Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 164/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Herbert Szurgacz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa U. M.
przeciwko Ś. S. Sp. z o.o. z siedzibą w W.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego [...] z dnia 28
stycznia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy dla w W. wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2007 r. po rozpoznaniu
sprawy z powództwa U. M. przeciwko Ś. S. spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w W. przywrócił powódkę do pracy u pozwanego pracodawcy
nadto zasądzając od pozwanej spółki na rzecz powódki wynagrodzenie za cały
okres pozostawania bez pracy i umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy wydał w oparciu o następujące
ustalenia:
Powódka U. M. zatrudniona była u pozwanej spółki w okresie od 16
października 2006 r. do 14 stycznia 2007 r. na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży
w pełnym wymiarze czasu pracy, przy czym umowa na czas nieokreślony (zawarta
16 listopada 2006 r.) poprzedzona była jednomiesięcznym okresem próbnym.
Stosunek pracy między powódką a pozwanym ustał w związku z wypowiedzeniem
umowy o pracę przez pracodawcę; jako przyczynę podano redukcję stanowiska
pracy. Przed zawarciem z powódką umowy na czas nieokreślony pracodawca nie
kierował powódki na badania lekarskie. W czasie zawierania umowy na czas
nieokreślony powódka nie wiedziała że jest w ciąży, bowiem dopiero pod koniec
listopada 2006 r. odbyła wizytę u lekarza, podczas której dowiedziała się o tym
fakcie. 31 grudnia 2006 r. powódka poinformowała pracodawcę - prezesa zarządu
panią Ewę R. - o swoim stanie zdrowia i w tym samym dniu wręczono jej
wypowiedzenie umowy o pracę i jednocześnie zwolnioną ją od obowiązku
świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia. Zgodnie z zaświadczeniem lekarskim
z dnia 22 grudnia 2006 r., w chwili wypowiedzenia umowy o pracę powódka była w
ciąży w 16 tygodniu zaś w okresie od 2 stycznia 2007 r. do 21 czerwca 2007 r.
korzystała ze zwolnienia lekarskiego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
poinformował, że ustalił powódce prawo do zasiłku chorobowego za okres po
ustaniu zatrudnienia tj. od 15 stycznia 2007 r. do 21 czerwca 2007 r. i dokonał
wypłaty stosownego świadczenia z tego tytułu w łącznej kwocie 7.484,46 zł brutto.
Na podstawie zaświadczenia przesłanego przez pozwaną spółkę (nie
kwestionowanego przez powódkę) ustalono, że średnie miesięczne wynagrodzenie
powódki wynosiło 1.831,39 zł.
3
Uwzględniając powództwo Sąd Rejonowy uznał, że prawdziwym powodem
wypowiedzenia powódce przez pracodawcę umowy o pracę była uzyskana
informacja o ciąży powódki. Sąd nie dał w tym zakresie wiary stronie pozwanej co
do tego, że zawierając umowę o pracę na czas nieokreślony powódka miała
świadomość swojego stanu i swoim działaniem celowo wprowadziła pracodawcę w
błąd, bowiem pozwana nie przedstawiła żadnego dowodu potwierdzającego tę
tezę. Sąd orzekający dostrzegł, że powódka nie została skierowana na badania
lekarskie przed podpisaniem umowy na czas nieokreślony. W kontekście art. 177 §
4 k.p. Sąd Rejonowy podkreślił, że ze zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego nie wynikało, aby pozwana spółka ogłosiła upadłość lub była w stanie
likwidacji, a taka tylko sytuacja pracodawcy umożliwiała wypowiedzenie pracownicy
w ciąży umowy o pracę. Dodatkowo Sąd uznał, że pozwana spółka w żaden
sposób nie wykazała, że faktycznie doszło do likwidacji stanowiska pracy powódki,
a przywrócenie do pracy jest niecelowe lub niemożliwe, wobec czego uznał za
prawdziwe twierdzenia powódki, że wypowiedzenie umowy o pracę było tylko i
wyłącznie reakcją pozwanej na informacje o ciąży powódki.
Od powyższego wyroku apelację złożyła strona pozwana wnosząc o
uchylenie wyroku w zakresie zasądzenia od pozwanej spółki na rzecz powódki
wynagrodzenia za cały okres pozostawania bez pracy i przekazanie sprawy w tej
części do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji. Pozwana spółka
w uzasadnieniu apelacji wskazała, że Sąd Rejonowy wydał zaskarżony wyrok bez
uwzględnienia wszystkich okoliczności dotyczących rozstrzyganej sprawy, w
uzasadnieniu nie odniósł się do faktu przebywania powódki na zwolnieniu lekarskim
przez cały okres ciąży od momentu otrzymania wypowiedzenia umowy o pracę, nie
ustalił, czy w związku z przywołanymi okolicznościami wynagrodzenie za
niewykonane świadczenie pracy jest należne, jak również, że Sąd Rejonowy
naruszył przepisy prawa powołując się w uzasadnieniu wyroku jedynie na art. 47
k.p., nie odnosząc się do oświadczeń złożonych przez pozwaną spółkę w postaci
pism procesowych, które to uchybienie miało istotny wpływ na treść wydanego
orzeczenia.
Pismem procesowym złożonym w dniu 19 listopada 2008 r. pozwana spółka
uzupełniła złożoną apelację w ten sposób, iż wniosła o zmianę wyroku Sądu
4
pierwszej instancji poprzez uchylenie jego punktu drugiego, ewentualnie uchylenie
wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania temu sądowi; zobowiązanie Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Inspektorat w L. o zajęcie stanowiska w sprawie okresu wypłacania
powódce zasiłku chorobowego, ewentualnie również zasiłków rehabilitacyjnego i
macierzyńskiego z tytułu zatrudnienia (lub ustania zatrudnienia) w Ś. S. Sp. z o.o.
w W. W trakcie rozprawy przed Sądem Okręgowym w dniu 20 listopada 2008 r.,
pełnomocnik pozwanej spółki sprecyzował wnioski złożonej apelacji w ten sposób,
że wniósł o zmianę wyroku Sadu Rejonowego w punkcie drugim i oddalenie
powództwa w tym zakresie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu apelacyjnym.
Sąd Okręgowy Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
28 stycznia 2009 r. oddalił apelację.
W uzasadnieniu wskazał, że wobec uprawomocnienia się rozstrzygnięcia
sądu I instancji w zakresie przywrócenia powódki U. M. do pracy w pozwanej
spółce, osią sporu w postępowaniu odwoławczym stał się orzeczony obowiązek
zapłaty przez pozwaną spółkę na rzecz powódki wynagrodzenia za cały okres
pozostawania powódki bez pracy, a w szczególności ostateczna wielkość kwoty
podlegającej wypłacie.
Przywołując orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii zasady
kontradyktoryjności i stosowania przepisu art. 232 k.p.c. Sąd Okręgowy podkreślił,
że wobec braku aktywności strony pozwanej i niedopuszczalności dokonywania
przez Sąd drugiej instancji ustaleń w odniesieniu do kwestii w jakiej ostatecznie
wysokości, z jakiego tytułu i za jaki okres powódka otrzymywała świadczenia po 21
czerwca 2007 r., sąd odwoławczy uznał za prawidłowe rozstrzygnięcie Sądu
Rejonowego w kwestionowanym apelacją zakresie. Oczywistą konsekwencją
przywrócenia U. M. do pracy było orzeczenie jak w pkt 2 zaskarżonego wyroku;
żadnych wątpliwości nie pozostawia w tej sytuacji art. 47 k.p. Zauważyć należy, że
także strona pozwana nie neguje - co zrozumiałe - tego, iż powódce należy się
stosowne świadczenie za okres pozostawania bez pracy natomiast kwestia
ustalenia wysokości tego wynagrodzenia stanowi przedmiot ewentualnego
odrębnego sporu.
5
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok w całości skargą kasacyjną, wnosząc
o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uznanie, iż pozwanej
należy się wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy z wyłączeniem
okresu pobierania zasiłku chorobowego, tj. od 15 stycznia 2007 r. do dnia 21
czerwca 2007 r. oraz okresu, za który przysługuje zasiłek macierzyński ewentualnie
o przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego: art. 47
k.p. poprzez błędną jego wykładnię, a mianowicie uznanie, iż pracownikowi
przywróconemu do pracy należy się wynagrodzenie, za okres, za który ma prawo
pobierać świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego, oraz art. 30 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie tj. nieuwzględnienie czasu pobierania zasiłku macierzyńskiego przy
wskazywaniu okresu, za który należne jest zasądzone wynagrodzenie.
W uzasadnieniu skargi wskazano, przywołując orzecznictwo Sądu
Najwyższego oraz poglądy wyrażane w doktrynie, że przyznanie powódce
wynagrodzenia za okres przysługiwania jej zasiłku chorobowego, a następnie
zasiłku macierzyńskiego stanowi naruszenie prawa materialnego tj. art. 47 k.p.,
gdyż prowadzi do sytuacji, której pracownik mógłby uzyskać bezpodstawnie
podwójne zaspokojenie: raz z tytułu zasądzonego wynagrodzenia za pracę, drugi
raz z tytułu należnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwestia sporna w rozpoznawanej sprawie nie ma charakteru procesowego,
w szczególności nie dotyczy oceny dowodów (art. 232 k.p.c.). Problem dotyczy
wykładni i zastosowania przepisów prawa materialnego dotyczących prawa do
wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.) w sytuacji, gdy w
tym okresie powódce przysługiwał zasiłek chorobowy i macierzyński. Z tego
powodu zbędne są rozważania Sądu Okręgowego w przedmiocie prowadzenia
postępowania dowodowego, należy natomiast dokonać oceny rozpoznawanego
stanu prawnego z uwzględnieniem dorobku judykatury w tym zakresie.
6
Utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje jako zasadę, że
pracownik nie może pobierać jednocześnie wynagrodzenia za pracę i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Okres pobierania zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego podlega odliczeniu od okresu, za
który pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK
81/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 370, także wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r., I PK
158/05, OSNP 2007/7-8/99, M.P.Pr 2006/12/622 oraz uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 15 maja 1992 r., I PZP 27/92, LEX nr 14952, PiZS 1992/8/59). W wyroku z
dnia 17 listopada 1998 r. (I PKN 443/98, OSNP 2000/1/12) Sąd Najwyższy
stwierdził, że czas pozostawania bez pracy, za który pracownikowi przywróconemu
do pracy przysługuje wynagrodzenie obejmuje okres, w którym pracownik mógł
wykonywać pracę, tzn. był gotowy do podjęcia jej świadczenia, a wynagrodzenia za
pracę został pozbawiony wyłącznie wskutek bezprawnej odmowy dopuszczenia go
do pracy. Okres niezdolności do pracy, za który pracownik otrzymał zasiłek
chorobowy z ubezpieczenia nie jest okresem pozostawania bez pracy. Stanowisko
takie było prezentowane przez Sąd Najwyższy także w wyroku z dnia 25 stycznia
1983 r. (I PRN 139/82, OSNC 1983/9/138), w którym stwierdzono, że w sytuacji,
gdy w okresie pozostawania bez pracy pracownik był czasowo niezdolny do pracy i
nabył uprawnienie do zasiłku chorobowego, okres pobierania tego zasiłku należy
odliczyć od okresu, za który pracownikowi ma być przyznane wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy.
Stanowisko judykatury w tym względzie nie było przedmiotem krytycznych
uwag doktryny. W literaturze przywoływano wskazane wyżej orzeczenia
podkreślając, że okres pobierania zasiłku chorobowego powinien być odliczony od
okresu, za który przysługuje wynagrodzenie z tytułu pozostawania bez pracy gdyż
utrata zarobku jest wówczas rekompensowana zasiłkiem chorobowym. Nie ma
podstaw, aby pracownik uzyskiwał jednocześnie dwa świadczenia: zasiłek
chorobowy i omawiane wynagrodzenie. Byłby on wówczas w lepszej sytuacji niż
niezdolny do pracy z powodu choroby pracownik pozostający w stosunku pracy,
któremu przysługuje tylko jedno z tych świadczeń (por. K. Jaśkowski, E.
7
Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz. Ustawy towarzyszące z orzecznictwem.
Europejskie prawo pracy z orzecznictwem, Tom I, LEX, 2009, wyd. VII.).
Należy mieć także na względzie szczególny charakter świadczeń
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, zwłaszcza chorobowego. Ich rolą jest
zapewnienie pracownikowi środków utrzymania w sytuacji, gdy z uwagi na
niezdolność do pracy nie pozostaje on w dyspozycji pracodawcy i tym samym traci
prawo do wynagrodzenia. Mają one charakter rekompensaty, najczęściej jedynie
częściowej, uszczerbku związanego z utratą wynagrodzenia. Z kolei
wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy, o którym mowa w art. 47 k.p. ma
wprawdzie szczególny charakter, gdyż przesłanką jego otrzymania nie jest
wykonanie pracy (art. 80 k.p.), ale pozostawanie bez pracy w wyniku bezprawnego
wypowiedzenia a następnie podjęcie pracy, nie jest to jednak świadczenie
odszkodowawcze. Ustawodawca posłużył się w Kodeksie pracy pojęciem
odszkodowania kilkakrotnie, np. w odniesieniu do przepisów dotyczących równego
traktowania w zatrudnieniu, ale także właśnie w przypadku bezprawnego
wypowiedzenia, dając wybór zwolnionemu pracownikowi wystąpienia z
roszczeniem o przywrócenie do pracy (z którym związane jest wynagrodzenie o
którym mowa w art. 47 k.p.) albo o odszkodowanie. Oznacza to, że decydując się
na powództwo o przywrócenie do pracy wraz z wynagrodzeniem za okres
pozostawania bez pracy zwolniony pracownik rezygnuje z możliwości ubiegania się
o odszkodowanie, które wprawdzie jest świadczeniem zryczałtowanym co do
wysokości (art. 471
k.p.), z drugiej jednak strony nie jest ono powiązane z
rzeczywistą szkodą i przysługuje niezależnie od jej wystąpienia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 maja 2009 r., II PK 288/08, LEX nr 509033). Jeśli natomiast
chodzi o przysługujące mu z mocy art. 47 k.p. wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy, to zastosowanie znajdą reguły ogólne, zgodnie z którymi
wynagrodzenie przysługuje tylko pracownikowi zdolnemu i gotowemu do jej
podjęcia, niezdolność do pracy uzasadniająca prawo do zasiłku chorobowego
pozbawia jednocześnie prawa do wynagrodzenia za ten okres.
Zasądzając wynagrodzenie na podstawie art. 47 k.p. Sąd meriti powinien
zatem uwzględnić wypłacany powódce zasiłek. Żądanie, aby pozwany pracodawca
wszczynał nowy spór dotyczący wysokości tego wynagrodzenia nie znajduje
8
oparcia w przepisach i jest sprzeczne z zasadą ekonomiki procesowej.
Z tych powodów orzeczono jak w sentencji wyroku.
/tp/