Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 grudnia 2009 r.
III UK 44/09
Ocena przedawnienia zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowie-
dzialności osoby trzeciej, o którym mowa w art. 118 § 2 ustawy z dnia 29 sierp-
nia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60
ze zm.) i art. 24 ust. 5d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
wykracza poza przedmiot postępowania w sprawie wszczętej odwołaniem od
decyzji ustalającej taką odpowiedzialność. Przedmiotem tego postępowania
może być natomiast zachowanie terminu do wydania decyzji, o którym mowa w
art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 grudnia
2009 r. sprawy z odwołania Ryszarda Ś. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w L. z udziałem zainteresowanego Wiesława T. o zapłatę należności
z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, na skutek skargi kasacyjnej
odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 17 lutego 2009 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 5 listopada 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w L. stwierdził, że Ryszard Ś., członek zarządu Zakładu Odzieżowego „S.” spółki z
o.o. z siedzibą w Ł. jest odpowiedzialny za zobowiązania tej spółki za okres od sierp-
nia 1999 r. do lipca 2002 r. z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia spo-
łeczne w kwocie 162.699,74 zł z odsetkami, na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie
19.057,55 zł z odsetkami oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świad-
2
czeń Pracowniczych w kwocie 13.488,04 zł z odsetkami. Wyrokiem z dnia 29 listopa-
da 2005 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję i umorzył wniosko-
dawcy w całości należności z tytułu składek za okres wskazany w decyzji. Sąd Ape-
lacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 15 listopada 2006 r., uwzględniając apelację Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie Ry-
szarda Ś. Wyrok ten został uchylony przez Sąd Najwyższy, który uchylił również wy-
rok Sądu pierwszej instancji, przekazując sprawę Sądowi Okręgowemu do ponowne-
go rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia
11 lipca 2008 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nie obciążył Ryszarda
Ś. za zobowiązania spółki z tytułu nieuregulowanych składek na ubezpieczenie
zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych za okres od sierpnia 1999 r. do lipca 2002 r. i oddalił odwołanie w pozostałej
części.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołujący się od 17 listopada 1996 r. był
prezesem zarządu spółki z o.o. „S.”. Do 31 stycznia 2000 r. wiceprezesem zarządu i
udziałowcem spółki był również Wiesław T. Na przełomie lat 2001/2002 rozpoczęły
się problemy finansowe firmy z uwagi na brak ciągłości produkcji oraz w związku z
nieterminowym regulowaniem zobowiązań przez głównego kooperanta spółki - firmę
R. z W. Wynagrodzenia wypłacano pracownikom terminowo, nie regulowano jednak
większości zobowiązań wobec Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych. W 2002 r. sytuacja spółki nieco się poprawiła, ale nadal jedynie w bardzo ogra-
niczonym zakresie regulowała ona należności podatkowe i składkowe. W dniu 30
czerwca 2002 r. dokonano kradzieży środków trwałych należących do spółki. Skra-
dzione maszyny stanowiły część linii produkcyjnej, wobec czego po tym zdarzeniu
produkcja była prowadzona jedynie w szczątkowym zakresie. Zwolniono 80% pra-
cowników. Firma ubezpieczeniowa wypłaciła spółce odszkodowanie w wysokości
10.000 zł.
Spółka posiadała zobowiązania wobec Urzędu Gminy M. - w kwocie
31.348,36 zł, wobec [...] Urzędu Skarbowego w L. - w kwocie 27.119,60 zł oraz wo-
bec ZUS - w kwocie 199.865,51 zł. W okresie 6 miesięcy poprzedzających złożenie
wniosku o ogłoszenie upadłości spółka regulowała jedynie bieżące należności. Zo-
bowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ogóle nie zostały uregulo-
wane. Należności te były dochodzone przez ZUS w trybie postępowania egzekucyj-
3
nego. Egzekucja administracyjna skierowana do majątku spółki okazała się bezsku-
teczna. W dniu 8 maja 2003 r. spółka wystąpiła o ogłoszenie upadłości. Sąd Rejono-
wy w Lublinie postanowieniem z dnia 3 września 2003 r. oddalił ten wniosek na pod-
stawie art. 13 § 1 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze ze względu na brak
majątku wystarczającego nawet na zaspokojenie kosztów postępowania.
Na podstawie tak ustalonego w sprawie stanu faktycznego Sąd pierwszej in-
stancji uznał, że odwołujący się ponosi odpowiedzialność za zaległości spółki z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne w myśl art. 31 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11,
poz. 74 ze zm.; dalej jako: ustawa systemowa) w związku z art. 116 § 1 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8,
poz. 60 ze zm.; dalej jako: Ordynacja), albowiem Zakład Ubezpieczeń Społecznych
wykazał, że powstały one w okresie, gdy Ryszard Ś. pełnił funkcję członka zarządu
tej spółki oraz że ich egzekucja okazała się bezskuteczna, nie zaszły natomiast oko-
liczności zwalniające odwołującego się od tej odpowiedzialności, bo nie można
uznać, iż wniosek o ogłoszenie upadłości złożył we właściwym czasie. Według Sądu
Okręgowego, Ryszard Ś. nie ponosi natomiast odpowiedzialności za zaległości
spółki z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych, ponieważ do tych zaległości nie stosuje się
przepisów Ordynacji regulujących odpowiedzialność osób trzecich, co wynika z treści
art. 32 ustawy systemowej, zgodnie z którym przepisy dotyczące składek na
ubezpieczenia społeczne stosuje się odpowiednio do składek na ubezpieczenie
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
jedynie w zakresie ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatko-
wej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nierucho-
mościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umo-
rzeń.
Sąd Apelacyjny w Lublinie, po rozpoznaniu apelacji obu stron od wyroku Sądu
Okręgowego, wyrokiem z dnia 17 lutego 2009 r. zmienił to orzeczenie w ten sposób,
że oddalił odwołanie Ryszarda Ś. od decyzji organu ubezpieczeń społecznych rów-
nież w części dotyczącej jego odpowiedzialności za zaległości spółki z tytułu składek
na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i oddalił w całości apelację odwołującego się.
4
Sąd drugiej instancji uznał, iż pozytywne przesłanki odpowiedzialności wnio-
skodawcy za zaległości składkowe spółki ustalone zostały w sposób prawidłowy. Za-
sadnie Sąd Okręgowy uznał również, iż odwołujący się nie wykazał istnienia przesła-
nek zwalniających go z tej odpowiedzialności. Według Sądu odwoławczego nietrafne
było jednak stanowisko Sądu pierwszej instancji odnośnie do braku możliwości ob-
ciążenia wnioskodawcy odpowiedzialnością za zaległości z tytułu składek na ubez-
pieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych. Sąd Apelacyjny w tym zakresie podzielił pogląd Sądu Najwyższego wy-
rażony w uchwale z dnia 4 czerwca 2008 r., II UZP 3/08, zgodnie z którym członko-
wie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, na podstawie art. 116 Ordyna-
cji w związku z art. 32 ustawy systemowej oraz w związku z art. 31 tej ustawy, mogą
zostać obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie przez tę spółkę
składki na oba Fundusze oraz na ubezpieczenie zdrowotne.
W ocenie Sądu drugiej instancji, nie zasługiwał natomiast na uwzględnienie
podstawowy zarzut apelacyjny odwołującego się dotyczący naruszenia prawa mate-
rialnego, tj. art. 118 § 2 Ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemowej przez jego
niezastosowanie. Zgodnie z tym przepisem, przedawnienie zobowiązania wynikają-
cego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej następuje po upływie
trzech lat od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została doręczona. Sto-
sownie natomiast do art. 24 ust. 5d ustawy systemowej, przedawnienie należności z
tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następ-
cy prawnego następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w
którym decyzja została wydana. Przepis ten reguluje termin przedawnienia należno-
ści z tytułu składek, a zatem znajduje w niniejszej sprawie zastosowanie zamiast art.
118 § 2 Ordynacji.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wywiódł wnioskodawca,
opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie art.
118 § 2 Ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemowej w sytuacji, gdy od wydania
decyzji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych upłynął już termin określony w tym
przepisie.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Są-
dowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania oraz pozostawienie temu Sądowi
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
5
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że w aktualnym stanie prawnym termin
przedawnienia zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności osoby trze-
ciej za zobowiązania składkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością regulują
dwa przepisy, tj. art. 118 § 2 Ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemowej prze-
widujący trzyletni termin przedawnienia liczony od końca roku kalendarzowego, w
którym została doręczona decyzja oraz art. 24 ust. 5d ustawy systemowej wskazują-
cy na pięcioletni termin przedawnienia liczony od końca roku kalendarzowego, w któ-
rym została wydana decyzja. Zdaniem skarżącego, w tej sytuacji powinien mieć za-
stosowanie przepis korzystniejszy w danych okolicznościach dla zobowiązanego,
czyli w niniejszej sprawie art. 118 § 2 Ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemo-
wej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 476 § 2 k.p.c., sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych jest
sprawa, w której wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego. Zakres i przed-
miot rozpoznania sądowego wyznacza zatem treść decyzji organu rentowego. Decy-
zja zapada po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, a w późniejszym
postępowaniu, wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych,
zgodnie z systemem orzekania w sprawach z tego zakresu, sąd rozstrzyga o prawi-
dłowości zaskarżonej decyzji. W sprawie, w której wniesiono odwołanie od decyzji
organu rentowego, przedmiot sporu nie może więc wykraczać poza treść tej decyzji.
W niniejszej sprawie skarżący odwołał się od decyzji dotyczącej jego odpo-
wiedzialności jako członka zarządu spółki kapitałowej za zobowiązania składkowe tej
spółki. Taki przedmiot decyzji wyznaczał też granice sporu w sprawie sądowej. Cho-
dziło zatem o rozstrzygnięcie, czy spełnione zostały przesłanki do obciążenia skarżą-
cego odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki wynikające z art. 116 § 1
Ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemowej, a w odniesieniu do składek na
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych - z art. 116 § 1 Ordynacji w związku z art. 32 ustawy systemowej i w
związku z art. 31 tej ustawy. Jeżeli natomiast chodzi o przedawnienie, w granicach
sporu sądowego wyznaczonego treścią zaskarżonej decyzji mieściło się wyłącznie
stwierdzenie, czy nie upłynął termin zakreślony przepisami na wydanie tej decyzji.
Zgodnie bowiem z art. 118 § 1 Ordynacji w związku z art. 31 ustawy systemowej, nie
6
można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca
roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat.
Przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności
osoby trzeciej, o którym mowa w art. 118 § 2 Ordynacji, nie stanowi natomiast ele-
mentu stosunku prawnego będącego przedmiotem decyzji ustalającej taką odpowie-
dzialność (por. również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008 r., I UK
151/08, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 146 czy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administra-
cyjnego w Szczecinie z dnia 21 stycznia 2009 r., I SA/Sz 523/08, LEX nr 510021).
Kwestia ta aktualizuje się bowiem dopiero na etapie postępowania egzekucyjnego,
czyli w sytuacji, gdy chodzi o wykonanie zobowiązania wynikającego z prawomocnej
decyzji dotyczącej obciążenia osoby trzeciej, w tym przypadku członka zarządu
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, za zaległości składkowe tej spółki, a zatem
dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu sporu sądowego co do prawidłowości
orzeczenia odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości składkowe. Sąd rozpo-
znający odwołanie od decyzji ustalającej odpowiedzialność członka zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości składkowe tej spółki nie ma zatem nie
tylko obowiązku, ale i uprawnienia, do badania kwestii przedawnienia zobowiązania
wynikającego z tej decyzji, albowiem wykracza to poza ramy przedmiotu sporu poda-
nego mu pod osąd. Wynika z tego, iż do rozpoznania niniejszej sprawy nie miał za-
stosowania ani art. 24 ust. 5d ustawy systemowej, ani też art. 118 § 2 Ordynacji w
związku z art. 31 ustawy systemowej, wobec czego bez znaczenia dla rozstrzygnię-
cia sporu między stronami pozostaje również kwestia relacji pomiędzy tymi przepi-
sami.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
========================================