.
przy uczestnictwie M. M.
o zakaz prowadzenia działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
w C.
z dnia 29 grudnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2008 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek H.
M. o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec uczestnika
postępowania M. M.
Sąd ustalił, że uczestnik prowadził od 18 marca 1986 r. działalność
gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, od
1993 r. pod firmą „Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe M. – M. M. w C”. Już
od 1997 r. działalność ta przynosiła straty finansowe, jednakże uczestnik nigdy ni
złożył wniosku o ogłoszenie upadłości. Na dzień 17 grudnia 2001 r. toczyło się
przeciwko niemu 210 postępowań egzekucyjnych. Egzekucje z nieruchomości były
bezskuteczne. Zlicytowano egzekucyjnie tylko nieruchomość za kwotę 300.000 zł,
która tylko częściowo zaspokoiła wierzycieli, w pozostałym zakresie umorzono
postępowania. Aktualnie toczy się jedno postępowanie egzekucyjne z wniosku
wierzyciela „F.” – spółki z o.o. w C.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych złożył w dniu 13 września 2001 r. wniosek
o ogłoszenie upadłości uczestnika, ale później cofnął wniosek i postępowanie
upadłościowe zostało umorzone postanowieniem Sądu Rejonowego w C. z dnia 18
kwietnia 2002 r.
Postanowieniem z dnia 17 lutego 2003 r., które uprawomocniło się w dniu 11
marca 2003 r., Sąd Rejonowy pozbawił M. M. prawa prowadzenia działalności
gospodarczej na okres 5 lat (do 11 marca 2008 r.). Mimo orzeczonego zakazu
uczestnik nadal prowadził tą działalność, aż do osadzenia go w zakładzie karnym w
dniu 19 września 2005 r.
Sąd Rejonowy potwierdził uprawnienie H. M. do złożenia wniosku jako
wierzycielki legitymującej się tytułem wykonawczym zasądzającym na jej rzecz od
uczestnika kwotę 203.000 zł. Wniosek ten złożyła 31 marca 2008 r., wkrótce po
ustaniu orzeczonego zakazu. Sąd uznał jednak wniosek za spóźniony, ponieważ
mógł być złożony w terminie rocznym, określonym w art. 377 u.p.n., liczonym od
wejścia w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze
3
(Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), tj. do dnia 30 września 2004 r. Sąd Rejonowy
zauważył również, że wnioskodawczyni nie wykazała, iżby w okresie 19 dni
(od ustania zakazu do złożenia wniosku) ujawniły się nowe przesłanki
uzasadniające orzeczenie zakazu.
Sąd Okręgowy zaaprobował orzeczenie Sądu Rejonowego, oddalając
apelację wnioskodawczyni zawierającą tylko procesowy zarzut związany z
niestawiennictwem H. M. na rozprawę (korekta dotyczyła jedynie kosztów
zastępstwa prawnego).
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej domagała się uchylenia
postanowienia Sądu Okręgowego i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Skarżąca powołała się na naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. przez
nierozpoznanie przesłanki zakazu w postaci celowego działania uczestnika,
prowadzącego do jego niewypłacalności. Przedstawiła też zarzut błędnej wykładni
art. 374 ust. 1 u.p.n. i art. 377 u.p.n. przez uznanie, że wniosek jej został
sprekludowany.
Wnioskodawczyni wyraziła pogląd, że art. 377 u.p.n. nie ma zastosowania
przy orzekaniu zakazu na podstawie art. 374 ust. 1 u.p.n., w sytuacji gdy dłużnik
działa celowo, w sposób rażący.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustalenia faktyczne w rozpoznawanej sprawie są bezsporne. Wynika z nich,
że sposób prowadzenia przez uczestnika „działalności gospodarczej” był wysoce
naganny, prowadzący w efekcie do wszczęcia przeciwko niemu postępowań
karnych, zakończonych wyrokami skazującymi (odpis karty karnej – k. 51). M. M.
nigdy nie złożył wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego, mimo
powstania takiego obowiązku i prowadził działalność gospodarczą wbrew
orzeczonemu zakazowi. Orzeczony 5-letni zakaz prowadzenia działalności
gospodarczej ustał z dniem 11 marca 2008 r., ale uczestnik od chwili osadzenia
4
(19 września 2005 r.) nie prowadził działalności gospodarczej (na rozprawę w tej
sprawie został doprowadzony z zakładu karnego).
Trafne jest stanowisko obu Sądów – na tle zmian legislacyjnych, które
nastąpiły w okresie objętej sporem – że roczny termin przewidziany w art. 377
ustawy z dnia 27 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60,
poz. 535 ze zm., dalej: „u.p.n.” powinien być liczony od dnia wejścia tej ustawy
w życie, tj. od dnia 1 października 2003 r. (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
22 marca 2006 r., III CZP 13/06, OSNC 2007, nr 1, poz 8). Termin ten dawno
upłynął.
Przewidziany w art. 377 u.p.n. termin może być również liczony od daty
umorzenia postępowania upadłościowego, co w odniesieniu do uczestnika
nastąpiło bezspornie w dniu 18 kwietnia 2002 r. Tak liczony termin upłynął więc
jeszcze wcześniej.
Roczny termin z art. 377 u.p.n. jest terminem materialnoprawnym
o charakterze prekluzyjnym, nie podlega zatem przedłużeniu ani przywróceniu,
jeżeli efektywnie już minął (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego
2008 r., V CSK 424/07, OSNC 2009, nr 4, poz. 59). W tym kontekście wniosek
Heleny Matyi jest oczywiście sprekludowany.
Wyartykułowany w skardze kasacyjnej problem prawny wymaga jednak
wyjaśnienia, czy roczna prekluzja z art. 377 u.p.n. ma zastosowanie przy orzekaniu
o zakazie na podstawie art. 374 ust. 1 u.p.n. W tej mierze wypowiedział się już Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 35/05 (OSNC 2007,
nr 1, poz. 14), stwierdzając, iż zawarte w art. 377 u.p.n. odniesienie się do „zakazu,
o którym mowa w art. 373 u.p.n.”, należy rozumieć jako odwołanie się do sankcji
opisanej od strony przedmiotowej tylko w art. 373 u.p.n. i w konsekwencji
postępowaniem o orzeczenie zakazu z art. 373 u.p.n. będzie również postępowanie
wszczęte na podstawie art. 374 ust. 1 u.p.n.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela tę wykładnię. Prawo
upadłościowe i naprawcze wprowadziło m.in. nową, wyraźnie odmienną niż art. 172
5
Prawa upadłościowego, regulację polegającą na zniesieniu bezterminowej
możliwości wszczynania postępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej. Te ograniczenie nie doznaje żadnych wyjątków,
natomiast przedłużony został czasokres zakazu. Stanowisko strony skarżącej,
opowiadając się za bezterminowym wszczynaniem postępowania o orzeczenie
zakazu w sytuacji określonej w art. 374 ust. 1 u.p.n., koliduje wyraźnie
z zamierzeniem prawodawcy zmaterializowanym w art. 377 u.p.n. Głównym celem
wprowadzenia art. 374 u.p.n. było rozszerzenie możliwości orzeczenia zakazu na
osoby, które wprawdzie wypełniły obowiązek zgłoszenia upadłości w terminie, ale
w sposób rażąco zawiniony doprowadziły do niewypłacalności dłużnika. Art. 377
u.p.n. określa zatem nie tylko termin do skutecznego wszczęcia postępowania, lecz
również konsekwencje jego niezachowania w postaci prekluzji. Nie różnicuje przy
tym przyczyn orzekania zakazu. Tym samym roczna prekluzja z art. 377 u.p.n.
ma zastosowanie przy orzekaniu o zakazie na podstawie art. 374 ust. 1 u.p.n.
Należ wskazać, że powołanie się przez wnioskującego wierzyciela na art.
374 ust. 1 u.p.n. stawia go w trudniejszej roli, ponieważ musi wówczas wykazać
celowość działania dłużnika lub jego rażące niedbalstwo. W rozpoznawanej
sprawie wnioskodawczyni była uprawniona do uzasadnienia swego żądania na
podstawie art. 373 ust. 1 pkt 1 u.p.n., co byłoby dla niej korzystniejsze. W każdej
jednak sytuacji jej wniosek był oczywiście spóźniony, w związku z czym Sąd
Rejonowy nie mógł orzec żądanego zakazu (art. 377 u.p.n.).
Należało w konsekwencji oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).